Назва «Гватэмала» паходзіць адацтэцкага слова Cuauhtēmallān, якое азначае «месца многіх дрэў» (хутчэй за ўсё, гаворка ідзе пра дрэваCuatli Eysenhardtia). Такой назвай гэтая тэрыторыя абавязаная індзейскім спадарожнікам-хаўрусьнікам Пэдра дэ Альварада.
Мяжуе зСальвадорам на паўднёвым усходзе,Гандурасам на ўсходзе, зБэлізам на паўночным усходзе йМэксыкай на поўначы й захадзе. Абмываецца Карыбскім морам (Гандураскі заліў) на ўсходзе й Ціхім акіянам на поўдні. На ціхаакіянскім узьбярэжжы разьмешчаны найболей папулярныя пляжы й курортныя зоны (Монтэрыка, Сан-Хасэ, Рэталулеу).
2/3 плошчы краіны займае нагорʼе вышынёй 1000—3000 мэтраў. Яго паўночна-усходняя частка — складкава-глыбавыя хрыбты й плято (Сьера-Мадрэ), падзеленыя глыбокімі далінамі рэк. На паўднёвым захадзе нагорʼе складзена з вульканічных парод. Ёсьцьвульканы (Вулькан Такана — 4117 м — самы актыўны вулькан,вулькан Тахумулька — 4217 м,вулькан Тэкуамбура,вулькан Фуэга — 3918,вулькан Чыкабаль,вулькан Агуа). на мяжы з Бэлізам — горы Мая, якія не адносяцца да асноўныхКардыльераў. Бываюць разбуральныяземлятрусы. На поўначы вапняковае ўзгорыстае плято Петэн. Узьбярэжжы нізінныя.Карысныя выкапні:нафта,нікель, поліметалы, манганавыя й хромавыя руды,золата. Клімат трапічнага пояса, пасатны, вільготны. Частыяўраганы. Сярэдняя тэмпэратура паветра на нізінах 23-27 °C, на міжгорных плято 15-20 °C.Ападкаў на ўсходніх схілах нагорʼя больш за 2000 мм, на ўнутраным плято, у міжгорных далінах і на ўзьбярэжжах 500—1000 мм за год. Рэкі мнагаводныя, багатыя гідраэнэргіяй; самыя значныя зь іхУсумасінта іМатагуа. З азёр найбольшыяІсабаль,Атытлан,Петэн-Іца. На поўначы й па ўзьбярэжжы Ціхага акіяна саванны й хмызьняковыя зарасьнікі, на ніжніх схілах гор вільготныя вечназялёныя лясы, вышэй — дубовыя й хваёвыя лясы. На паўночным усходзе разьмешчаны вялізны масіў вільготных трапічных лясоў, якія ахоўваюцца ў біясфэрным запаведніку Мая й некалькіх нацыянальных парках. Усяго пад лесам і хмызьняком 40 % тэрыторыі. У трапічных лясох шмат каштоўных парод дрэў: каўчукавае, кампешавае, махагонавае, ружовае (з найкаштоўнейшай драўнінай), чорнае, зальзавае, бакаўт. Жывёльны сьвет Гватэмалы тыповы для Цэнтральнай Амэрыкі: браняносцы, дзікабразы, тапіры, пумы. У краіне жыве каля 2000 відаў птушак, самая вядомая —квезаль (кецаль), жыхар вільготных трапічных лясоў з пышнымі смарагдавымі пёрамі хваста.Нацыянальныя паркі: Тыкаль, Рыю-Дульсэ, Атытлан.
Панэль III уКанкуэне, адлюстроўвае кіраўніка па іміТʼахʼак’ Чаʼан
Тэрыторыя сучаснай Гватэмалы была заселеная прынамсі 13 тыс. гадоў таму. У 3 тыс.да н. э. на зямлі Гватэмалы прыйшлі плямёны мая-кічэ, якія займаліся земляробствам (фасоля, кукуруза, гарбузы).У 1-м тысячагодзьдзі да н. э. на тэрыторыі Гватэмалы існавалі месты-дзяржавымая, на Гватэмальскім нагорʼі — дзяржаўныя ўтварэньні іншых плямён. Горад Тыкаль быў найбуйнейшым цэнтрам цывілізацыі мая: меў плошчу 16 км², каля 300 палацаў і храмаў; другі цэнтар — Паленке. У X стагодзьдзі адбылася дэмаґрафічная катастрофа (выкліканая, хутчэй за ўсё, прыроднымі й экалягічнымі прычынамі), багатыя гарады вымерлі й надоўга зарасьлі лесам. У X—XI стст. у Гватэмалу з Табаска прыйшлі тальтэкі, да якіх адносіліся й плямёны кічэ, і заваявалі цэнтральнае сугорʼе.
Заваяваньне тэрыторыяў гішпанцамі пачалося ў 1523-24 гадах на чале зПэдра дэ Альварада. Племя кічэ аказала гішпанцам супраціў, але сілы былі няроўнымі. У бітве на ўскраіне горада Кетцальцінанга ў 1525 Альварада разграміў Кічэ й забіў іх правадыра Тэкум Умана. Гішпанцы пачалі здабываць золата й срэбра, ствараць плянтацыі, атрымліваль індыга. У 1560 годзе ў складзе віцэ-каралеўства Новая Гішпанія было ўтворана генэрал-капітанства Гватэмала, у склад якога ўвайшла амаль уся тэрыторыяЦэнтральнай Амэрыкі.
Наступнае стагодзьдзе прайшло ў барацьбе кансэрватараў і лібэралаў, урады якіх напераменку выганялі й вярталі амэрыканскія кампаніі, манахаў і т.п. З 1840 па 1865 гады Гватэмалу ўзначальваў селянін Рафаэль Карэа, які абапіраўся на кансэрватараў. Лібэрал Баррыльяс, які прыйшоў да ўлады ў 1871 годзе, горача жадаў аднавіць адзіную дзяржаву Цэнтральнай Амэрыкі й разьвязаў вайну з суседзямі, але ў бітве супраць арміі Сальвадора ў 1885 годзе быў забіты. Пачатак ХХ стагодзьдзя прайшоў пад знакам чаргаваньня дыктатараў, што мелі падтрымку ЗША й асабіста кампаніі «Юнайтэд Фрут».
У 1944 годзе прэзыдэнтам Гватэмалы стаў пісьменьнік Хасэ Арэвала, які павёў больш незалежную адЗША палітыку, у прыватнасьці, устанавіў дыпляматычныя адносіны зСССР. Сам Арэвала называў сябе «хрысьціянскім сацыялістам». Наступны прэзыдэнт выгнаў «Юнайтэд Фрут», тады амэрыканцы правялі ваенную апэрацыю й зноў пераарыентавалі Гватэмалу на ЗША. У 1960—1996 гадах у краіне ішла грамадзянская вайна, якая суправаджалася масавым партызанскім рухам, рэпрэсіямі (у тым ліку, спаленьнем вёсак) з боку ўладаў.
Гватэмала —прэзыдэнцкая рэспубліка. Дзейнічае канстытуцыя 1985 году (набыла сілу ў 1986 годзе). Кіраўнік дзяржавы і ўрада — прэзыдэнт, якога выбірае насельніцтва. Вышэйшызаканаўчы орган — аднапалатныКангрэс Гватэмалы (158 дэпутатаў), які выбіраецца, як і прэзыдэнт, на 4 гады. Унітарнае дзяржава, Падзяляецца на 22 дэпартамэнта. Трэць тэрыторыі прыпадае на паўночны дэпартамэнт Петэн.
Дыпляматычныя адносіны паміжБеларусьсю і Гватэмалай ўсталяваныя11 сакавіка1993 г. Абʼём узаемнага гандлю ў 2011 годзе склаў 20,5 млндаляраў ЗША. Экспарт Рэспублікі Беларусь у Рэспубліку Гватэмала склаў 19,4 млн даляраў ЗША, імпарт — 1,1 млн даларяў ЗША.
Першая па колькасьці насельніцтва краіна Цэнтральнай Амэрыкі. Сёньня пры ацэнцы насельніцтва Гватэмалы фігуруюць лічбы ад 15,5 да 17,2 млн чал. Паводле падлікаў, у 1900 годзе ў Гватэмале пражывала каля 885 тыс. чал, што робіць яе лідарам па тэмпах росту насельніцтва ў Заходнім паўшарʼі ў XX стагодзьдзі (амаль дваццаціразовы рост).
Касьцёл у гарадку Зуніл
Сёньня натуральны прырост, хоць і запаволіўся, застаецца вельмі высокім — 1,75 %, міграцыйная зьмяншэньне — −0,2 % (2017). У 2010 (зьвесткі перапісу) 41 % насельніцтва складалі дзеці й падлеткі да 15 гадоў (самая маладая краіна Заходняга паўшарʼя). Гватэмала адрозьніваецца выключнай этнічнай і моўнай разнастайнасьцю. Паводле перапісу 2010 году, каля 41,5 % насельніцтва — гэта метысы (таксама вядомыя як ладына), якія размаўляюць на гішпанскай мове. Аналягічная доля карэнных гватэмальцаў (41 %) з поўным індзейскім радаводам (ва ўсёйЛацінскай Амэрыцы большы % індзейцаў толькі ўПэру). Большасьць індзейцаў — прадстаўнікі народаў мая, а менавіта: кічэ 11,0 % ад агульнай колькасьці насельніцтва), кекчэ 8,3 %), какчыкелі 7,8 %), многія індзейцы размаўляюць на адной з 21 моваў мая, большасьць — на гішпанскай; 18,5 % гватэмальцаў — белыя крэолы (нашчадкі гішпанцаў). Даволі шматлікія нямецкая й карэйская дыяспары. Каталікі складаюць 47,6 % насельніцтва, пратэстанты — 38,2 % (2012). Каталіцызм імкліва здае пазыцыі на карысьць пратэстантызму.Гараджане, якія складаюць 52,5 % усяго насельніцтва (2017), сканцэнтраваны ў агламерацыі Гватэмалы (з прыгарадамі Міска й Вілья-Нуэва — каля 3 млн чал., 2015) — найбуйнейшым горадзе Цэнтральнай Амэрыкі. Другі па памерах горад — Кетсальтынанга (130 тыс. чал.).
Грашовая адзінка —кетса. СУП на душу насельніцтва — каля 8400 даляраў (2018). Агульны СУП складае 145 млрд даляраў (2017) — найбуйнейшы ў Цэнтральнай Амэрыцы. Каля паловы насельніцтва жыве за мяжой беднасьці. Адмоўны імідж краіне робяць наркагандль і высокі ўзровенькарупцыі. 10 % СУП фармуіруецца пераводамі гватэмальцаў, якія працуюць за мяжой.
Сельскагаспадарчая спэцыялізацыя сфармавалася ў XIX стагодзьдзі: нямецкія каляністы разьбілі плянтацыі кавы, амэрыканская кампанія «Юнайтэд Фрут» стала вырошчваць бананы. Сёньня ў аграрным сэктары працуе палова гватэмальцаў і ён забясьпечвае 40 % экспартных даходаў. Вырошчваюцца таксама цукровы трысьнёг, гародніна, кветкі.Цукровы трысьнёг,кукуруза і плады алейнай пальмы экспартуюцца ў многія краіны як сыравіна для біяпаліва, што прыводзіць да росту коштаў на прадукты харчаваньня (кукуруза разам з фасоляй складае аснову рацыёну).
У невялікіх абʼёмах здабываюцца золата, срэбра, цынк, кобальт і нікель. Разьвіта лёгкая прамысловасьць, швейнай прадукцыя экспартуецца. Вывозяцца вырабы ручной працы. Пасьля сканчэньня грамадзянскай вайны разьвіваецца міжнародны турызм, найбольшай папулярнасьцю ў турстаў карыстаецца места Тыкаль.
Поўная назва сталіцы — Нуэва Гватэмала-дэ-ла-Асунсьён
Прырода Гватэмалы як бы помсьціла за абрабаваных і зьняволеныхіндзейцаў. У 1541 годзе вулькан Агуа вывергнуў патокі кіпячай вады й бруду й зьнішчыў першую гішпанскую сталіцу Гватэмалы. У 1773 яшчэ адна сталіца, Антыгуа — культурны і ўнівэрсытэцкі цэнтар — была разбурана землятрусам і вывяржэньнем вулькана. Тады сталіцу перанесьлі ў цяперашнае места Гватэмала, і нетры краіны нарэшце спынілі «помсту».
Па паказчыкуІЧР у 2014 годзе была 31-й сярод 33 краін Лацінскай Амэрыкі.
.svg)
