Каралеўства Марока — краіна ўАфрыцы, знаходзіцца на паўночным захадзе мацерыка ў рэгіёнеМагрыба. Мае выхад даАтлантычнага акіяна і Міжземнага мора. Мяжуе зАлжырам. Пад кантролем Марока знаходзіццаЗаходняя Сахара. Ісламская ўнітарная дзяржава. Адна з трох афрыканскіх дзяржаў зманархічнай формай кіравання. Разам з суседзямі па рэгіёнеПаўночная Афрыка адносіцца да найбольш эканамічна развітых дзяржаў кантынента. Ад сваіх арабскіх суседзяў Марока адрозніваецца палітычнай стабільнасцю.
Поўная арабская назва краіны al-Mamlakah al-Maghribiyyah (المملكة المغربية) перакладаецца як «Заходняе Каралеўства», кароткая — аль Магрыб — як проста «Захад». У Еўропе гэтая зямля называласяМаракеш (паводле назвы сталіцы дзяржавы Альмаравідаў), што пасля трансфармавалася ў «Марока». Сама ж назва Маракеш, хутчэй за ўсё, утворана ад берберскага «зямля Бога». Дарэчы ўтурэцкай мове Марока вядома як Фас, ад яшчэ больш старажытнай сталіцы Фес.
Агульная плошча краіны 446 550 кв.км. Па гэтым паказчыку Марока займае 57-е месца ў свеце. У 1975 Марока акупавала Заходнюю Сахару і разам з ёю плошча краіны павялічылася да 710 тыс.кв.км. (40-е месца)
Агульная працягласць сухапутных меж — 2 018 км. У тым ліку з такімі краінамі як: Алжыр — 1 559 км, Заходняя Сахара — 443 км, Іспанія (Сеўта) — 6,3 км, Іспанія (Мелілья) — 9,6 км. Берагавая лінія краіны : 1 835 км.
Большая частка Марока належыць да абласцей складкаватасці: маладая альпійская на поўначы і больш старая, герцынская, у цэнтральнай частцы. Таму Марока — пераважна горная краіна. Марока падзяляецца на чатыры фізіка-геаграфічных рэгіёны: Эр-Рыф, ці горны раён, які ляжыць паралельна міжземнаморскаму ўзбярэжжу;Атласкія горы, якія працягнуліся праз краіну з паўднёвага захаду на паўночны ўсход ад Атлантычнага акіяна даЭр-Рыфа, ад якога іх аддзяляе ўпадзіна Таза; рэгіён шырокіх прыбярэжных раўнін атлантычнага ўзбярэжжа; даліны, якія ляжаць на поўдзень ад гор Атласа і пераходзяць у пустыню Сахара. Найвышэйшы пункт краіны — гараДжэбель-Тубкаль (4165 м) — знаходзіцца ў хрыбцеВысокі Атлас.
На міжземнаморскім узбярэжжы краіны клімат мяккі, субтрапічны. Сярэдняя тэмпература тут улетку складае каля +24-28 °C (часам дасягаючы +30-35 °C), а ўзімку +10-12 °C. Пры руху на поўдзень клімат становіцца трапічным, больш кантынентальным, з гарачым (да +37 °C) летам і халаднаватай (да + 5 °C) зімой. Сутачны перапад тэмператур можа дасягаць 20 градусаў. На паўночна-заходнюю частку краіны вялікі ўплыў аказваюць паветраныя масы з Атлантычнага акіяна. З-за гэтага клімат тут больш халаднаваты, а сутачныя перапады тэмператур значна мацней, чым на астатняй тэрыторыі краіны. У горных раёнахАтласа клімат моцна залежыць ад вышыні месца. Ападкаў выпадае ад 500—1000 мм у год на поўначы да меней чым 200 мм у год на поўдні. Заходнія схілы Атласа ў некаторыя гады атрымліваюць да 2000 мм ападкаў, нярэдкія нават паводкі мясцовага маштабу, у той час як на паўднёвым усходзе краіны бываюць гады, калі ападкі не выпадаюць зусім.
Галоўныя рэкі краіны:Мулуя, якая ўпадае ў Міжземнае мора, іСебу, якая ўпадае ў Атлантычны акіян. Пачынаючы з 1960-х гадоў, была прынята праграма па будаўніцтве вадасховішчаў і развіццю водных рэсурсаў, якая дазволіла забяспечыць пітнай вадой насельніцтва а таксама сельскую гаспадарку і іншыя сектары эканомікі захаваўшы пры гэтым водныя рэсурсы краіны. Гэта ініцыятыва атрымала высокія ацэнкі ад міжнародных экспертаў і дзейнічае дагэтуль[4].
Марока як частка Міжземнаморскага басейна характарызуецца не толькі высокім узроўнем біяразнастайнасці,эндэмізмам відаў; але і высокай хуткасцю іх знікнення і неабходнасцю захавання.Для паўночнага ўзбярэжжа краіны характэрныя міжземнаморскія раслінныя фармацыі (жорсткалістыя лясы,маквіс). У гарах Атлас і Эр-Рыф развіта вышынная пояснасць. Раслінны і жывёльны свет паўднёва-ўсходніх схілаў і далін гор Атлас тыповыя для Сахары.Жывёльны свет Марока моцна зменены чалавекам. У 1922 годзе ў гарах Атлас быў застрэлены апошніберберыйскі леў. На мяжы знікнення знаходзяцца атласкі мядзведзь і берберыйскі леапард. Скарацілася папуляцыямаготаў — берберыйскіх малпаў.
У682 г. Марока заваяваліарабы, якія аказалі вялікі ўплыў на жыццё насельніцтва краіны: усё яно, за выключэннемяўрэяў, перайшло ўіслам,арабская мова стала дзяржаўнай. У канцыVIII ст. Марока аддзялілася адАрабскага халіфата, тут замацавалася арабская дынастыяІдрысідаў (789—926 гг.). Пазней правілі розныя дынастыі арабскага і берберскага паходжання, з якіх найбольш магутнымі быліАльмаравіды (1050—1147 гг.) іАльмахады (1147—1269 гг.). Пры Альмахадах Марока было цэнтрам вялікай дзяржавы, якая ўключала тэрыторыю сучасныхАлжыра,Туніса,Лівіі, значная часткаІспаніі іПартугаліі. Пасля яе распаду пачаўся доўгі перыяд міжусобіц і войнаў паміж берберамі і арабамі. Адначасова разгарнулася еўрапейская экспансія. У1415 г.Партугалія захапіла г.Сеўту. ПаступоваПартугалія іІспанія ўстанавілі кантроль над узбярэжжам Марока.
Адраджэнне Марока пачалося пры 1-й дынастыіСаадзідаў (1554—1660 гг.). У1578 г. мараканцы нанеслі паражэнне партугальцам і да канцаXVII ст. аднавілі сваю ўладу над большай часткай прыбярэжных гарадоў. КіраваннеАхмеда аль-Мансура (1579—1603 гг.) лічыцца «залатым векам» у гісторыі Марока. У1660 г. да ўлады прыйшла 2-я дынастыя Саадзідаў, якая дасягнула найбольшай магутнасці прыІсмаіле (1672—1727 гг.). Пасля яго смерці Марока перажыло працяглыя міжусобіцы і грамадзянскія войны. УXVIII—XIX стст. піраты Марока і іншых «варварскіх дзяржаў» Паўночнай Афрыкі стваралі вялікую небяспеку марскому гандлю ў Міжземнамор’і. Гэта прыцягнула да Марока ўвагу вялікіх еўрапейскіх дзяржаў (Іспаніі, Вялікабрытаніі і Францыі). У1859—1860 гг. Іспанія захапіла г.Тэтуан. У1904 г. Вялікабрытанія прызнала Марока сферай французскіх інтарэсаў, а Францыя і Іспанія дамовіліся пра падзел Марока на сферы ўплыву, што выклікала процідзеянне Германіі і прывяло даМараканскіх крызісаў 1906—1911 гг.
У сакавіку1912 г. Францыя ўстанавілапратэктарат над Марока, невялікая тэрыторыя на поўначы краіны паводле франка-іспанскага пагаднення (лістапад1912 г.) адышла пад іспанскі кантроль. Пры гэтым г.Танжэр быў выдзелены ў асобую міжнародную зону, у кіраванні якой апроч Францыі і Іспаніі ўдзельнічалі таксамаВялікабрытанія,Бельгія,Італія,Партугалія,Нідэрланды іЗША. У1920 г. правадыр рыфскіх плямёнАбд аль-Керым узняў паўстанне супраць іспанцаў і да1924 г. вызваліў большую частку іспанскага Марока. Паўстанне задушана ў1926 г. французская арміяй (200 тыс. чал.) на чале з маршаламА. Ф. Петэнам. Пасля паражэння Францыі ў пачатку2-й сусветнай вайны (1940 г.) Французскае Марока перайшло пад уладу калабарацыянісцкагаўрада «Вішы» і фактычна ператварылася ў сыравінную базу і стратэгічны плацдармнацысцкай Германіі і яе саюзнікаў па «восі». У лістападзе1942 г. у Паўночнай Афрыцы высадзіліся англа-амерыканскія войскі, якія выгналі з Марока нямецкіх і італьянскіх акупантаў.
Адначасова ў краіне ўзмацніўся нацыянальна-вызваленчы рух, у1943 г. узніклі партыя «Ісцікляль» («Незалежнасць») іКамуністычная партыя Марока, якія адыгрывалі важную ролю ў барацьбе за незалежнасць. У канцы1950 г. султанМ.Сідзі Мухамед бен Юсуф запатрабаваў ад Францыі даць яго краіне поўнысуверэнітэт, але атрымаў адмову і ў жніўні1953 г. быў пазбаўлены прастола (зноў атрымаў яго ад французскіх улад у кастрычніку1955 г. пад уплывам шырокага паўстанцкага руху).
2 сакавіка1956 г. Францыя прызнала незалежнасць Французскага Марока. У красавіку1956 г. Іспанія перадала Марока сваю частку краіны, але захавала за сабой гарадыМелілья іСеута. У1957 г. у склад Марока вернуты г.Танжэр (дагэтуль міжнародная зона), у1958 г. —тэрыторыя Тарфая. У жніўні1957 г.М. Сідзі Мухамед бен Юсуф абвясціў сябе каралём Марока пад імемМухамеда V. Пасля яго смерці (люты1961 г.) каралеўскі прастол заняў яго сынХасан II (1961—1999 гг.), які ў снежні1962 г. прыняў першуюканстытуцыю Марока і абвясціў краіну канстытуцыйнай манархіяй. Тады ж адбыліся першыя ўсеагульныя выбары. Наканстытуцыйным рэферэндуме ў верасні1996 г. ухвалены папраўкі да Канстытуцыі, паводле якіх створаныдзвюхпалатны парламент, вызначаны функцыі губернатараў, замацаваны палажэнні аб прыхільнасці Марока да дэмакратычных каштоўнасцей. Пасля смерці ў жніўні1999 г.Хасана II каралём Марока стаўМухамед VI.
16 кастрычніка1975 г. кароль Хасан ІІ заклікаў усіх неабыякавых мараканцаў без зброі прыйсці на зямлю Заходняй Сахары, якую Марока лічыла сваёй тэрыторыяй і што тады належала Іспаніі. У лістападзе каля 350 тыс. чалавек, сярод якіх былі жанчыны і дзеці, «завіталі» ў Заходнюю Сахару. Гэтая акцыя, якая атрымала назву «Зялёны марш», скончылася для Марока паспяхова: Іспанія пакінула Заходнюю Сахару. На барацьбу з акупантамі ўзняўся народ Заходняй Сахары (Фронт ПОЛІСАРЫО), падтрыманы міжнароднай супольнасцю. Ваенны канфлікт з фронтам ПОЛІСАРЫО ў1976—1989 гг. негатыўна паўплываў на эканамічнае становішча Марока. У1984 г. Марока пакінулаАфрыканскі саюз у знак пратэсту па пазіцыі арганізацыі ў адносінах да канфлікту ў Заходняй Сахары.
У канцы лютага2011 г. у Марока пракаціліся акцыі пратэсту і рэвалюцыйныя выступленні, якія прайшлі ў арабскім свеце пад назвай «Арабская вясна». Дэманстранты патрабавалі правесці рэформы ў сацыяльнай сферы і абмежаваць паўнамоцтвы караля. У выніку парламент атрымаў больш паўнамоцтваў. У2011 г. быў праведзенырэферэндум, і ў Канстытуцыю былі ўнесены змены. З гэтага часу кароль можа прызначыць прэм’ер-міністрам толькі прадстаўніка партыі, якая перамагла на парламенцкіх выбарах.
У2016 г. кароль МарокаМухамед VI афіцыйна заявіў пра жаданне краіны вярнуцца ў складАфрыканскага саюза, і ўжо ў наступным,2017 г., каралеўства нанова было прынята ў арганізацыю. УXXI ст. Марока лічыцца традыцыйным саюзнікамЗША іФранцыі ў рэгіёне.
8 верасня 2023 года ў Марока адбыўся землятрус магнітудай 6,8 які забраў жыцці больш чым 2800 чалавек. Эпіцэнтр землятрусу знаходзіўся прыкладна за 70 км на паўднёвы захад ад горадаМаракеш.
Восенню 2025 года ў краіне пачалісяакцыі пратэсту, з мэтай правядзенне рэформ у сферы аховы здароўя і адукацыі.[5][6][7]
Кароль Махамед VI рапартуе на канферэнцыі па змяненні клімату ўМаракешы
Паводле канстытуцыі, Марока — канстытуцыйная манархія. Кароль Марока Мухамед VI кіруе дзяржавай з 1999 года. Канстытуцыйная рэформа 2011 года абмежавала частку манаршай улады на карысць прэм’ер-міністра.[8]
Заканадаўчы орган —дзвюхпалатны парламент. Прыход да ўлады ў1998 г. сацыялістаў на чале з Абдурахманам Юсуфі стаў першым выпадкам дэмакратычнай перамогі апазіцыі ў арабскім свеце.
Нягледзячы на дэклараванне канстытуцыяй дэмакратычных каштоўнасцей, міжнародныя арганізацыі характарызуюць мараканскі палітычны рэжым як аўтарытарны і крытыкуюць сітуацыю з правамі чалавека і СМІ ў краіне.
Тэрыторыя краіны падзяляецца на правінцыі і прэфектуры, якія аб’яднаны ў 16 абласцей, у тым ліку адна вобласць цалкам, а дзве часткова размяшчаюцца на тэрыторыі анексаванайЗаходняй Сахары (адзначаны *).
Насельніцтва Марока — мараканцы колькасцю 35,7 млн чалавек (ацэнка на 2017). Гэта трэцяя ў свеце па колькасці насельніцтва арабамоўная краіна пасля Егіпта іАлжыра.Штогадовы прырост насельніцтва складае 0,97 % (2017 г).Узровень нараджальнасці — 17,7 нованароджаных / 1000 чалавек (2017 г).Узровень смяротнасці 4,9 смерцяў / 1000 чалавек (2017 г). Узровень міграцыі — −0,32 %. Сярэдняя працягласць жыцця — 74 гадоў у мужчын, 80 год у жанчын (2017).[9] Пісьменнасць — 78 % мужчыны, 58 % жанчыны (паводле ацэнкі 2015 года).
Каля 60 % насельніцтва —арабы, каля 40 % —берберы. Працэс зліцця розных плямёнаў і народаў у адзіную мараканскую нацыю да канца не завершаны. Еўрапейцы складаюць 60 тыс. чалавек (галоўным чынам французы, іспанцы і партугальцы), яўрэі — каля 3 тыс.[10].
На 1 кв.км пражывае каля 80 чалавек, але найбольш густазаселеннымі з’яўляюцца раёны на заходнім узбярэжжы краіны. На прыатлантычных раўнінах, а таксама ў паўночна-заходніх перадгор’ях Атласа і Эр-Рыфа на 1 кв.км пражывае 240—300 чалавек, у бязлюдных паўднёва-ўсходніх раёнах краіны шчыльнасць насельніцтва — 1-2 чалавекі на 1 кв.км. Урбанізацыя ў 2017 складае 61,2 %[9], што з’яўляецца тыповым для Паўночнай Афрыкі даволі высокім паказчыкам, што пераўзыходзіць сярэднеафрыканскі ўзровень у паўтары разы. У 2015—2020 гг. гарадское насельніцтва расце з хуткасцю 1,92 % у год. Буйнейшыя гарады: Касабланка (3,5 млн у 2015), Рабат (1,97 млн), Фес (1,17 млн), Маракеш (1,13 млн)[9]
Прыкладна 40 % мараканцаў, асабліва ў сельскіх раёнах, гавораць на берберскай мове, якая існуе ў Марока ў выглядзе трох дыялектаў.Французская мова, якая не з’яўляецца дзяржаўнай, але фактычна разглядаецца як другая мова Марока, шырока выкарыстоўваецца ў бізнесе і эканоміцы. Таксама яна шырока выкарыстоўваецца ў адукацыйнай і дзяржаўнай сферах. Паводле ацэнкі 2010 французскай мовай валодала каля 32 % насельніцтва.[11] Таксама, распаўсюджана выкарыстаннеіспанскай мовы (асабліва на поўначы краіны). Частка спецыялістаў, якія калісьці вучыліся ўСССР/Расіі, а таксама працягваюць навучацца ў ёй, валодаерускай.
Індустрыяльна-аграрная краіна. Разам з суседзямі па рэгіёне Паўночная Афрыка адносіцца да найбольш эканамічна развітых дзяржаў кантынента. ВУП на душу насельніцтва большы за 8000 долараў (2017).
Значныя запасыфасфарытаў (3 месца па здабычы і 1 месца па экспарце ў свеце).
Добра развітая апрацоўчая прамысловасць. У электраэнергетыцы пераважаюцьЦЭС, большая частка якіх працуе накаменным вуглі. Развіваецца альтэрнатыўная энергетыка. У Касабланцы ажыццяўляецца зборка аўтамабіляў. Маецца вытворчасць кампанентаў для электратэхнікі. Дзейнічаюць прадпрыемствы харчовай прамысловасці па кансерваванні рыбы (сардзін) і мяса, мукамольныя заводы. Тэкстыльная і швейная прамысловасць арыентаваныя галоўным чынам на экспарт, у асноўным у краіныЕС.
У сельскай гаспадарцы занята 40 % насельніцтва і ствараецца каля 15 % ВУП: вырошчванне цытрусавых, пшаніцы, таматаў. Нелагальна вырошваюцца каноплі для еўрапейскага рынку.
Развіваецца турызм. У 2013 годзе Марока наведалі больш за 10 мільёнаў турыстаў. Улады Марока плануюць да 2020 павялічыць штогадовы паток турыстаў да 20 млн чалавек. Турызм з’яўляецца другой па велічыні крыніцай замежнай валюты ў Марока пасля фасфатнай прамысловасці. Папулярнейшы марскі курорт — Агадзір. Касабланка — галоўны круізны цэнтр. Маракеш наведваюць, каб дакрануцца да гістарычнай і культурнай спадчыны.
З агульнай працягласці чыгуначных ліній 2120 км у2009 годзе 1003 км быліэлектрыфікаваны (3 кВ)[12]. Пачалі рэалізоўвацца планы па стварэнні высакахуткасных чыгуначных магістраляў у Марока[13]. Высакахуткасная чыгуначная лінія Танжэр-Касабланка азначае сабой першы этап генеральнага плана хуткаснай чыгункі ONCF, згодна з якім да 2030 года будзе пабудавана больш за 1500 км (930 міль) новых чыгуначных ліній. Высакахуткасны цягнік — TGV — будзе мець умяшчальнасць 500 пасажыраў і перавозіць больш за 8 мільёнаў пасажыраў у год. Праца над праектам «Высакахуткасная чыгунка» была распачатая ў верасні 2011 года, і пасля адкрыцця першага ўчастка ў лістападзе 2018 г. яна стала першай хуткаснай чыгункай у Афрыцы[14]. Канцавым пунктам праекта стане горад Агадзір на поўдні Марока.
.svg)
.svg)
.svg)
