Нацыянал-сацыялістычная нямецкая рабочая партыя (ням.:Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, скароч.НСДАП,ням.:NSDAP) — палітычная партыя Германіі, якая існавала з1920 па1945, з ліпеня1933 да мая1945 — кіруючая і адзіная законная партыя ўТрэцім Рэйху. Пасля паразы Германіі ўДругой сусветнай вайне ў1945 па рашэнню створанага саюзнікамі паантыгітлераўскай кааліцыі акупацыйнага кантрольнага савета была распушчана. НаНюрнбергскім працэсе кіруючы склад партыі быў абвешчаны злачынным, а ідэалогія НСДАП называлася адной з галоўных прычын вайны.
НСДАП была створана 24 лютага 1920, на сходзе ў піўной «Хофбройхаус»Нямецкай рабочай партыі (удзельнічала 2 тыс. чал.), каліА. Гітлер абвясціўпраграму «25 пунктаў»(руск.) (бел.[2]. Тады ж было прынята рашэнне аб змене назвы партыі — да яе было дададзена «Нацыянал-сацыялістычная». Сам Гітлер растлумачыў назву сваёй партыі наступным чынам:
Сацыялізм, гэта вучэнне пра тое, як варта клапаціцца аб агульным дабры. Камунізм — гэта не сацыялізм. Марксізм — гэта не сацыялізм. Марксісты скралі гэта паняцце і сказілі яго сэнс. Я вырву сацыялізм з рук «сацыялістаў». Сацыялізм — старажытная арыйская, германская традыцыя
У першай фазе свайго развіцця, да 1923, НСДАП рэкрутавала сваіх членаў галоўным чынам з былых удзельнікаў вайны і сярэдніх слаёў гарадскога і сельскага насельніцтва[4]. Рабочыя ў партыі складалі меншасць у параўнанні з афіцэрамі, рамеснікамі, служачымі, чыноўнікамі і сялянамі. Але гэтая ўяўная рабочая партыя ўсяляк імкнулася прыцягнуць да сябе таксама і пралетарскія пласты. Гэтай мэты служылі розныя псеўдасацыялістычныя патрабаванні, такія, як нацыяналізацыя трэстаў, канфіскацыя ваенных даходаў, зямельная рэформа і, па няясным выразе праграмы, «знішчэнне працэнтнай кабалы»[5].
У пачатковы перыяд дзейнасці, партыю фінансавалі перш за ўсё гаспадары баварскіх фірмаў[6]. Аднак на пачатку 1920-х Гітлера пачалі падтрымліваць капітаны цяжкай прамысловасціФ. Цісен(руск.) (бел.,Э. Борзіг(ням.) (бел. і інш.[7] У кастрычніку1923 Ф. Цісен уручыў НСДАП 100 тыс. залатых марак.Канцэрн Ройш-Ганіэль(ням.) (бел. перадаваў партыі значныя сродкі праз генералаЭ. Людэндорфа[8].
Для абароны партыйных выступоўцаў і аховы парадку на розных партыйных мерапрыемствах у лютым 1920 была створана служба добраахвотнікаў (zeitfreiwilligen), пазней перайменавана ў службу партыйных распарадчыкаў — орднэраў (Ordnertruppe). Увосень 1920 у партыі існавала 35 отртсгруп, а колькасць членаў перавысіла 2 тыс. чал.3 жніўня1921 служба орднэраў была перайменавана ў «гімнастычны і спартыўны аддзел»[9]/5 кастрычніка «гімнастычны і спартыўны аддзел» атрымаў новую назву —«штурмавыя атрады» (Sturmabteilung; СА)[10].
Улетку 1921 быў зацверджаны праект сцяга НСДАП — на чырвоным палотнішчы белы круг, у цэнтры якога — чорнаясвастыка.
Першы агульнагерманскі з’езд нацыянал-сацыялістычнай партыі, які адбыўся27 —28 студзеня 1923 г., не ўнёс ніякіх змен у галоўны кірунак нацысцкай прапаганды:
Наша галоўная мэта — барацьба з бальшавізмам
. Пытанне аб задачах НСДАП у сувязі з акупацыяй Рура нават не абмяркоўвалася. Увага з’езда было прыкавана да падрыхтоўкі гвалтоўнага звяржэння імперскага ўрада. Публічнае абмеркаванне гэтага пытання некалькі збянтэжыла нават баварскія ўлады, якія самі вялі палітычную барацьбу супраць цэнтральнага германскага ўрада і падтрымлівалі нацыстаў, але аддавалі перавагу такія пытанні абмяркоўваць канфідэнцыяльна[12].
З пачатку 1930-х фінансаванне нямецкімі манапалістамі нацысцкай партыі набывае рэгулярны характар. Так, з1 студзень 1931 г. Рэйнскай-Вестфальскі вугальнысіндыкат пачаў адлічваць у касу партыі па 6 млн марак штогод. Нацысцкую партыю фінансавалі і замежныя капіталісты. Найбуйнейшы галандскі нафтавай прамысловецГ. Дэтэрдынг(руск.) (бел. за ўсяго да моманту прыходу А. Гітлера да ўлады перадаў нацысцкай партыі 10 млн галандскіх гульдэнаў[13].
Мы бачым у нацыянальным руху, які ахоплівае наш народ, шматабяцальны пачатак, які толькі і стварае, дзякуючы пераадоленню класавых супярэчнасцей, неабходную базу для новага ўздыму нямецкай эканомікі. Мы ведаем, што гэты ўздым запатрабуе шматлікіх ахвяр. Мы верым, што гэтыя ахвяры могуць быць з гатоўнасцю прынесеныя толькі ў выпадку, калі найбуйнейшая група гэтага нацыянальнага руху будзе ўдзельнічаць ва ўрадзе як кіруючая сіла. Даручанне адказнага кіраўніцтва прэзідэнцкім кабінетам, які складаецца з лепшых у дзелавым і асабістым адносна кадраў, фюрару найбуйнейшай нацыянальнай групы ліквідуе недахопы і памылкі, уласцівыя ў сілу абставін любому масавага руху, і дазволіць павесці за сабой мільёны людзей, якія стаяць у баку, зробіць іх надзейнай сілай.
У 1932міністр унутраных спраў генералВ. Грэнэр распарадзіўся распусціцьСА іСС, а таксама забараніў нашэнне формы членамі ўсіх ваенізаваных арганізацый НСДАП. Праз дзень пасля гэтай забароны да генерала В. Грэнэра звярнуўсякронпрынц Вільгельм з лістом, у якім гаварылася: «…мне асабліва сумна, што Вы паставілі свой подпіс пад распараджэннем аб роспуску СА і СС. Я магу расцаніць гэта распараджэнне як сур’ёзную памылку, багата страшнай небяспекай для ўнутранага свету. Забарона членам„Сталёвага шлема“ насіць форму і роспуск СА і СС непазбежна наймацнейшым чынам падарвуць у нацыянальных колах давер да міністэрства абароны. Паколькі я з даўніх часоў імкнуся асабіста садзейнічаць усталяванню даверу паміжрейхсвер і нацыянальнымі арганізацыямі — гэта асабліва адносіцца да НСДАП, — Вы зразумееце…, наколькі цяжкае ўражанне вырабляе на мяне гэты крок, змацаваны Вашым імем…»[15]
Пасля прыходу партыі да ўлады, у1933 па ініцыятывеА. Крупа(руск.) (бел. быў створаны «Фонд Адольфа Гітлера», у які Круп адразу ўклаў 6 млн рэйхсмарак, а таксама дадаткова перадаў яшчэ 6 млн на іншыя рэчы нацыянал-сацыялізму. Канцэрн«ІГ Фарбэніндустры»(руск.) (бел. уклаў у гэты фонд з1933 па1944 каля 80 млн марак[16].
↑Спіс членаў партыі пачынаўся не з адзінкі, а з нумара 500. История фашизма в Западной Европе / АН СССР, Институт всеобщей истории; Редкол.: Г. С. Филатов [и др.]. — М.: Наука, 1978. — 613 с. — С. 148.
↑Feder, G. Das Programm der NSDAP und seine weltanschaulichen Grundgedanken. — München, 1932. — S. 19—22.
↑Fischer, C. The rise of the Nazis / Conan Fischer. — Manchester—New York: Manchester University Press — Distributed exclusively in the U.S.A. by Palgrave, 2002. — V, 211 p. — P. 77. —ISBN 0719060672.
↑Мельников, Д., Черная, Л. Империя смерти: Аппарат насилия в нацистской Германии, 1933—1945 / Д. Мельников, Л. Черная. — М.: Издательство политической литературы, 1987. — 414 с. — С. 13.
↑Franz-Willing, G. Die Hitlerbewegung. Der Ursprung. 1919—1922. — Hamburg, 1962. — S. 232—234.
↑Норден, А. Фальсификаторы. — М., 1959. — С. 125.Са спасылкай на: Hamburger Fremdenblatt. — 1939. — № . — 6. Februar. — S.
↑Бахман, К. Кем был Гитлер в действительности: Пер. с нем. / Общ. ред. В. Д. Ежова; [Послесл. П. Шютта]. — М.: Прогресс, 1981. — 207 с. — С. 69.Са спасылкай на: Zeitschrift für Geschichtswissenschaft. — 1956. — № 2. — S. 366.
↑Бахман, К. Кем был Гитлер в действительности… — С. 83.
↑Geschichte der deutsche Arbeiterbewegung. Bd. 5. — Berlin, 1966. — S. 10.
↑Handbuch der deutschen Geschichte. Bd. 19: 20. Jahrhundert (1918—2000); Das Dritte Reich: 1933—1939 / M. Grüttner; [Hrsg. W. Benz]. — Stuttgart: Klett-Cotta, 2014. — LIV, 605 s. — S. 101. —ISBN 978-3-608-60019-3.
.svg)
.svg)
.svg)
