Гюмры́ (па-армянску:Գյումրի) — горад на захадзеАрмэніі і адміністрацыйны цэнтар правінцыі Шырак у паўночна-заходняй частцы краіны. Зьяўляецца другім паводле велічыні горадам Армэніі. У канцы XIX стагодзьдзя быў вядомы пад назовам Александропаль і быў адным з найбуйнейшых гарадоў Усходняй Армэніі, якая знаходзілася пад кіраваньнемРасеі, з насельніцтвам, амаль супастаўным з насельніцтвамЕрэвану. У савецкі час насіў назву Ленінакан. У Гюмры разьмяшчаеццаШырацкая эпархія, якая ёсьць часткайАрмянскай апостальскай царквы.
Археалягічныя раскопкі, праведзеныя за часам савецкага пэрыяду, паказалі, што тэрыторыя сучаснага Гюмры была заселеная як мінімум з 3 тысячагодзьдзя да н. э. Наваколіцы ўваходзілі ў склад старажытнага каралеўстваЎрарту. Пры заняпадзе апошняга да другой паловы VI стагодзьдзя да н. э. паселішча стала часткайімпэрыі Ахемэнідаў. Аднак на пачатку V стагодзьдзя да н. э. мясцовасьць стала часткай сатрапіі Армэніі пад уладайЭрвандыдаў. Паводле альтэрнатыўнай тэорыі, мясцовае паселішча было заснаванае прыблізна ў 401 да н. э. грэцкімі каляністамі[2].
Пасьля падзелу Армэніі ў 387 годзе паміжбізантыйцамі і пэрсамі і ў выніку падзеньняАрсацыдскага каралеўства ў 428 годзе Шырак, уключаючы сучасны Гюмры, стаў часткайСасанідзкай імпэрыі. У 658 годзе, за часам актыўных арабскіх ісламскіх уварваньняў, Гюмры быў заваяваны і стаў часткай эмірата Армэнія пад кіраваньнемхаліфата Амэядаў. У Сярэднявеччы Гюмры быў значным і даволі разьвітым гарадзкім паселішчам. Паводле словах армянскага навукоўца Гевонда Гісторыка, горад быў цэнтрам паўстаньня, ачоленагаАртаваздам Маміканянам супраць ісламскага халіфату паміж 733 і 755 гадамі. Пасьля двух стагодзьдзяў ісламскага панаваньня Армэнія абвесьціла незалежнасьць у 885 годзе, стаўшы каралеўствамБагратыдаў.
Пасьля падзеньня Армэніі горад быў далучаны да Бізантыйскай імпэрыі ў 1045 годзе і пазьней датуркаў-сэльджукаў у 1064 годзе. Пры чужых правіцелях горад паступова страціў сваё значэньне на працягу наступных стагодзьдзяў, аж да стварэньняЗакарыдзкага княства ў 1201 годзе пад грузінскім пратэктаратам. За часам панаваньня Закарыдаў усходнеармянскія тэрыторыі, галоўным чынам Лоры і Шырак, увайшлі ў новы пэрыяд росту і стабільнасьці, стаўшы гандлёвым цэнтрам паміж усходам і захадам. Пасьля захопу манголаміАні ў 1236 годзе Армэнія ператварылася ў мангольскі пратэктарат як часткаІльганату, а Закарыды сталі васаламіманголаў. Пасьля падзеньня Ільганату ў сярэдзіне XIV стагодзьдзя князі Закарыды кіравалі Лоры, Шыракам іАрарацкай раўнінай да 1360 году, калі яны трапілі пад напады цюркскіх плямёнаў[3]. У 1400 годзеТымур уварваўся ў Армэнію і Грузію і захапіў у палон больш за 60 тысяч мясцовых жыхароў, а шмат суседніх раёнаў і сам Шырак абязьлюдзелі[3].
Буйная расейская крэпасьць была пабудаваная ў горадзе ў 1837 годзе, які на той час ужо меў назоў Александропаль на загад расейскага імпэратараМікалая I. Канчаткова Александропаль быў сфармаваны як горад у 1840 годзе, каб стаць цэнтрам наваўтворанагаАлександропальскага павета, які зьведаў хуткі рост на працягу першага дзесяцігодзьдзя новага стагодзьдзя. У 1902 годзе быў адкрыты першы ў горадзе банк. Да саветызацыі Армэніі ў 1920 годзе ў Александропалі быў 31 вытворчы цэнтар, уключаючы прадпрыемствы па вытворчасьці піва, мыла, тэкстылю ды іншых тавараў. ПасьляРасейскай рэвалюцыі 1917 году і адыходу Расеі з Паўднёвага Каўказу асманскія войскі пачалі новы наступ, захапіўшы і Александропаль. 11 траўня 1918 году падчас Каўкаскай кампаніі ўПершай сусьветнай вайне асманы 24 сьнежня 1918 году адышлі ад гораду паводле вынікаўМудраскага замірэньня.
Горад уваходзіў у склад нядаўна створанайрэспублікі Армэніі, абвешчанай 28 траўня 1918 году. 10 траўня 1920 году мясцовыя бальшавікі пры дапамозе мусульманскага насельніцтва паспрабавалі зьдзейсьніць дзяржаўны пераварот у горадзе супраць дашнацкага ўраду. Паўстаньне было задушанае армянскім урадам 14 траўня, а ягоныя кіраўнікі былі пакараныя сьмерцю. Аднак падчас чарговага ўварваньня турэцкія войскі атакавалі Александропаль і занялі горад 7 лістапада 1920 году, у выніку Армэнія была вымушаная падпісацьАлександропальскую дамову 3 сьнежня, каб спыніць прасоўваньне асманаў да Ерэвану, аднак адначасовае савецкае ўварваньне прывяло да падзеньня армянскага ўраду 2 сьнежня. Турэцкія сілы выйшлі з Александропаля пасьля падпісаньняКарскай дамовы ў кастрычніку 1921 году.
За савецкім часам назва гораду ў 1924 годзе была замененая на Ленінакан у гонар памерлага савецкага лідэраЎладзімера Леніна. Горад пацярпеў ад землятрусу 1926 году, калі шмат якія ягоныя выбітныя будынкі былі разбураныя, у тым ліку грэцкая царква Сьвятога Георгія. Ленінакан стаў буйным прамысловым цэнтрамАрмянскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі і другім паводле велічыні пасьля сталіцы Ерэвану. Горад зьведаў сур’ёзны ўрон падчас землятрусу ў Армэніі 1988 году, які разбурыў шмат якія будынкі ў значнай частцы краіны.
У горадзе разьмяшчаецца футбольны клюб «Шырак». Маецца гарадзкі стадыён умяшчальнасьцю 3000 чалавек, які ёсьць самым старым стадыёнам у краіне. Ураджэнец Гюмры і былы гулец «Шыраку»Артур Петрасян быў галоўным бамбардзірамнацыянальнай зборнай Армэніі, пакуль ягоны рэкорд ня быў пераўзыдзеныГенрыхам Мхітаранам у 2013 годзе.
