Efizik nukleel e vez graetizotopoù eus div furm eus unelfenn gimiek a zo dezho ar memesniver atomek, perzhioù kimiek tost heñvel, met urmas atomek disheñvel.
En abeg d'ar c'hemm a zo etre kenaozioùnukleüsoù anatomoù e sav kemmoù fizikel etre izotopoù ur memes elfenn : digemm e chom atav an niver abrotonoù a glot gant eniver atomek Z; an niver aneutronoù N eo a zo disheñvel eus an eil izotop d'egile.
Notet e vez an izotopoù gant o arouez kimiek, klokaet gant oniver mas A (kevatal da niver anukleonoù an atom) lakaet en nec'h hag a-gleiz d'an arouez.
Da skouer: izotop arc'harbon, 14 e niver mas, a vez notet14C.
Peurvuiañ e klokaer ar skrivad-se gant anniver atomek, lakaet en traoñ hag a-gleiz d'an arouez, evit deskrivañ un dazgwered kimiek a zo lodek un izotop enni.
Evel-se e vez notet ar c'harbon 14
.
Peurheñvel eo perzhioù kimiek izotopoù ur memes elfenn peogwir emañ ar memes niver ag elektronoù ganto.
Dre ma n'emañ ket ar memes niver a neutronoù ennukleüs eo disheñvel mas an atomoù avat. A-drugarez d'ar c'hemm mas atomek e c'heller dispartiañ izotopoù ur memes elfenn dreskalfadouriezh pe dredronizherezh, ha difediñ anezho evel-se.Ouzhpenn-se e c'hall an atom dont da vezañ distabil en abeg da genfeur an neutronoù en nukleüs: setu perak ez eus izotopoù a zo skinoberiek.
Bez' ez eus 92 elfenn gimiek disheñvel en natur, eus anhidrogen1H betek arplutoniom94Pu. En o zouez, n'o deus anteknetiom43Tc hag arprometiom61Pm nag izotop stabil, nag izotop skinoberiek dezhañ unhanter-vuhez hirbad a-walc'h.Evit ar c'hantadoù a izotopoù naturel-se e seblant o niveroù ketep a brotonoù hag a neutronoù doujañ da reolennoù 'zo :
- war-bouez nebeut e vez kevatal an niver a brotonoù d'an niver a neutronoù evit an elfennoù skañv ; adalek ar c'hrom24Cr e teu an niver a neutronoù da vezañ brasoc'h eget an niver a brotonoù, mont a ra an nemorant en tu-hont da 50% evit an elfennoù pounnerañ ;
- lod elfennoù stabil-tre a zo dezho un niver a brotonoù pe a neutronoù (pe o-daou) kevatal da unan eus niveroù (graet e vez niveroù-hud anezho) an heuliad:
- 2, 8, 20, 50, 82, 126;
- nebeutoc'h ag izotopoù stabil zo d'an efennoù o deus un niver Z ampar eget d'an elfennoù o deus un niver Z par.
Gant arc'harbon ez eus ur c'houblad izotopoù anavezet mat : ar pep brasañ eus ar c'harbon a vez kavet dindan stumm e izotop 12 e vas atomek (ar « c'harbon 12 »); a-hend-all e c'heller kavout kementadoù bihan-bihan eus an izotop 14 e vas atomek (ar « c'harbon 14 ») a zo peurheñvel a-fet kimiezh ouzh ar c'harbon 12 met skinoberiek eo avat, rak en abeg d'an neutronoù ouzhpenn en nukleüs e teu an atom da vezañ distabil. Digevanañ a ra en ur reiñnitrogen hag en ur embann ur skinoberegeh βbeta.
Argemmañ a ra kenfeur an izotop stabil e-keñver an izotop distabil tra ma tro an amzer. War an argemmadur-se eo diazezet an hentennoùdeiziadur skinoberiek dre goubladoù izotopoù (an hini vrudetañ anezho eo hentenn andeiziadur dre ar c'harbon 14).Sur a-walc'h ez eo an implij pouezusañ a c'heller ober eus an izotopoù. Gant andreserien izotopek ez eus un implij all anezho.
Dont a ra ar gerizotop eus ar gresianegisos, "kevatal" hatopos, "lec'h", setu e talvez kement hager memes lec'h, peogwir emañ holl izotopoù an elfennoù er memes lec'h war andaolenn beriodek.
- AN NOALLEG Yann-Baol,Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008ISBN 978-2-901383-69-7Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol,Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006ISBN 978-2-901383-64-2
- Geriadur brezhonek An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001ISBN 978-2-86843-236-0
