Кантыненты (адлац.:Continens, р.скл.continentis) абомацерыкі — найбуйнейшыя масівы сушы Зямлі, большая частка якіх не пакрытаакіянам, а ўскраіны знаходзяцца ніжэй узроўню акіяна[1].
Угеалагічным сэнсе кантынент адпавядае буйнаму блоку карыкантынентальнага тыпу і змяшчае, апроч сушы, таксама тэрыторыю прылеглаймацерыковай ускраіны,шэльфа, і змешчаных на ім астравоў[1]. Абрысы кантынентаўзмяняюцца ў геалагічным часе. Мацерыкі, што існавалі на Зямлі ў ранейшыя эпохі, завуццапалеакантынентамі.
Як раўназначны або блізкі да паняцця «кантынент» таксама ўжываецца тэрмін «мацярык»[2].
Падзел на часткі светуПараўнанне плошчы і насельніцтва
Таксама Зямлю падзяляюць начасткі свету. Гэта дзяленне ўзнікла ў эпоху геаграфічных адкрыццяў, мараплаўцы паступова адкрывалі ўсё новыя і новыя зямлі, як уперад казалі, новыя «часткі свету». У адрозненне ад дзялення на мацерыкі, два кантыненты (мацерыкі) Паўночная Амерыка і Паўднёвая Амерыка ўтвараюць адну частку свету — Амерыку, а дзве часткі светуЕўропа іАзія знаходзяцца на адным кантыненце (мацерыку) —Еўразіі. Мяжа паміж Еўропай і Азіяй праходзіць паУральскіх гарах, затым рацэЭмбе даКаспійскага мора, рэкахКума іМаныч да вусця ракіДон і далей па берагахЧорнага іМіжземнага мораў. Апісаная вышэй мяжа Еўропа—Азія не з'яўляецца бясспрэчнай, гэта толькі адзін з некалькіх прынятых варыянтаў.
У адрозненне ад мацерыка, частка свету ўключае ў сябе таксама блізкія да мацерыкаастравы, прычым блізкасць маецца на ўвазе па гістарычнай традыцыі, а адлегласць можа быць і вялікая. У геалогіі да кантынента часта адносяць таксама подводную ўскраіну мацерыка, уключаючы астравы, размешчаныя на ёй.
У англійскай і некаторых іншых мовах словамcontinent пазначаюць як кантыненты, так і часткі свету.
Угеалогіі да мацерыка часта адносяць таксама падводную ўскраіну мацерыка, уключаючы астравы, размешаныя на ёй. Мацерыкі з тэктанічнага пункту погляду — пляцоўкілітасферы, мелыя кантынентальную будовузямной кары[3].
Кантынент (непарыўны, суцэльны), у адрозненне ад мацерыка, — бесперапынны масіў сушы, не падзелены морам. Межы кантынента не могуць праходзіць па сушы. Кантынентаў чатыры:
Мадэль шасці кантынентаў са з'яднанай Амерыкай («Часткі свету») папулярная ўіспанамоўных краінах[15] і частцы ўсходняй Еўропы, улучаючыГрэцыю з яе пяцікантынетальнай мадэллю (пяць населеных кантынентаў)[7].
Параўнанне пляца і насельніцтва
Кантынент
Даўжыня (км з усходу на захад, і з поўдня на поўнач, па перыферыі)
Еўразія — самы вялікі мацярык на Зямлі, і адзіны, які абмываецца чатырмаакіянамі: на поўдні —Індыйскім, на поўначы —Паўночным Ледавітым, на захадзе —Атлантычным, на ўсходзе —Ціхім. Кантынент знаходзіцца ўСевернам паўшар'і паміж 9° з. д. і 169° з. д., пры гэтым частка астравоў Еўразіі знаходзіцца ўПаўднёвым паўшар'і. Большая частка кантынентальнай Еўразіі ляжыць уУсходнім паўшар'і, хоць крайнія заходні і ўсходні пункты мацерыка знаходзяцца ўЗаходнім паўшар'і. Еўразія працягнулася з захаду на ўсход на 10,5 тыс. км, з поўначы на поўдзень — на 5,3 тыс. км, пры плошчы 53,6 млн км². Гэта больш як траціна плошчы ўсёй сушы планеты. Плошча астравоў Еўразіі набліжаецца да 2,75 млн км².
Змяшчае дзвечасткі свету:Еўропу іАзію. Лінію мяжы паміж Еўропай і Азіяй найчасцей праводзяць па ўсходніх схілахУральскіх гор, рацэУрал, рацэЭмба, паўночна-заходняму ўзбярэжжуКаспійскага мора, рацэКума,Кумо-Маныцкай западзіне, рацэМаныч, усходнім узбярэжжы Чорнага мора, паўднёваму ўзбярэжжу Чорнага мора, пралівуБасфор, Мармуроваму моры, пралівуДарданэлы, Эгейскаму і Міжземнаму морам, Гібралтарскаму праліву. Гэты падзел склаўся гістарычна. У прыродным дачыненні рэзкай мяжы паміж Еўропай і Азіяй не існуе. Кантынент з'яднаны бесперапыннасцю сушы, што склалася на цяперашні момант тэктанічнай кансалідаванасцю і адзінствам шматлікіх кліматычных працэсаў.
Паўночная Амерыка (англ.:North America,фр.:Amérique du Nord,ісп.:América del Norte, Norteamérica,аст.:Ixachitlān Mictlāmpa) — адзін з кантынентаў планетыЗямля, размешчаны на поўначыЗаходняга паўшар'я Зямлі. Паўночная Амерыка абмываецца на захадзеЦіхім акіянам з Берынгавым морам, залівамі Аляска і Каліфарнійскім, на ўсходзеАтлантычным акіянам з морамі Лабрадор, Карыбскім, залівам Святога Лаўрына і Мексіканскім, на поўначы —Паўночным Ледавітым акіянам з морамі Бофарта, Бафіна, Грэнландскім і Гудзонавым залівам. З захаду кантынент адлучаны адЕўразііБерынгавым пралівам. На поўдні мяжа паміж Паўночнай іПаўднёвай Амерыкай праходзіць празПанамскі перашыек.
Найважнейшымі рачнымі сістэмамі ў Паўднёвай Амерыцы з'яўляюццаАмазонка,Арынока іПарана, агульны басейн якіх складае 7 000 000 км² (плошча Паўднёвай Амерыкі 17 800 000 км²). Большасць азёр Паўднёвай Амерыкі знаходзяцца ўАндах, самым буйным і высокім у свеце суднаходным возерам з'яўляеццаТытыкака, на мяжы Балівіі і Перу. Самым вялікім паводле плошчы з'яўляецца возераМаракайба ў Венесуэле, яно таксама і адно з найстаражытнейшых на планеце.
У Паўднёвай Амерыцы знаходзіцца самы высоківадаспад у свеце —Анхель. На мацерыку размяшчаецца і самы магутны вадаспад —Ігуасу.
Плошча кантынента — 17,8 млн км² (4-е месца сярод кантынентаў).
Афрыканскі кантынент перасякаеэкватар і некалькікліматычных зон; гэта адзіны кантынент, што працягнуўся ад паўночнага субтрапічнага кліматычнага пояса да паўднёвага субтрапічнага. Праз недахоп дажджэй і арашэння — роўна якледавікоў ціваданоснага гарызонту горных сістэм — натуральнага рэгулявання клімату нідзе, апроч узбярэжжаў, практычна не назіраецца.
Антарктыда (грэч.ἀνταρκτικός — процілегласцьАрктыдзе) — кантынент, які знаходзіцца на самым поўдніЗемлі, цэнтр Антарктыды прыкладна супадае зпаўднёвым геаграфічным полюсам. Антарктыду абмываюць водыПаўднёвага акіяна. Антарктыдай завуць таксамачастку свету, якая складаецца з мацерыка Антарктыды і прылеглых астравоў.
Антарктыда — найвышэйшы мацярык, яго сярэдняя вышыня — 2 040 метраў. На мацерыку таксама знаходзіцца каля 85 % ледавікоў планеты. Сталага насельніцтва на Антарктыдзе няма, але прысутнічае больш як сорак навуковых станцый, што належаць розным дзяржавам і прызначаны для даследавання і дэталёвага вывучэння асаблівасцей кантынента.
Антарктыда амаль цалкам пакрыталедавіковым покрывам, сярэдняя таўшчыня якога перавышае 2 500 метраў. Існуе таксама вялікая колькасць падлёдных азёр (больш 140), самым буйным з якіх з'яўляецца адкрытае расійскімі навукоўцамі ў 1990-х гадах возераУсход.
Кенарленд — гіпатэтычнысуперкантынент, існавалы на думку геафізікаў у неаархеі (прыкладна 2,75 млрд гадоў назад)[17]. Назва паходзіць ад кенаранскай фазы складкаватасці. Палеамагнітныя даследаванні паказваюць, што Кенарленд знаходзіўся ў нізкіх шыротах.
Радзінія (ад «Радзіма»[23] або ад «нарадзіць»[24]) — гіпатэтычнысуперкантынент, меркавана існавалы ўпратэразоі —эонедакембрыя. Паўстаў каля 1,1 мільярда гадоў назад і распаўся каля 750 мільёнаў гадоў назад. У той час Зямля складалася з адной гіганцкай часткі сушы і аднаго гіганцкага акіяна, што атрымаў назваМіровія, таксама ўзятае з рускай мовы. Радынія часта лічыцца найстаражытным вядомым суперкантынентам, аднак яе пазіцыя і абрысы ўсё яшчэ з'яўляюцца прадметамі спрэчак. Пасля распаду Радыніі кантыненты паспелі яшчэ раз з'яднацца ў суперкантынентПангея і зноў распасціся.
Лаўразія —звышкантынент, існавалы як паўночная частка разлому протакантынентаПангеі (паўднёвая —Гандвана) у эпоху познагамезазою. Яднаў вялікую частку тых тэрыторый, якія складаюць сёння існыя кантыненты паўночнага паўшар'я —Еўразію іПаўночную Амерыку, якія ў сваю чаргу адшчапіліся адзін ад аднаго ад 135 да 200 мільёнаў гадоў назад[25].
Уяўляецца імаверным, што праз 100—200 млн гадоў кантыненты зноў памкнуцца ў суперкантынент. Мяркуюцца розныя магчымыя сцэнары гэтага з'яднання, вядомыя пад назваміПангея Ультыма,Новапангея іАмазія.
↑Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997.ISBN 84-395-6054-0
↑аб[1] official Greek Paedagogical Institute6th grade Geography textbook, 5+1 continents combined-America model,Pankosmios Enyklopaidikos Atlas, CIL Hellas Publications,ISBN 84-407-0470-4, page 30, 5+1 combined-America continents model,Neos Eikonographemenos Geographikos Atlas, Siola-Alexiou, 6 continents combined-America model,Lexico tes Hellenikes Glossas, Papyros Publications,ISBN 978-960-6715-47-1, lemma continent(epeiros), 5 continents model,[2]Lexico Triantaphyllide online dictionary , Greek Language Center (Kentro Hellenikes Glossas), lemma continent(epeiros), 6 continents combined-America model,Lexico tes Neas Hellenikes Glossas, G.Babiniotes, Kentro Lexikologias(Legicology Center) LTD Publications ,ISBN 960-86190-1-7, lemma continent(epeiros), 6 continents combined-America model.Note and clarification on the above: the sometimes used in Greece 5 and 5+1 continents models mentioned above are equivalent to the 6 (inhabited) continents combined-America model excluding/including (separately mentioning) the uninhabited and once lesser-known or unknown Antarctica (just like the Olympic Circles-Logo); they don’t refer to some other 5 or other number continent modeling scheme.
↑Bispo-Santos, Franklin (June 2008). Columbia revisited: Paleomagnetic results from the 1790 Ma colider volcanics (SW Amazonian Craton, Brazil)Precambrian Research, v. 164, p. 40-49-162.{{cite journal}}:Шаблон цытавання journal патрабуе|journal= (даведка);|access-date= патрабуе|url= (даведка);Невядомы параметр|coauthors= ігнараваны (прапануецца|author=) (даведка)
↑Li, Z. X.; Bogdanova, S. V.; Collins, A. S.; Davidson, A.; B. De Waele, R. E. Ernst, I. C. W. Fitzsimons, R. A. Fuck, D. P. Gladkochub, J. Jacobs, K. E. Karlstrom, S. Lul, L.M. Natapov, V. Pease, S. A. Pisarevsky, K. Thrane and V. Vernikovsky (2008). «Assembly, configuration, and break-up history of Rodinia: A synthesis».Precambrian Research160: 179—210
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
