Un tamm eus istor kemplezh al lantanidoù, anvetdouaroù rouez ivez, eo hini ar gadoliniom. E1803 e voe dizoloet arc'heriom58Ce ; e1839 e teuas arc'himioursvedat Carl Gustaf Mosander a-benn da gavout div elfenn all er standilhon a oa bet anvet "keriom" : allantanom57La hag un elfenn all a anvasdidymium diwar ar gresianeg "gevellelfenn". Pelloc'h e voe furchet ar standilhon, hag e1879 e voe dizoloet arsamariom62Sm ennañ gant ar c'himiourgall Paul Émile Lecoq de Boisbaudran ; ur meskaj eo andidimiom ivez, evel m'er prouas ar skiantouraostrian Carl Auer von Welsbach e1885 :prazeodimiom59Pr haneodimiom60Nd a ya da sevel an didimiom e gwirionez[1]. Ar samariom zoken ne oa ket glan : ar gadoliniom a voe dinoet ennañ gant ar c'himiour gall Jean Charles Galissac de Marignac e1880, dre ensellet skalfad un tamm kailhgadolinit ha hini un tammkerit ma kavas muioc'h eus an elfenn nevez. Dont a reas a-benn da dennañ stummoksidet anezhi eus an tammkerit, hagadolinium a zibabas da anv an elfenn nevez, diwar anv ar c'hailh a oa bet anvet en enor d'ar c'himiour hadouarourfinlandat Johan Gadolin. E1886 e voe tennet ar metal eus un tammkerit gant Paul Émile Lecoq de Boisbaudran.
Ur metal liv an arc'hant eo ar gadoliniom glan ;orjalennus eo, da lavaret eo e c'haller e astenn hep na dorrfe, hagovelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh. Ferromagnetek eo ar gaodoliniom egwrezverkoù yenoc'h eget 20 °C : treiñ a ra dawarell ; pa vez tommoc'h eget 20 °C e tro dagewarellek, ret eo e vije en ur gwarellvaez kreñv evit ma trofe da warell.
Aes eo lakaat ar gadoliniom da zazgwerediñ gant an darn vuiañ eus an elfennoù all, daoust dezhañ bezañ stabil a-walc'h enaer sec'h en 20 °C. Buan avat e koll e lufr pa vez mouest an aer, en abeg da stummadur ur gwiskad oksidenn (Gd2O3) a ziskant en ur lezel muioc'h a vetal da c'houzañv an oksidadur : 4 Gd + 3O2 → 2 GdO3.
Par da hini arc'halkiom20Ca eo dazgweredusted ar gadoliniom en dour :
Gadoliniom a gaver en natur, e stumm 6izotop stabil hag ur skinizotop,152Gd, 1.08×1014 bloavezh ehanter-vuhez. Gadoliniom-158 eo an izotop paotañ. Skinizotopoù all zo bet kevanaozet, 29 anezho, an hini stabilañ o vezañ150Gd gant un hanter-vuhez a 1.79×106 bloavezh.
Nebeut a zedalvezadurioù zo d'ar gadoliniom, met pouezus int.
Trawalc'h eo lakaat 1% a c'hadoliniom er c'hendeuzadoùkrom24Cr pehouarn26Fe evit gwellaat o goveliusted, o orjalennusted hag evit ma talc'hfent gwelloc'h ouzh an oksidadur hag er gwrezverkoù uhel.
An izotop Gd-157 a implijer erskeudennerezh dre zasson gwarellel (SDG), evit dinoiñyoc'hennoù krankrek pergen ; abalamour d'e ferromagnetegezh ez implijer Gd en SDG ivez evit gwellaat ar skeudennoù, pa c'haller diforc'hañ aesoc'h etre ar gwiadoù yac'h hag ar re glañv.
Dre m'eo gouest da lonkañ neutronoù ez arverer gadoliniom evit hobregonañ andazgwerederioù derc'hanel hag evit gwareziñ kefluskerioù derc'hanel allistri-spluj.
Ur c'henaozad gadoliniom, Gd3Ga5O12, kevret gantneodimiom, disproziom peiterbiom, a implijer da fardañlaseroù a-benn kenderc'hañ pladennoù-stumm (CD,CD-ROM,DVD) ; gwezhall ez arvered ar c'henaozad-se evit fardañdiamant faos ha memorioù gwarellnez evit anurzhiataerioù.
CONSIDINE Glenn D.,Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005ISBN 978-0-471-61525-5(en)
DEPOVERE Paul,La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002ISBN 978-2-8041-4107-3(fr)
EMSLEY John,Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001ISBN 978-0-19-850341-5(en)
HOLDEN Norman,History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001Brookhaven National Laboratory(en)Liamm oberiant 26 HER 12
