Catur adalahpamainan papan nang dimainakan ulih dua urang.Pancatur adalah urang nang mamainakan catur, baik di partandingan saikung lawan saikung atawa saikung malawan banyak urang. Sabalum batanding, pancatur mamilih bigi catur nang cagar dimainakan. Tahaga dua warna nang malainakanbidak atawa bigi catur, yaituhirang wanputih. Pamain nang maingkuti bidak putih maju badahulu, nang ditarusakan ulih pamain nang maingkuti bidak hirang, kayaitu tarus bagantian sampai tuntung.
Katacatur babibit matanbahasa Sanskerta nang ba'artiampat. Tagal kata ngini sabujurnya adalah kahandapan matan katacaturanga nang ba'arti ampat buncu. DiIndia kuna pamainan catur kawa dimainakan ampat urang nang ba'ada di masing-masing buncu nang balainan. Naya lain dari pamainan catur wahini, nang pamainnya dua urang haja.
Pamainan catur diparkira'akan ditamuakan pas abad ka-16 di India oleh sasaurang nang bangaran Sissa sabagai jawaban tantangan matanRaja nang handak sabuting pamainan nang pamainnya sorang nang manantuakan nasibnya. Pamainan ngini dingaranichaturanga nang baarti "ampat cabang".
Pamainanchaturanga ngini dimainakan oleh ampat ikung urang, nang masing-masing maingkuti dalapan bidak. Sabuting mawakili raja, sabuting mawakili panglima, bidak nang lainnya mawakili ampat divisi nang biasanya ada di katantaraan India waktu ngitu:Karita perang,Kuda,Gajah, lawan jua prajurit bajalan batis.
Matan di India, pamainanchaturanga ngini imbahnya manyabar kaPersia nang masyarakatnya baisi pandangan dunia ngini sebagai polaritas: tarang lawannya kadap, hidup lawannya mati, dsb. Jadinya, di Persia pamainanchaturanga ngini jadi pamainan gasan dua ikung urang, nang masing-masingnya baisi 16 bidak wan papan caturnya di rancang baasa jadi baisi kotak hitam wan putih. Ngaranchaturanga baubah jadisatraj nang artinya "saratus kakhawatiran". Bidak panglima baubah jadi pardana mantri wan karita perang baubah jadirukh, nang dalam mitos Persia adalah saikung burung raksasa.
Pas abad partangahan, pamainan ngini masuk ka Irupa Barat lewatSpanyol, Imbahtu maalami parubahan pulang. Pardana mantri jadi ratu,Kavalari atawa pasukan bakuda jadikasatria, Gajah jadiuskup. Karena Eropa kada baisi burung raksasa kayarukh dalam mitos Persia wan ngaranrukh tadi kadangaran kayaroq, nang dalam basa Parancis baarti batu, jadi bidak nang dahulunyarukh baubah jadi benteng batu.[1]
Parmainan dilangsungakan di atas papan nang tadiri matan 8 lajur wan 8 baris kutak/patak bawarna hirang wan putih (atawa tarang wan kadap) sacara basalang-saling. Parmainan dimulai lawan 16 buah matan saurang-saurang pihak, nang disusun babaris sacara husus di sisi papan catur sacara bahadap-hadapan. Sabuting wastu kawa manampati sabuting pitak. Di palih tamuka masing-masing barisan tadapat 8pion, di'umpati di balakangnya duabenteng, duakuda (dalam bahasa Inggris disambatknight-ksatria), duagajah (dalam bahasa Inggris disambatbishop-uskup), satumenteri atawaratu atawaster, sarta saturaja.
Sabalum batanding, pacatur mamilih warna buah nang handak inya mainakan. Pa'ingkut buah putih mamulai lingkang panambaian, nang imbahnya di'umpati ulih pa'ingkut buah hirang sacara bagantian. Saban lingkang wastu kawa manggarakakan sabidak haja (kacuali gasanrokade di mana ada dua bidak nang digarakakan). Bidak dipindahakan ka patak kusung, atawa nang digana'i ulih bidak lawan, nang ba'arti manangkapnya wan mamindahakan bidak lawan matan pamainan. Ada pangacualian, yato gasan garakanen passant.
Saban bidak catur ba'isi garakan nang unik sabagai barikut:
Raja kawa bagarak sapatak ka bamacam-macam ampah. Raja jua ba'isi garakan husus nang disambatrokade nang umpat malibatakan sabuahbenteng.
Benteng kawa bagarak sapanjang pitak hurisuntal atawa pirtikal, tagal kada kawa maluncati bidak nang lain. Kaya nang sudah di atas, benteng talibat dalam garakan rokade.
Gajah dapat bergerak sepanjang petak secara diagonal, tetapi kada dapat melompati bidak lain.
Ratu ba'isi garakan kumbinasi matan Benteng wan Gajah.
Kuda ba'isi garakan mirip hurup L, yato mamanjang dua patak wan mamanjang sapatak. Kuda satu-satunya bidak nangkawa maluncati bidak-bidak lain.
Pion kawa bagarak maju (ampah lawan) sapatak ka patak nang kada digana'i. Di garakan pamulaan, pion kawa bagarak maju dua patak. Pion kawa jua manangkap bidak lawan sacara diagunal, bila bidak lawan ngitu ba'andak sapatak di diagunal mukanya. Pion ba'isi dua garakan husus, yato garakan manangkapen passant wanpromosi.
Rokade (dalam bahasa Inggris,castling) marupakan garakan husus dalam catur di mana Raja bagarakdua petak manuju Benteng di baris panambainya, imbah ngitu ma'andak Benteng di patak pa'uncitan nang dilalu'i Raja.Parsaratan rokade adalah sabagai barikut:
Bidak Raja wan Benteng nang handak di'umpatakan dalam rokade harus balum suah bagarak
Kadada bidak lain di antara Raja wan Benteng
Raja kada sadang di-skak, wan patak-patak nang dilalui Raja kada sadangdisarang ulih bidak lawan
Hal-hal barikut ngini marupakan kasalahpangartian dalam rokade, nang samastinya kada balaku:
Bidak benteng nang talibat rokade sadang disarang
Bila benteng nang dilibatkan ba'andak di higa Ratu, patak nang ba'andak parsis di higa Benteng ngitu kada bulih dalam sarangan
Contoh gerakan pion: promosi (kiri) danen passant (kanan)
Bila pion bagarak dua patak maju wan ada pion lawan nang ba'andak sapatak dalam baris tujuan, maka pion lawan kawa manangkap wan manggana'i patak nang hanyar haja dilalui pion ngitu (saulah-ulah pion ngity bagarak sapatak maju). Tagal, garakan ngini wastu kawa digawi wayah imbah garakan pion maju dua patak, atawa hak lawan gasan malakuakan garakanen passant ngini hilang.
Bila pion sudah maju sampai manggana'i baris pa'uncitan, tapa'imbai lawan garakan maju ngitu, pion diprumusiakan wan harus ditukar lawan bidak sasuai kahandak pamain, yato Ratu, Benteng, Gajah, atawa Kuda lawan warna nang sama. Rancaknya, pion diprumusiakan manjadi Ratu. Kadada paraturan nang mambatasi bidak nang dipilih sabagai prumusi, jadi dimungkinakan ba'isi bidak nang malabihi jumlahnya pas pamulaan pamainan (misal, dua Ratu).
Bilw Raja sadang disarang ulih satu atawa labih bidak lawan, kaadaan ngini disambat lawanskak. Pamain nang Rajanya diskak harus manggarakakan Rajanya supaya kada tasarang. Hal ngini kawa dilakuakan lawan manangkap bidak lawan nang manyarang,manukup sarangan lawan sacara manggana'akan sabidak di antaranya (bila nang manyarang Ratu, Benteng, atawa Gajah wan ada patak kusung di antara Raja wan bidak lawan), atawa mamindahakan Raja ka patak nang kada sadang disarang. Rokade kada dibari'akan bila Raja sadang diskak.
Tujuan pamainan adalah mandapat pusisiskak mat. Hal ngini bisa terjadi bila Raja terancam dan kada bisa menyelamatkan diri ke petak lain. Tidak selalu permainan berakhir lawan kekalahan, karena bisa terjadi pula peristiwa seri atauremis di mana kedua belah pihak kada mampu lagi meneruskan pertandingan karena kada bisa mencapai skak mat. Peristiwa remis ini bisa terjadi berdasarkan kesepakatan maupun kada. Salah satu contoh remis nang kada berdasarkan kesepakatan - tetapi terjadi adalah pada keadaanremis abadi. Keadaan remis nang lain adalahkeadaan pat, dimana nang giliran melangkah kada bisa melangkahkan buah apapun termasuk Raja, tetapi kada dalam keadaan terancam skak. Dalampertandingan catur pihak nang menang biasanya mendapatkan nilai 1, nang kalah 0, sedang draw 0.5.
Saikung pacatur nang sudah mamanangi bamacam-macam paturaian bahak mandapatakangalar catur nang sasuai lawan pristasinya. Dalam dunia catur tadapat babarapa macam galar-galarantarabangsa antara lain:
Saban pamain catur baisi nilai/sakur nang bangaranrating catur. Rating catur ngini adalah angka nang manggambarakan kanahapan saurang pacatur. Magin tinggi ratingnya, pamain ngini bamagin nahap. Daripada galar, rating labih ipiktip manggambarakan kanahapan saurang pacatur. Rating ngini didapat matan kamanangan-kamanangan pacatur dalam paturaian rasmi. Bila saurang pacatur manang lawan pacatur nang tanahap, inya dapat rating nang tabanyak. Amun inya kalah, ratingnya pacangan dikurangi sasuai rumus nang ada. FIDE mangaluarakan daptar rating nang bangaranELO Rating gasan pacatur antarabangsa saban 2 bulan sakali. PERCASI mangaluarakan Daptar Rating Nasiunal (DRN) saban 6 bulan sakali (saban tanggal 1 Januari wan 1 Juli).
ELO Rating Paningginya Dunia masih diingkuti GMGary Kasparov (Rusia) 2841. Wayah ngini Kasparov sudah maundurakan diri matan dunia catur. Nang batanggar di paringkat 1 matan daptar FIDE wayah ngini adalah GMMagnus Carlsen (Norwegia) 2813. Disusul GMVeselin Topalov (Bulgaria) 2812 di paringkat kadua.
Sadang pacatur Indunisia nang ELO Rating paningginya wayah ngini adalah GMUtut Adianto (2548) wan kadua GMSusanto Megaranto (2527).