| Талаат-паша | |
|---|---|
| асман.اطلعت پاشا,турэцк.:Talât Paşa | |
 | |
| Дата нараджэння | 1 верасня1874(1874-09-01)[1] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 15 сакавіка1921(1921-03-15)[1](46 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Узнагароды і званні |  |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Мехмед Талаат-паша — (асман. طلعت پاشا, тур.Mehmed Talat Paşa) — асманскі дзяржаўны дзеяч, міністр унутраных спраўАсманскай імперыі, Вялікі візір Асманскай імперыі, адзін з галоўных арганізатараўгенацыду армян, ваенны злачынец[3]. Адзін з лідараў младатурэцкай партыі «Яднанне і прагрэс».
Мехмет Талаат-паша нарадзіўся ў 1874 годзе ў мястэчкуКырджалі (заразКырджалійская вобласцьБалгарыі) у сям’і следчага. Этнічныпамак[4] (субэтнічная групабалгар, якія спавядаюцьіслам). Скончыў Эдырнскую сярэднюю школу. Пачаў сваю працоўную дзейнасць супрацоўнікам тэлеграфнага бюро, дзе, як удзельнік барацьбы з тыраніяй султана, далучыўся да руху младатурак. У 1893 г. быў арыштаваны за палітычную дзейнасць. Праз два гады быў вызвалены і высланы ўСалонікі, дзе ўзначаліў мясцовае аддзяленне младатурэцкай партыі. У 1898—1908 гадах працаваў паштальёнам у Салоніках, пазней стаў кіраўніком мясцовай паштовай службы[5].
19 сакавіка 1910 г. ажаніўся з Хайрые Ханім[6].
Паслямладатурэцкай рэвалюцыі 1908 г. быў абраны дэпутатам Меджліса.
У 1909—1912 гадах Талаат быў міністрам унутраных спраў Асманскай імперыі. У 1910 г. Талаат, дзякуючы Меджлісу, адмяніў «Закон аб грамадствах» і забараніў фарміраванне згуртаванняў на нацыянальнай аснове. Усе нацыянальныя клубы былі зачыненыя па ўсёй імперыі.
У 1911 г. Талаат увайшоў у склад Партыі яднання і прагрэсу. Падчас Балканскіх войнаў (1912—1913) служыў у арміі.
Талаат стаў адным з галоўных арганізатараў перавароту 23 студзеня 1913 г., каліЭнвер-паша асабіста застрэліў дзяржаўнага міністра Назіма-пашу, каб заняць яго месца праз год. І другі раз Талаат-паша займаў пасаду міністра ўнутраных спраў, адначасова ўзначалівая Цэнтральны камітэт партыі младатуркаў. Талаат-паша ажывіў палітычную дактрыну асманізму — жорсткую цюркізацыю нетурскіх народаў імперыі і быў заўзятым прыхільнікам панісламізму і, у яшчэ большай ступені, панцюркізму. Маючы далёка ідучыя праекты наКаўказе, уКрыму іТуркестане, Талаат удзельнічаў у распрацоўцы ваенна-палітычнага праекта «Turan Yolu» (Дарога ў Туран).
Загад для генацыду быў дадзены ў зашыфраванай тэлеграме Энвер-Пашы ад 27 лютага 1915 г. Такія ж меры па «канчатковай ліквідацыі» армян былі прапісаны ў сакрэтнай дырэктыве Талаат-пашы і Энвер-Пашы ад 15 красавіка 1915 года.
24 красавіка 1915 г. Талаат выдаў загад закрыць усе армянскія палітычныя арганізацыі, якія дзейнічаюць у Асманскай імперыі, і арыштаваць звязаных з імі армян, абгрунтаваўшы дзеянне тым, што арганізацыі кантраляваліся па-за межамі імперыі і супрацоўнічалі з расійскімі войскамі. Гэты загад прывёў да арышту ў ноч з 24 на 25 красавіка 1915 г. у Канстанцінопалі ад 235 да 270 кіраўнікоў армянскіх таварыстваў, у тым ліку палітыкаў, свяшчэннікаў, медыкаў, аўтараў, журналістаў, адвакатаў і выкладчыкаў, большасць з якіх у выніку былі забіты[7].
Як удзельнік асманскай дэлегацыі, прыймаў удзел у перамовах у Брэст-Літоўску ў 1918 г.
У сваіх успамінах, апублікаваных у 1946 годзе, Талаат-паша прызнаў факт гвалтоўнай дэпартацыі і знішчэння армян, але матываваў гэта выключна абаронай «нацыянальных інтарэсаў» туркаў і імкнення не дапусціць «стварэння армянскай дзяржавы на мяжы з Расіяй». 7 кастрычніка 1918 г. Талаат-паша прызнаў крах палітыкі младатуркаў і адмовіўся ад улады, а пасля ўцёк у Германію, дзе ўзяў імя Алі-Салі-Бэй. Надзвычайны трыбунал, які адбыўся ў 1919 годзе ў Канстанцінопалі, завочна прысудзіў Талаата да расстрэлу за ваенныя злачынствы і за «знішчэнне армянскага насельніцтва імперыі».
Талаат быў застрэлены армянскім патрыётам Сагамонам Тэйліранам у Берліне 15 сакавіка 1921 г. у рамках аперацыі «Немезіда», якую падрыхтаваў рухДашнакцуцюн. Уся сям’я Тэйлірана была знішчана падчас генацыду. Сам ён стаў сведкам згвалтавання дзвюх сясцёр і забойства маці і брата. Тэйлерану ўдалося выжыць, калі турэцкія салдаты пакінулі яго паміраць на кучы параненых і мёртвых тэл (сёстры пасля згвалтавання таксама былі забітыя). Тейлерян трапіў у Канстантынопаль, адкуль ў 1920 годзе эміграваў у ЗША. Пасля шырокага выкрыцця факту генацыду, Тэйліран быў выпраўданы судом прысяжных[8]. Яго мемуары запісаў заходне-армянскі пісьменнік і грамадскі дзеяч Ваан Мінахарян. Упершыню яны былі апублікаваныя ў 1953 годзе ў Каіры выдавецтвам «Лусабер» пад назвай «Сагамон Тэйлирян: успаміны, тэрор Талаата».
У 1943 годзе магілу Талаата перанеслі з Берліна ўСтамбул, у раён Шышлі.
 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Слоўнікі і энцыклапедыі | |||||
| |||||
.svg)