Torre de Belém, tour Belém, savet e 1510, zo un arouez eus istor Portugal
IstorPortugal, evel bro, a sav d’ar Grennamzer Izelañ. Goude e kreskas he douaroù, davare an Ergerzhadegoù, betek sevel unimpalaeriezh vras, ha dont da vezañ unan eus galloudoù bras ar bed etre arXVvet hag arXVIvet kantved. Kroget e oa an diskar goudeemgann Alcácer Quibir, pe emgann an Tri Roue, pa zeuas d’e heul dibenn antiegezh Avis ha stagidigezh Portugal ouzh Spagn e-pad 60 vloaz. Gouzañv a reas adarre pa voe distrujetLisbon gant urc'hren-douar e1755, pa voe aloubet ar vro gantarmeoù Napoleon e deroù anXIXvet kantved ha pa zeuasBrazil da vezañ dizalc’h e1822. Gant dispac’h1910 e voe diskaret ar rouantelezh, met bec’h he devoe ar republik nevez da dalañ ouzh diaesterioù ar vro. E1926 e voe untaol-stad ha mont a reas ar vro da vezañ undiktatouriezh, betek1974. Er bloavezh-se e c’hoarvezasDispac'h ar Jenoflez, kaset war-raok gant soudarded eus an tu-kleiz, ha savet e voe ur republikdemokratel. Da-heul e teuas an trevadennoù portugalat en Afrika da vezañ dizalc’h. E1986 e oa aet Portugal e-barzhKumuniezh Armerzhel Europa, a zo aet bremañ d’oberUnaniezh Europa.
An aspadennoù koshañ eus tud o vevañ er perzh zo Portugal bremañ zo 500 000 vloaz kozh.Homo neanderthalensis a oa o vevañ eno etre 200 000 ha 28 000 bloaz zo, e rannvroioùEstremadura hagAlentejo hag en norzh d’anDouro. Adalek 40 000 bloaz kent J.K,, e voe kemeret e lec’h, tamm-ha-tamm, gantHomo sapiens. Dont a reas allabour-douar da vare anNeolitik, etre 4 000 ha 2 000 bloaz kent J.K, tra ma tiorroe ur sevenadur dibar e kornaoueg alledenez iberek, er pezh a zo Portugal haGaliza bremañ. Abalamour da labour an houarn e tiorroe ivez liammoù dre vor, etre arvor Portugal, Breizh-Veur ha broioù arMor Kreizdouar. Henc’hresianed, Fenikianed ha Kartadiz a grouas kontoueroù war aod kreisteiz al ledenez iberek. Gant Fenikianed ivez e voe degaset gounidigezh ar gwini hag an olivez. Hervez istorourien zo e vije bet krouetLisbon ganto war-dro anXvet milved kt JK. War-dro 1 200 kent J.K. e erruas pobloù indezeuropat er vro hag en em veskañ a rejont gant ar pobloù a oa enni dija. Neuze e oa div bobl pennañ, alLusitaned (Lusitani) hag arGallaiked (Gallaeci). Bevañ a raent a vandennoù, e tiez ront savet e lec’hioù aes da zifenn, evel e krec’h ar menezioù.
Goude anEil brezel punek (eus-218 betek-201) e voe skarzhetKartada eus al Ledenez iberek gant arRomaned. Hag aloubet e voe gant ar Romaned. Bec’h o devoe al lejionoù roman, stourm a reas al Lusitaned outo, betek marv o fenn brasViriathus e-139. Met tamm-ha-tamm en em stalias sevenadur Roma er vro hag a-benn-133 e oa aloubet al ledenez iberek a-bezh. Gant trec’h ar sevenadur roman e voe dilezet ar c’hreñvlec’hioù kozh (castros) ha kroget da sevel kêrioù er plaenennoù. En amzer-hont e voe savet kêrioùBraga (Bracara Augusta),Chaves (Aquae Flavia) peBeja (Pax Iulia), hag ur rouedad hentoù etrezo.
E410 ez easImpalaeriezh Roman ar C'hornôg d’an traoñ pa erruas pobloù german evel arSueved pe arVandaled elLedenez iberek. Pevar bloaz diwezhatoc’h e erruas arWizigoted, dreist arPireneoù. Emgannoù a voe etre ar pobloù-se. Pa voe trec’h ar Wizigoted ez eas ar Sueved d’en em staliañ e kornaoueg al ledenez hag ar Vandaled a yeas da hanternoz Afrika e429. A-benn454 e oa al ledenez a-bezh etre daouarn ar Wizigoted, war-bouez Rouantelezh ar Sueved, er gwalarn, hag bro ar Vasked en hanternoz.Rouantelezh ar Wizigoted en em astenne war ur vro vras, eus kreisteiz al ledenez betek Akitania, gantToloza da gêr-benn. E507, koulskoude, e voe aloubet un darn vras eus Akitania gant FrankedHlodwig Iañ ha diwar neuze ne chome gant ar Wizigoted nemet al ledenez iberek haSeptimania (dre vras Languedoc a vremañ).
EToledo e voe diazezet o c’hêr-benn nevez gant ar Wizigoted, e554, ha brezel a rejont ouzh ar Sueved adarre. Trec’het e voe ar Sueved ha staget e voe o bro ouzh Rouantelezh ar Wizigoted, e586. Met kreñvoc’h e voe levezon ar Wizigoted e-kreiz al ledenez eget en douaroù a zo e Portugal bremañ. Ar Wizigoted, hag a oa kristenien arian da gentañ, a droas ouzh iliz Roma da c’houde. Diwar neuze e oa ganto ur rouantelezh dalc’het gant ur roue harpet gant noblañsoù ha gant an Iliz Katolik. Adal ma voent katoliked e tilezjas ar Wizigoted o doareoù german evit kemer boazioù roman, hag en em lakaat da gomz romaneg e-lec’h oyezh c’hotek.
Bresk e chomeRouantelezh ar Wizigoted ha pa voe aloubet al ledenez gant arvuzulmaned e kouezhas buan en he foull. E711 e erruas un armead muzulmaned, gantTariq ibn Ziyad en o fenn, galvet gant aotrouien wizigot a oa en em savet a-enep ar roue. Kemeret e voeToledo ganto, aloubiñ a rejont kreisteiz al ledenez ha stagañ ar vro ouzhkalifiezh anOmeyaded. Tamm-ha-tamm e voe brasaet o domani, betek ac’hubiñ ar braz eus al ledenez, war-bouez rannvroioù meneziek an hanternoz.
E kreisteiz al ledenez avat ne voe ket aes sevel ensavadurioù stabil. Emgannoù a voe etre meuriadoù an alouberien. Roet e voe lamm d’an anOmeyaded gant anAbbasided e750. E756,Abd-al-Rahman Iañ, unan eus an Omeyaded, a zeuas a-benn da adkemer ar galloud ha da sevel ur stad dizalc’h ha kreizennet a-walc’h enAl-Andalus.
Ur stad brav ar stal ganti e oaAl-Andalus. E929 e teuas da vout ur galifiezh,Kalifiezh Córdoba, dindan renAdb al-Rahman III. E kreisteiz al ledenez a-bezh e oa staliet muzulmaned hag a gomze arabeg. Stegn e chome an traoù er vro avat, etre Berbered hag Arabed, etre kristenien ha muzulmaned. A-benn ar fin e kouezhas ar galifiezh en he foull e1031 ha rannet e voe etre meur a vro vihan, anvettaifaoù.
Goude diskar Kalifiezh Córdoba e krogas ar rouantelezhioù kristen eus hanternoz al ledenez da aloubiñ douaroù ar c’hreisteiz.Rouantelezh León, hiniKastilha ha hiniAragon a renas an emgannoù pennañ. E1212 e c’hoarvezasemgann Las Navas de Tolosa, etre anAlmohaded en un tu ha rouantelezhioù Kastilha, Navarra hag Aragon en tu all. Da-heul e voe kemeret Córboda e 1236,Sevilla e1248 haCádiz a-benn ar fin e1263.
Diwar ar « Reconquista »-se e teuasPortugal war-wel ivez, adalek dibenn anXIvet kantved. Da neuze e oa bet aotrouien o klask sevel ur galloud emren er pezh a zo e hanternoz Portugal bremañ, douaroù hag a oa e dalc’hrouantelezh León perouantelezh Galiza. Evit lakaat un termen d’ar c’hoantoù emrenerezh-se,Alfonso VI,roue León ha Kastilha, a fizias douaroù kornaoueg e rouantelezh er c’hontRaimundo de Borgonha. Goude faezhidigezh Raimundo gant ar vuzulmaned e tivizas Alfonso VI rannañ an douaroù-se, lezel al lodenn hanternosañ anezho (Galiza) gant Raimundo, ha reiñ al lodenn greisteisañ d’e genderv,Henrique de Borgonha, e 1096. Gant an douaroù er c’hreisteiz daC'haliza e voe savetkontelezh Portucale, da lavaret eo rannvroPorto. Dindan ren Henrique, e voe kresket ar gontelezh-se, diwar-goust ar vuzulmaned. Goude e varv, e voe kendalc’het ar Reconquista gant e vabAfonso Iañ.
Rouantelezhioù al ledenez iberek en XIIIvet kantved.
E1139 e voe anvetAfonso daroue Portugal, gant e soudarded, da-heul e drec’h enEmgann Ourique war anAlmoravided. Anavezet e voe an titl-se gantRouantelezh Kastilha pevar bloaz war-lerc’h, drefeur-emglev Zamora (1143).Afonso Iañ a gendalc’has da stourm a-enep anAlmoravided. D’ar 14 a viz Here 1147 e voe kemeret kêrLisbon gant e soudarded. Kêrioù all a voe kemeret ganto, evelBeja e 1162 peÉvora e 1165. E dibenn ren Afonso Iañ, ne chome nemetAlgarve etre daouarn ar vuzulmaned. Goude e varv, e1185, e voe un tamm paouez gant ar Reconquista ; e1249 e voe peuraloubetAlgarve. Neuze e oa tizhet gant Portugal an harzoù a zo gantañ bremañ, ha chom a rejont stabil, dre vras, er c’hantvedoù war-lerc’h.
Dizalc’hted ar rouantelezh nevez a voe lakaet en arvar meur a wech gant rouantelezh Kastilha. Evel da skouer, e dibenn arXIVvet kantved, pa varvas ar roueFernando Iañ Portugal, e 1383, hep mab ebet da zont war e lerc’h. Dre ma oa dimezet e verc’hBeatriz gant roue Kastilha,Juan Iañ, e klaskas hemañ lakaat e grabanoù war Portugal. Gant bourc’hizien ha noblañsoù e voe lakaetJoão Aviz war an tron, dindan an anv João Iañ. Brezel a voe ha trec’het e voe arme Kastilha enemgann Aljubarrota e1385. GantFeur-emglev Ayllón, sinet e 1411, e voe graet peoc’h da vat etre an div rouantelezh.
Goude ar brezelioù-se,Portugal a gendalc’has da astenn e c’halloud pelloc’h, war-zu ar c’hreisteiz, eNorzhafrika da gentañ. Aloubet e voeCeuta e 1415 ; tizhet e voe arC’hab Bojador (Boujdour) gant Portugaliz e1434, ha kendalc’het e voe goude-se a-hed aodoùAfrika, betek ma voeBartolomeu Dias, e1488, o tremen hebiou beg su ar c’hevandir hag o tizhoutMeurvor Indez. Nebeut amzer goude ma oa bet kavet douaroù Amerika gant ar Spagnoled, e voe kavet re v-Brazil gant Portugaliz, hag an hent da vont d’an Indez en ur c’hoari an dro da Afrika, dindan ren ar roueManuel Iañ. Evel-se e voe kroget da sevelImpalaeriezh trevadennel Portugal ; gant an amiralAfonso de Albuquerque e voe aloubetGoa,Malaka hagOrmuz, hag e-pad an hanterenn gentañ eus arXVIvet kantved e voe kroget da drevadenniñBrazil dindan renJoão III.
Oadvezh aour Portugal e voe ar mare-se. EnEmgann Alcácer Quibir avat, en hanternoz Maroko, e voe lazhet ar roue yaouankSebastião Iañ hag ul lodenn eus noblañs Portugal, e 1578. Dont a reasHenrique Iañ war an tron, met mervel a reas daou vloaz goude, hep hêr ebet. Neuze e voe ur brezel hêrezh ma voe trec’h roue SpagnFelipe II ha dont a reas da vezañ roue Portugal ivez, gant an anv Filipe Iañ, e 1581. Unanet e chomas an div gurunenn betek1640. Neuze e savas noblañs Portugal a-enep yev Spagn ha lakaet e voe João Bragança, ur priñs yaouank, war an tron, gant an anvJoão IV.
Impalaeriezh Portugal da vare ren João III.An impalaeriezh trevadennel en he brasañ, er XVIIvet kantved.
Goude adsevel ur rouantelezh distag e Portugal, e kendalc’has ar brezel a-enep Spagn, betek 1668, pa voe sinetFeur-emglev Lisbon hag anavezet da vat dizalc’hted Portugal gant rouantelezh Spagn.
E dibenn arXVIIvet kantved hag e deroù anXVIIIvet kantved e voe kroget da gorvoiñ danvezioù-kailh Brazil ha kavet eno mein prizius. Evel-se e teuas lezJoão V da vezañ unan eus ar re binvidikañ en Europa. Talvezout a rae ar pinvidigezhioù–se, alies, da baeañ ar varc’hadourezh prenet e broioù all, e Bro-Saoz dreist-holl. Diorren a reas ar c’henwerzh, gant an ezporzhiañ gwin. Meur a savadur a bouez a voe savet, evel levraoueg skol-veur Coimbra, arBiblioteca Joanina pePalez Queluz. Dindan ren ar roueJosé Iañ e voe modernaet kalz ar vro, gant strivoù markiz Pombal,Sebastião José de Carvalho e Melo, a voe ministr etre 1750 ha 1777. D’ar mare-se ivez e c’hoarvezas urgrenadenn-douar a reas kalz a zistruj e Lisbon hag en Algarve, d’ar1añ a viz Du1755.
Abalamour ma ne felle ket dezho kemer perzh erBlokus kevandirel divizet gant Napoleon a-enep Breizh-Veur e voe aloubet Portugal gant an armeoù gall e 1807. Tec’hout da Vrazil a reas rouanez Portugal,Maria Iañ, gant he lez, d’en em staliañ eRio de Janeiro betek 1821. Da neuze e tistroasJoão VI da Lisbon, goudeDispac’h liberal 1820 ha degemer a reas arvonreizh nevez. Er bloavezh war-lerc’h, e 1822, e voe anvet e vabPedro da impalaer Brazil, a voe dizalc’h diwar neuze, met ren a reas ivez war Portugal, gant an anv Pedro IV, goude marv e dad, e 1826. Er peurrest eus anXIXvet kantved e voe turmudus buhez politikel ar vro. Bec’h a voe etre ar frankizourien a-du gant ar vonreizh hag ar re a-du gant hollveli ar roue, e-pad ur mare anavezet evelBrezel-diabarzh Portugal (1828-1834), pe emsavadegoù all c’hoazh. GantDispac'h Gwengolo1852 e voe lakaet un termen d’an trubuilhoù-se, pa voe degaset kemmoù d’ar vonreizh hag adunanet ar « vonreizhourien » hag an « hollveliourien ». Gant ar stabilded politikel nevez e voe gwellaet ekonomiezh ar vro ivez. Labourioù bras a voe dindan gouarnamantFontes Pereira de Melo ha diorroet e voe al labour-douar, an industriezh hag ar c’henwerzh.
E dibenn anXIXvet kantved e voe bec’h gant Breizh-Veur : ar youl kreskiñ o zrevadennoù a oa ken bras gant an eil ha gant egile. Rankout a reas Portugal lezel douaroù kreiz Afrika gant Impalaeriezh Breizh-Veur ha ne c’hallas ket unaniñ Angola gant Mozambik. Koll brud a reas ar rouantelezh ha muntret e voe ar roueCarlos Iañ d’ar1añ a viz C'hwevrer1908.
Mab Carlos Iañ,Manuel II, ne renas nemet daou vloaz, hag embannet e voe ar Republik gantDispac’h ar 5 a viz Here 1910. Goude un nebeud bloavezhioù distabilded politikel e voe kemeret ar galloud gant an arme, e 1926. Anvet e voeAntónio de Oliveira Salazar da vinistr an Arc’hant. Nebeut goude e voe lakaet an den-se e penn kuzul ar vinistred, e 1932. Gant hennezh e voe savet e 1933 anEstado Novo, ur renad aotrouniek, diazezet war ur gostezenn hepken, sindikadoù renet gant ar galloud politikel ha korfuniadoù, heñvel a-walc’h arfaskouriezh. E 1968 e voe kemeret lec’h Salazar gantMarcelo Caetano.
E trevadennoù Afrika e krogas brezelioù evit dizalc’htedAngola (191),Ginea-Bissau (1963) haMozambik (1964). Goude ur pennad e voe kavet abeg er brezelioù-se gant ofiserien uhel hag a lavare ne c’hallfent ket bezañ gounezet gant Portugal. Unan eus an ofiserien-se, arAntónio de Spínola, a embannas ul levr anvet "Portugal e o Futuro" ("Portugal hag an amzer da zont"), ma tisplege ne c’halle ket souten ar brezel en trevadennoù tramor. Skarzhet e voe ; neuze e savas ofiserien an arme, bodet erMovimento das Forças Armadas, MFA a-enep ar gouarnamant ; ha kement-se a gasas daZispac’h ar Jenoflez d’ar25 a viz Ebrel1974.
"Dispac'h ar Jenoflez" 1974 (murlivadur)
E miz Mae 1974 e voe anvet ur gouarnamant da c’hortoz, ennañ tud evel ar sokialourMário Soares, ar c’homunourAlvaro Cunhal pe ar sokial-demokratFrancisco Sà Carneiro. Kerkent ha miz Gouere e voe anavet gwir an trevadennoù d’en em ren o-unan. D’an 10 a viz Kerzu 1974 e voe embannet dizalc’hiezh an hini gentañ anezhoGinea-Bissau.
Da-heulDispac’h ar Jenoflez, un taol-stad renet gant an arme, hep ma vefe lazhet ebet den ebet, e 1974, e voe savet an "Trede Republik". Dizalc’h e teuas an trevadennoù tramor da vezañ : d’an 10 a viz Kerzu 1974 e voe embannet dizalc’hiezhGinea-Bissau, d’ar 25 a viz Mezheven 1975 hiniMozambik, d'ar 5 a viz Gouere 1975) hini arC'hab Glas, d'an 12 a viz Gouere 1975 hiniSão Tomé ha Príncipe, ha d'an 11 a viz Du 1975 hiniAngola. Kantadoù a viliadoù a dud a zeuas en-dro eus ar broioù-se da Bortugal (“retornados” a reer anezho e portugaleg). Goude dibenn ar brezelioù tramor hag adsavidigezh andemokratelezh ez eas Portugal e-barzhKumuniezh Europa, war un dro gantSpagn e 1986. Mont a reas anImpalaeriezh trevadennel da get da vat, pa voe roetMacau daRepublik Pobl Sina e 1999, ha pa voe embannet dizalc’hiezhTimor ar Reter e 2002.
Eus 1974 ha 2014 e voe 25 gouarnamant disheñvel e Portugal. Diaesterioù bras a voe gant ekonomiezh ar vro, meur a wech : goulenn sikour arFont Moneizel Etrebroadel a reas Portugal e 1977-1978, e 1983 adarre, hag e 2011 digant an FME ha digant Unaniezh Europa.
