Латэкс (англ.:latex,ням.:Latex m, Kautschukmilch f) — агульная назваэмульсій дысперсныхпалімерных часціц у воднымрастворы. У прыродзе сустракаецца ў выглядзе малака, якое вылучаюць розныя расліны, у прыватнасцібразільская гевея (Hevea brasiliensis),дзьмухавец (Taraxacum) і іншыя.
Сок-лактукарый(руск.) (бел.Lactuca virosa пры высыханні мяняе колер з белага (надрэз ліста уверсе злева) на жоўта-буры (унізе справа)
Латэкс — мікрагетэрагенныя прыродныя (млечны сок каўчуканосных раслін) або штучныя сістэмы, якія прадстаўляюць сабой водныя дысперсіікалоідныхкаўчукавых(руск.) (бел. часціц (глобул), стабілізаваных павярхоўна-актыўнымі рэчываміэмульгатарамі.
Форма і памеры часціц латэксаў цесна звязаны з заканамернасцямі працэсу эмульсійнай полімерызацыі зыходных манамераў. Часціцы сінтэтычных латэксаў часцяком маюць сферычную або блізкую да яе форму. Латэксныя глобулы стабілізаваныя іанагенным павярхоўна-актыўным рэчывам часцей аніённага тыпу. Спантанна, з цягам часу або з прычыны спецыяльнай апрацоўкі (кіслотна-шчолачнай, гідрадынамічнай, тэмпературнай і пад іншым уздзеяннем) у латэкснай дысперсіі ўтвараюцца другасныя агрэгаты, якія нагадваюць гронкі. Першасныя глобулы ў такіх «гронках» зліпліся, але іх {{нп3|каалесценцыя||ru|Коалесценция}} не адбылася. У большасці выпадкаў латэксы не з’яўляюцца монадысперснымі і характарызуюцца той ці іншай ступенню полідысперснасці, якая, у сваю чаргу, залежыць ад умоў праходжання полімерызацыйнага працэсу. Як правіла, дыяметр першасных латэксных глобул складае 10-200 нм. У розных галінах прамысловасці шырока прымяняюццаізапрэнавыя,бутадыенавыя,бутадыен-стырольныя(руск.) (бел.,бутадыен-метылстырольныя,хларапрэнавыя,ізабутылен-ізапрэнавыя,карбаксілатныя,акрылавыя,урэтанавыя(руск.) (бел. і іншыя латэксы.
На форму наносяць раствор солі, напрыклад,хлорыстага кальцыю(руск.) (бел.. Затым апускаюць форму ў латэкс. Раствор солі змяшчае станоўча зараджаныя часціцы металу —катыёны. Пры унясенні формы ў латэкс з яе паверхні ўглыб латекса пачынаюць дыфундзіраваць катыёны. Сустракаючы на сваім шляху адмоўна зараджаныя часціцы латэкса, станоўча зараджаныя катыёны разражаюць іх, і каўчукавыя часціцы асядаюцьў выглядзе тонкага каўчукавага пласта на форме.
Calotropis procera — травяністая расліна, з якой вырабляюць латэкс. Пры пашкоджанні цэласнасці лісця латэкс працякае з пашкоджаных тканак
Таварны латекс на аснове натуральнага каўчуку (ЛН) — канцэнтраваны і стабілізаваны млечны сокбразільскай гевеі (Hevea brasiliensis). Змест сухога рэчыва ў зыходным соку складае 37-41 %, у таварным ЛН яго ўтрыманне павялічваецца да 58-75 %. Спосабы канцэнтравання — адстойванне і цэнтрыфугаванне; апошні метад найбольш эфектыўны і прадуктыўны.
Латэксные сумесі рыхтуюць увядзеннем у яго склад мноства інгрэдыентаў: вулканізавальных агентаў, паскаральнікаў і актыватараўвулканізацыі,антыаксідантаў, парашковых напаўняльнікаў, павярхоўна-актыўных рэчываў, антыстабілізавальных дабавак, якія спрыяюць зніжэнню ўстойлівасці калоіднай сістэмы, загушчальнікаў,пластыфікатараў(руск.) (бел., пенагасільнікаў або, наадварот, стабілізатараў пены і гэтак далей. Пры вырабе сумесяў мэтазгодна выкарыстоўваць свежэпрыгатаваныя дысперсіі і эмульсіі інгрэдыентаў. Захоўваць іх варта ў ёмістасцях пры бесперапынным мяшанні, не дапушчаючы пенаўтварэння. Спачатку ў латэкс уводзяць стабілізатары, затым астатнія інгрэдыенты і, у апошнюю чаргу, перад непасрэдным ужываннем, дысперсію аксіду цынку. Для змешвання латэкса з эмульсіямі, дысперсіямі, растворамі выкарыстоўваюць эмаляваныя або абгумаваныя антыкаразійнымі пакрыццямі ёмістасці, забяспечаныя рубашкамі для астуджэння або нагрэву і мяшалкамі са зменнай частатой кручэння ў межах 30-40 аб/мін. Працягласць падрыхтоўкі сумесі — 30-60 хвілін. У шэрагу выпадкаў сумесь «выспявае» 6-24 гадзін пры тэмпературы +20…+60 °C і павольным мяшанні. Пры гэтым мяняюцца калоідна-хімічныя характарыстыкі сумесі (зніжаецца ўзровеньpH, узрастае глейкасць і іншае), павышаецца яе аднастайнасць,палімер у сумесі часткова вулканізуецца, паляпшаюцца тэхналагічныя ўласцівасці сумесі.
Асноўную масу ЛН ужываюць для атрымання натуральных каўчукаў, каля 8-10 % — для атрымання латэксных вырабаў: пальчатак, метэаралагічных, радыёзондавых і шарапілотных абалонак, медыцынскіх вырабаў, гумовых нітак, губчатай гумы, лёгкага гумавага і спартыўнага абутку, латэксных клеяў рознага прызначэння: для скуры, гумы, металаў, для вытворчасці абутку, для налепвання карэньчыкаў вокладак кніг, заклейвання каробак, пакетаў, налепвання этыкетак, пры вырабе ліставай фанеры і іншых драўляных вырабаў, для прыклейвання паркета, лінолеўма, палімерных плітак да розных аснаванняў падлогі; у вытворчасці тэкстыльных матэрыялаў і дываноў (для злучэння баваўняных, ваўняных і ільняных нітак без утварэння вузлоў і тоўстых зморшчын), для вытворчасці абразіўных матэрыялаў у спалучэнні з меламіна-фармальдэгіднымі алігамерамі; для склейвання пенаполістыролу,пенарызіны(руск.) (бел.,ПВХ(руск.) (бел.- матэрыялаў, для прыклейвання керамікі, шкла, металаў да паперы, тканіны, скуры, полістыролу і да іншых мяккіх і цвёрдых матэрыялаў.
Латэксы на аснове сінтэтычных каўчукаў (ЛС) — калоідныя водныя дысперсіі сінтэтычных каўчукаў і іншых палімераў (полістырол, супалімерыстырола з 20-35 % (па масе)бутадыена), атрыманыя ў большасці выпадкаў эмульсійнай полімерызацыі аднаго або некалькіх дыенавых, вінільнага, вінілідэнавых і іншыхманамераў(руск.) (бел.. Некаторыя ЛС вырабляюць дыспергіраваннем у вадзе ў прысутнасці павярхоўна-актыўных рэчываў «гатовых» палімераў (бутылкаўчука, поліізапрэна СКІ-3, сілаксанавых і іншых СК — штучныя латэксы). Да ЛС адносяць таксама водныя дысперсіі тэрмапластаў (ПВХ(руск.) (бел.,ПВА(руск.) (бел.), якія атрымліваюцца эмульсійнай або суспензийнай полімерызацыі. Важнымі характарыстыкамі для спажыўца з’яўляецца сярэдні памер глобул, рН асяроддзя і ўтрыманне сухога астатку: чым большы памер глобул, тым большага ўтрымання сухога астатку можна дамагчыся пры канцэнтравання ЛС, пры малых памерах глобул — вышэй стабільнасць ЛС.
Пратэіны (бялкі), якія змяшчаюцца ў латэксе натуральнага каўчуку (таксама ўківі), у нячастых выпадках (спадчынная схільнасць + сенсібілізацыя) могуць выклікацьалергію, якая звычайна выяўляецца ў выглядзе высыпанняў на скуры ў месцы судотыку з вырабамі, вырабленымі з натуральнага латекса (і далей), а таксама суправаджаецца цяжкасцю дыхання з падзеннем сасудзістага ціску (анафілактычны шок), раздражненнем насавых каналаў, у рэдкіх выпадках нават можа прывесці да смяротнага зыходу.
Эфектыўным спосабам збавення ад такой алергіі з’яўляецца пазбяганне кантакту з правакацыйнымалергенам(руск.) (бел.. Калі ў чалавека выяўленаалергія, то ён павінен старацца пазбягаць кантакту з любымі вырабамі, якія змяшчаюць натуральны каўчук. Замест гэтага выкарыстоўваюцца медыцынскія і бытавыясродкі індывідуальнай абароны(руск.) (бел. (пальчаткі, прэзерватывы), якія складаюцца з сінтэтычных эластычных субстанцый: поліўрэтану,нітрылу,ізапрэну,неапрэну(руск.) (бел.,стырол-бутадыену(руск.) (бел. і г. д.
