Пазваночныя, чарапныя, хрыбетныя (Vertebrata) — падтыпхордавых жывёл. Дамінуючая (разам знасякомымі) на Зямлі і ў паветры група жывёл.
Самая шматлікая і найбольш высокаарганізаваная група хордавых. Сярод іх няма відаў, якія вядуць прымацаваны спосаб жыцця. Яны перамяшчаюцца, актыўна адшукваюць і захопліваюць ежу, знаходзяць для размнажэння асоб іншага полу, ратуюцца ад ворагаў.
Цела двухбакова-сіметрычнае. У большасці дарослых жывёлхорда замяшчаецца больш трывалым унутраным шкілетам — касцявымпазваночнікам (адсюль назва). Скура шчыльная, складаецца з верхняга (эпідэрмісу) і ніжняга (корыуму) слаёў. Эпідэрміс шматслойны, маезалозы або арагавелы, пакрыты лускавінамі, пёрамі, валасамі.
Развіваеццачэрап, які ахоўваегалаўны мозг. Высокаразвітая нервовая сістэма трубчастай будовы складаецца з спіннога і галаўнога мозга, які падзелены на 5 аддзелаў (пярэдні, прамежкавы, сярэдні, прадаўгаваты, мазжачок) і змешчаны ў чарапной каробцы.
Пазваночным уласціва развіццёцэнтральнай нервовай сістэмы — галаўнога і спіннога мозга — і ўдасканаленне органаў пачуццяў, што вядзе да ўскладнення паводзін. Жывёлы здольны ўтвараць часовыя і пастаянныя групоўкі асобін (сем’і, статкі, чароды, каланіяльныя пасяленні), што павышае іх ахаванасць ад ворагаў і зніжае гібель ад неспрыяльных фактараў знешняга асяроддзя. Усе гэтыя прыстасаванні спрыяюць шырокаму рассяленню пазваночных жывёл на планеце.
Жывёлы маюць дзве пары канечнасцей і паясы — плечавы і тазавы, да якіх канечнасці прымацоўваюцца. Ежа адшукваецца пазваночнымі жывёламі актыўна, схопліваецца сківіцамі, часта дадаткова здрабняецца, што аблягчае і паскарае страваванне.
Крывяносная сістэма замкнёная (ёсць артэрыі, вены, капіляры); сэрца двух-. трох-, чатырохкамернае, утвараецца з брушнога сасуда. Дыханые жабернае ў водных форм і лёгачнае ў наземных. Органы выдзплення — тулаўныя почкі ў анамній або тазавыя у амніёт. Добра развіты органы пачуццяў: зроку, слыху, нюху і інш.
Пазваночныя раздзельнаполыя. Размнажаюцца адкладваннем яец або жыванараджэннем. Вышэйшым формам характэрны клопат аб патомстве.
Падтып аб’ядноўвае каля 41 тыс. сучасных відаў жывёл, якія засялілі ўсе жыццёвыя асяроддзі: акіяны, моры, азёры, рэкі, сажалкі, паверхню сушы, глебу кантынентаў і астравоў, а таксама паветраную прастору.
Пазваночныя ўключаюць вялікую колькасць прыстасавальных тыпаў і жыццёвых форм, маюць высокае агульнае развіццё і складапую будову, іспуюць у розных умовах — ад дна і тоўшчы водаў акіяна да высакагор’яў і пустынь. Адрозніваюцьбяссківічных (кругларотых) ад астатніх —сківічнаротых; анамній (кругларотыя,рыбы,земнаводныя), якія не маюць складаных зародкавых абалонак, — ад амніёт (паўзуны,птушкі,млекакормячыя); рыб — адчатырохногіх.
Пазваночныя — самая маладая і прагрэсіўная групадругаснаротых жывёл, склад якой сфарміраваўся да пачаткуантрапагенавага перыяду ўкайназоі. Найстаражытнейшыя віды вядомы зардовіку. Продкамі іх лічаць першасныхбесчарапных, якія існавалі ў праточных прэсных вадаёмах.
- НадкласБяссківічныя (Agnatha}
- КласКругларотыя (Cyclostomata)
- † КласКанадонты (Conodontophora)
- НадкласРыбы (Pisces)
- † КласПлакадэрмы (Placodermi)
- КласХрастковыя рыбы (Chondrichthyes)
- † КласАкантоды (Acanthodei)
- КласКасцявыя рыбы (Osteichthyes)
- НадкласЧатырохногія (Tetrapoda)
- КласЗемнаводныя (Amphibia)
- КласПаўзуны (Reptilia)
- КласПтушкі (Aves)
- КласМлекакормячыя (Mammalia)
