Боінг 747, выпусканы амерыканскай кампаніяйBoeing, часта названы «Джамба Джэт» (англ.:Jumbo Jet), ці проста «747», — першы ў свеце далёкамагістральныдвухпалубнышырокафюзеляжныпасажырскі самалёт. Першы палёт быў выкананы9 лютага1969 года. На момант свайго стварэння Boeing 747 быў самым вялікім, цяжкім і ёмістым пасажырскімавіялайнерам, застаючыся такім на працягу 37 гадоў, да з’яўленняA380, першы палёт якога адбыўся ў 2005 годзе.
Boeing 747 мае двухпалубную кампаноўку, пры гэтым верхняя палуба значна саступае па даўжыні ніжняй. Памеры і своеасаблівы «горб» верхняй палубы зрабілі Boeing 747 адным з найбольш вядомых самалётаў у свеце, героем дзясяткаў кінастужак і сімвалам грамадзянскай авіяцыі.
Існуе некалькі розных варыянтаў Boeing 747, большасць з якіх могуць здзяйсняць пералёты вялікай далёкасці. Рэкардсменам сярод 747 з’яўляецца Боінг аўстралійскай авіякампанііQantas Airways, які здзяйсніў ц1989 годзе беспасадкавы пералёт зЛондана ўСідней, пераадолеўшы тым самым 18 000 км за 20 гадзін 9 хвілін, не маючы на борце ні пасажыраў, ні грузу.
Нягледзячы на высокі кошт, але дзякуючы высокай эканамічнасці масавых авіяперавозак ілізінгавым схемам эксплуатацыі, гэта адзін з самых распаўсюджаных у свеце пасажырскіх самалётаў. Да верасня 2010 года было замоўлена 1527 мадэляў Boeing 747, дастаўлена 1418 самалётаў.
Ужо ў 1964 годзе кіраўніцтва Boeing прыняло рашэнне, што Рэнтанскі авіяцыйны завод уштаце Вашынгтон, дзе выпускаліся мадэлі 707, 727 і737, не можа быць пашыраны для вытворчасці новага буйнагабарытнага самалёта. Было вырашана пабудаваць новы завод у Эверэце, за 35 міль на поўнач. Гэта стала адным з найбуйнейшых прамысловых праектаў у свеце: завод займаў плошчу 51 га, а прамысловая зона — 283 га. Работы па будаўніцтве завода праходзілі ў цяжкіх умовах: балоты, залевы вясной і летам, снежныя буры зімой.[2]
Boeing абавязаўся паставіць першы самалёт авіякампанііPan Am да 1970 года, што патрабавала распрацоўкі, будаўніцтва і сертыфікацыі за менш чым чатыры гады. Да працэсу былі прыцягнуты буйныя карпарацыі, такія як Aeronca, Northrop, і Goodyear Aircraft. Усяго за некалькі гадоў праект стаў выгадным: крытычны прагноз рынку быў перавышаны, і ў 1993 годзе быў пабудаваны тысячны Boeing 747.
Апошні пасажырскі 747-400 быў пастаўлены ў 2005 годзе, пасля чаго асноўны акцэнт рабіўся на грузавыя версіі мадэлі 747-8. Апошні заказ на пасажырскую версію быў зроблены ў 2017 годзе для самалёта прэзідэнта ЗША. У ліпені 2020 года Boeing абвясціў пра завяршэнне вытворчасці мадэлі 747. Апошні самалёт быў сабраны ўСіэтле прыкладна ў 2022 годзе.[3]
Першапачаткова буйныя авіякампаніі скептычна ставіліся да новага самалёта Boeing 747. У гэты ж час карпарацыіMcDonnell Douglas (якая пазней стала часткай Boeing) іLockheed распрацоўвалі трохматорныя шырокафюзеляжныя самалёты меншага памеру, такія як McDonnell Douglas DC-10 і Lockheed L-1011. Многія авіякампаніі лічылі, што Boeing 747 будзе менш эканамічна выгадным для далёкіх маршрутаў.
Турботу выклікалі і іншыя фактары, уключаючы высокі расход паліва і патрабаванні да інфраструктуры аэрапортаў. Гэтыя праблемы пагоршыліся падчас энергетычнага крызісу 1970-х гадоў, калі высокія цэны на нафту прывялі да зніжэння аб'ёмаў авіяперавозак. Авіякампаніі, уключаючыAmerican Airlines іContinental Airlines, пераабсталёўвалі Boeing 747 у грузавыя самалёты ці прадавалі іх.
З цягам часу новыя мадэлі, такія якBoeing 767,Airbus A300 і пазнейAirbus A350, а таксама Boeing777 і787, занялі вялікую частку рынку шырокафюзеляжных самалётаў. Некаторыя авіякампаніі, такія якAir Canada іSAS, хутка адмовіліся ад эксплуатацыі Boeing 747 на карысць гэтых мадэляў.
Нягледзячы на гэта, Boeing 747 працягваюць выкарыстоўваць на самых загружаных і далёкіх маршрутах, асабліва ў Азіі, дзе самалёт часта выконвае рэйсы на сярэднія і кароткія адлегласці. Самы вялікі флот 747 належаў японскай авіякампанііJapan Airlines, якая эксплуатавала 73 самалёты, апошні з якіх быў спісаны ў 2011 годзе.British Airways утрымлівае найбуйнейшы флот мадэлі 747-400, які ўключае 48 самалётаў.
Па стане на 31 кастрычніка 2020 года ў выніку катастроф і сур'ёзных аварый было страчана 63 самалёты Boeing 747.[4] Гэты тып самалёта спрабавалі ўганяць 32 разы, у выніку чаго загінулі 24 чалавекі.[5] Агулам у авіяцыйных інцыдэнтах з удзелам Boeing 747 загінулі 3746 чалавек.
Найбуйнейшая катастрофа з удзелам Boeing 747 здарылася ў 1977 годзе ў аэрапорцеЛос-Радэас на востравеТэнэрыфэ. Два самалёты Boeing 747 сутыкнуліся на ўзлётна-пасадачнай паласе, што прывяло да гібелі 583 чалавек. Гэтая катастрофа застаецца найгоршай па колькасці ахвяр у гісторыі авіяцыі.
