| Ваўкавыск лац. Vaŭkavysk | |||||
 Касьцёл Сьвятога Вацлава | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1005 | ||||
| Магдэбурскае права: | 1503 | ||||
| Краіна: | Беларусь | ||||
| Вобласьць: | Гарадзенская | ||||
| Раён: | Ваўкавыскі | ||||
| Плошча: | 29км² | ||||
| Вышыня: | 161м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2018) | |||||
| колькасьць: | 44 004 чал.[1] | ||||
| шчыльнасьць: | 1517,38 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +375 1512 | ||||
| Паштовы індэкс: | 231900 | ||||
| СААТА: | 4208501000 | ||||
| Нумарны знак: | 4 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°10′0″ пн. ш.24°28′0″ у. д. / 53.16667° пн. ш. 24.46667° у. д. /53.16667; 24.46667Каардынаты:53°10′0″ пн. ш.24°28′0″ у. д. / 53.16667° пн. ш. 24.46667° у. д. /53.16667; 24.46667 | ||||
Ваўкавыск на мапе Беларусі ±   Ваўкавыск  Ваўкавыск | |||||
 Галерэя здымкаў уВікісховішчы | |||||
| Афіцыйны сайт | |||||
Ваўкавы́ск —места ўБеларусі, на рацэРосі. Адміністрацыйны цэнтарВаўкавыскага раёнуГарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 44 004 чалавекі[1]. Вузел чыгунак наБаранавічы,Масты,Вялікую Бераставіцу,Сьвіслач і аўтамабільных дарог на Масты,Слонім,Ружаны, Вялікую Бераставіцу.
Ваўкавыск —магдэбурскаеместа, цэнтаргістарычнага рэгіёну (часткаНаваградчыны), старажытнызамакВялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся гарадзішчыЗамчышча,Муравельнік іШвэдзкая гара, а таксама збудаваныя ў стыліклясыцызмукасьцёл Сьвятога Вацлава імеская сядзіба, помнікі архітэктуры XIX стагодзьдзя.
Тапонім Ваўкавыск утварыўся ад назвы рэчкіВаўкавыі[2]. Таксама існуе меркаваньне, што назва места маеславянскае паходжаньне і ўтварылася ад дзьвюх асноваў. Значэньне першайвоўк не выклікае сумневаў, другая тлумачыцца па-рознаму: ад выя (старадаўнерускае 'шыя'), выць або высь (вышыня). На думку географаВадзіма Жучкевіча, высь — пераробка з выйску. Згодна зь сьведчаньнямі Ю. Сташэўскага, назву паселішчу надалі паводле найменьня служылых людей вялікага князя, якія ў часе паляваньня мусілі выць па-воўчаму і такім чынам прыцягваць ваўкоў[3].
Варыянтынапісаньня назвы места ў гістарычных крыніцах:Волковысекъ,Вълковысек,Волковыйск[4].
.jpg)
Гарадзішча старажытнага Ваўкавыску складаецца зь дзьвюх частак —Швэдзкай гары іЗамчышча. Паводле археалягічных зьвестак, паселішча на Швэдзкай гары зьявілася ў сярэдзіне або другой палове X ст., на Замчышчы — на мяжы X—XI ст. За 0,5 км на ўсход ад Швэдзкай гары месьціцца гарадзішчаМуравельнік, заселенае прыкладна адначасна з Замчышчам. Тым часам першы пісьмовы ўпамін пра Ваўкавыск зьмяшчаецца ў рукапісным патэрыку «Туровской епископи заветъ блаженного Владимира» і датуецца 1005 годам. Пастанова мясцовых уладаў ад 1994 году афіцыйна замацавала гэтую дату як афіцыйны час заснаваньня места[5].
Паселішча на Швэдзкай гары ад пачатку ня мелавала. Яго насыпалі ў канцы X ст., калі Швэдзкая гара сталадзядзінцам. У пачатку XII ст. валам умацавалі Замчышча (гарадзкіпасад) і яно ператварылася ўвакольны горад. На Замчышчы пачалося будаваньнецаглянаай царквы, якое зь нейкіх прычынаў спынілася на стадыі закладкі падмуркаў. Умацаваным паселішчам на Швэдзкай гары першапачаткова кіраваў пастаўлены княземпасаднік, пазьней там жылі сам князь ідружына. Да сярэдзіны XII ст. канчаткова склалася тапаграфія старажытнага Ваўкавыску. На захад ад дзядзінца знаходзіўся ўмацаваны вакольны горад, заселены ў асноўным рамесьнікамі, а вакол абедзьвюх пляцовак разьмяшчаліся неўмацаваныя паселішчы чорнага люду — бяднейшых рамесьнікаў і прышлых людзей. У гэты ж час спынілася жыцьцё на Муравельніку.
Пад 1252 годам Ваўкавыск упамінаецца ўІпацьеўскім летапісе як памежнаяфартэцыя, сталіцаудзельнага княства. Гэтую дату падаюць як першы пісьмовы ўпамін пра места сучасныя энцыкляпэдычныя даведнікі[2][6]. У 1258 годзе паселішча захапіў князьгаліцкіДаніла Раманавіч.
.jpg) | .jpg) | |
Пячаткі зьмескім і павятовым гербамі | ||
У другой палове ХІІІ стагодзьдзя Ваўкавыск далучыўся даВялікага Княства Літоўскага, дзе знаходзіўся ў валоданьнівялікіх князёўКейстута (другая палова ХІV ст.), потымВітаўта[6]. У ХІV—ХVІІ стагодзьдзях тут, імаверна, існаваў замак. У канцы ХІV стагодзьдзя Ваўкавыск стаў сталіцайпавету[6]. 16 сакавіка 1410 годутэўтонскія рыцары пад камандаю маршалкаУльрыха фон Юнгінгена авалодалі местам. 15 ліпеня 1410 году Ваўкавыская харугва брала ўдзел уГрунвальдзкай бітве. У 1430 годзе вялікі князь Вітаўт заснаваў у месьцекасьцёл Сьвятога Мікалая.
У 1503 годзевялікі князьАляксандар надаў ВаўкавыскуМагдэбурскае права, з гэтага часу месьцічы карысталіся гербам: «у блакітным полі выява галавы ваўка»[7]. У 1507 годзе места ўвайшло ў складНаваградзкага ваяводзтва. На 1513 год тут было 9 вуліцаў[6].
Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Ваўкавыску і ваколіцаўліцьвінамі: «литвина Семена волковыйскова» (1614 год)[8], у запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ўОламаўцу значыццаCyrillus Czaplejowsky Lithuanus ex districtu Wolkoviensi (1702—1706 гады)[9].
Увайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай двойчы ў 1655 і 1662 гадох маскоўскія захопнікі руйнавалі Ваўкавыск. У 1736 годзе на сродкі Е. Ліноўскага тут утварылася місія езуітаў, у 1747 годзе пры ёй адкрылася школа. У другой палове ХVІІІ стагодзьдзя ў Ваўкавыску дзеялі кляштары піяраў і марыявітак. На 1792 год у месьце было каля 1000 будынкаў, дзеялі касьцёл і царква. У 1794 годзе паўстанцыТ. Касьцюшкі на некаторы час вызвалілі места з-пад расейскай акупацыі.
_(2).jpg)
У вынікутрэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Ваўкавыск апынуўся ў складзеРасейскай імпэрыі, дзе застаўся цэнтрам павету. У 1795—1861 гадох у месьце працавалі 4 суконныя мануфактуры.
Увайну 1812 году ў Ваўкавыску разьмяшчалася штаб-кватэра камандуючага 2-ім Заходнім расейскім войскам генэралаБагратыёна. З чэрвеня да 3 (15) лістапада места займаланапалеонаўская армія.
У 1844 годзе ў Ваўкавыску існавалі драўляныя касьцёл і царква, прыходзкая вучэльня, 2 лякарні, аптэка. У 1845 годзе места атрымала новы расейскі герб. На 1860 год у Ваўкавыску было 492 дамы, 2 школы, касьцёл Сьвятога Вацлава, царква, 7 юдэйскіх малітоўных дамоў, сынагога, цагельня, гарбатня, 2 млыны, лякарня, 58 крамаў. У 1885 годзе празь места прайшлачыгункаБаранавічы —Беласток; адкрылася чыгуначная станцыя. На 1891 год у Ваўкавыску працавалі 19 прамысловых прадпрыемстваў. У 1907 годзе места ператварылася ў буйны чыгуначны вузел.
За часаміПершай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Ваўкавыск занялі войскіНямецкай імпэрыі.
.jpg)
25 сакавіка 1918 году згодна зТрэцяй Устаўной граматай Ваўкавыск абвяшчаўся часткайБеларускай Народнай Рэспублікі. У месьце прызначылі павятовага старшыню БНР, а жыхары Поразаўскай воласьці Ваўкавыскага павету атрымалі ПасьведчаньніНароднага Сакратарыяту БНР[10]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Ваўкавыск увайшоў у складБеларускай ССР[11]. У 1919—1920 гадох места займалі польскія войскі і бальшавікі. Згодна зРыскай мірнай дамовай 1921 году Ваўкавыск апынуўся ў складзе міжваеннайПольскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам павету Беластоцкага ваяводзтва. На 1939 год у месьце працавалі чыгуналіцейны завод, 2 лесапільні, 2 цагельні, іншыя дробныя прадпрыемствы.
У 1939 годзе Ваўкавыск увайшоў уБССР, дзе 15 студзеня 1940 году стаў цэнтрам раёнуБеластоцкай вобласьці. УДругую сусьветную вайну з 28 чэрвеня 1941 да 14 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяйТрэцяга Райху.
20 верасьня 1944 году Ваўкавыск далучылі да Гарадзенскай вобласьці. На 1954 год у Ваўкавыску працаваў ліцейна-мэханічны завод (дырэктар — В. Ярош) і цагельны завод. 3 сакавіка 1963 году Ваўкавыск атрымаў афіцыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. 12 красавіка 2001 году афіцыйна зацьвердзілігістарычны герб і сьцяг места. У 2004 годзе ў Ваўкавыску праводзіўсярэспубліканскі фэст працаўнікоў вёскі «Дажынкі». 26 красавіка 2011 году ў склад места ўвайшла вёскаАльшымава[12].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
У Ваўкавыску працуюць аграрны іпэдагагічны каледжы, 2 гімназіі, 6 сярэдніх і музычная школы.
Дзеюць 5 бібліятэк, дом культуры, мэтадычны цэнтар, ваенна-гістарычны музэй ім. П. Баграціёна, цэнтар рамёстваў, кінатэтар.
Народныя калектывы «Натхненьне», «Вясельле», «Ютшэнка», «Медуніца», «Пяшчота», заслужаны тэатар драмы і камэдыі «Славуціч».
У Ваўкавыску працуюць 2 спэцыялізаваныя дзіцяча-юнацкія школы Алімпійскага рэзэрву, 2 дзіцяча-юнацкія спартовыя школы прафзьвязаў, фізкультурна-аздараўленчыя комплексы.
У месьце знаходзіцца адна з найлепшых у Беларусі мотакросавых трасаў, дзе праводзіліся два этапы чэмпіянату Эўропы ў клясе матацыклаў да 250 см³ і этап чэмпіянату сьвету на матацыклах з калыскамі. Рэгулярна праходзяць адкрытыя чэмпіянаты Беларусі ў розных клясах матацыклаў.
| Афіцыйная назва | Гістарычная назва | Былыя назвы |
| 129-й Арлоўскай дывізіі вуліца | Шашэйная вуліца | |
| Баграціёна вуліца | Шляхецкая вуліца | Баграціёнаўская вуліца |
| Дзяржынскага вуліца | Замкавая вуліца | |
| Жолудзева вуліца | Вакзальная вуліца Чыгуначная вуліца | |
| Зэнітчыкаў вуліца | Замасьцянская вуліца | |
| Інтэрнацыянальная вуліца | Магістрацкая вуліца | |
| Карла Маркса вуліца | Слонімская вуліца Касьцельная вуліца | 3 мая вуліца |
| Леніна вуліца | Петрашэўская вуліца (частка) Шырокая вуліца Рынкавая вуліца (частка) | Палацавая вуліца Сьвярдлова вуліца |
| Леніна плошча | Рынак пляц (частка) Царкоўная вуліца (частка) | Свабоды плошча |
| Мопраўская вуліца | Картузіянская вуліца[a] | |
| Мядзьведзева вуліца | Беластоцкая вуліца Сьвіслацкая вуліца | |
| Панковай вуліца | Гарадзенская вуліца | |
| Перамогі вуліца | Пякарская вуліца Віленская вуліца | |
| Першамайская вуліца | Татарская вуліца | |
| Савецкая вуліца | Крамяніцкая вуліца (частка) Біскупская вуліца (частка)[20] | Аляксандраўская вуліца (частка) Бульварная вуліца (частка) Тадэвуша Касьцюшкі вуліца Леніна вуліца |
| Сацыялістычная вуліца | Войтаўская вуліца | Лазарэтная вуліца |
| Чырвонаармейская вуліца | Кашарная вуліца[21] | |
| Школьная вуліца | Гімназічная вуліца |
Зурбананімічнай спадчыны Ваўкавыску да нашага часу гістарычную назву захавала Берасьцейская вуліца.
Працуюць прадпрыемствы машынабудаўнічай і харчовай прамысловасьці.
| Пералік прамысловых прадпрыемстваў Ваўкавыску |
|---|
|
Транспартная сыстэма Ваўкавыску ўлучае 2 чыгуначныя станцыі Ваўкавыск-Горад і Ваўкавыск-Цэнтральны, лякаматыўнае дэпо, вагоннае дэпо і дыстанцыю шляху «Баранавіцкага аддзяленьняБЧ», аўтавакзал, «Грузавы аўтапарк № 6», «Аўтобусны парк № 4», Ваўкавыскую філію ПУП «Аўтатранс № 9» Гарадзенскага аблспажыўсаюзу, ААТ «Ваўкавыскспэцаўтатранс».
.jpg)
Ваўкавыск — цэнтар турызму дзяржаўнага значэньня[22]. Працуе вайскова-гістарычны музэй імя Баграціёна (з 1935 году). Спыніцца можна ў гасьцініцы «Бярозка».
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
| ||||||||
.jpg){kind=link}