Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Zum Inhalt springen
Boarische Wikipedia
Suach

Chile

Aus Wikipedia
República de Chile
Republik Chile
Flaggn vo Chile
Flaggn vo Chile
Wappn vo Chile
Wappn vo Chile
FlaggeWappen
Woispruch:Por la Razón o la Fuerza
(spanisch fia „Duach Vanunft oda duach Stärke“)
AmtsspracheSpanisch
HauptstadtSantiago de Chile
Staatsoberhaupt, zugleichRegierungschefPresidentGabriel Boric
Fläche756.102[1][2] km²
Einwohnerzahl18.006.407[3](Gschatzt fian Juli 2015)
Bevölkerungsdichte22,18 Einwohner pro km²
Bevölkerungs­entwicklung +0,80 %[4] pro Jahr
Bruttoinlandsprodukt
  • Total (nominal)
  • Total (KKP)
  • BIP/Einw. (nominal)
  • BIP/Einw. (KKP)
2016[5]
  • $ 247,0 Milliarden(44.)
  • $ 438,7 Milliarden(43.)
  • $ 13.576(57.)
  • $ 24.113(59.)
Index der menschlichen Entwicklung 0,847 (38.) (2016)[6]
WährungChilenischer Peso (CLP)
Unabhängigkeit12. Februar 1818
(vonSpanien anerkannt)
National­hymnePuro, Chile
Nationalfeiertag18. September 1810
ZeitzoneUTC−3
Kfz-KennzeichenRCH
ISO 3166CL, CHL, 152
Internet-TLD.cl
Telefonvorwahl+56
Vorlage:Infobox Staat/Wartung/NAME-DEUTSCH
Vorlage:Infobox Staat/Wartung/BILD-WAPPEN-BREITE
Grey-Gletscher,Nationalpark Torres del Paine
DaVulkan Osorno,Región de los Lagos
Da Río Blanco, Prov. Palena,Región de los Lagos

Chile (spanischRepública de Chile, amtleRepublik Chile) is a Land im westlichnSiidamerika und ligt zwischn de Breitngrode 17° 30′ S und 56° 0′ S. im Noadn duads anPeru grenzn (aufrana Läng vo 160 Kilomeda), im Ostn anArgentinien (auf 5308 Kilomeda), im Noadostn anBolivien (auf 861 Kilomeda) und im Westn und Sidn vom Land is daPazifik. Insgsamt hod Chile a Landesgrenz vo 6329 Kilomeda. D Noad-Sid Ausdehnung vo Chile bedrogt eba 4300 Kilomeda. Zum Stootsgebiet ghead a deOusdainsl (Rapa Nui), de InslSalas y Gómez, deJuan-Fernández-Insln (inkl. deRobinson-Crusoe-Insl), deDesventuradas-Insln und im Süden deIldefonso-Insln und deDiego-Ramirez-Insln. Chile beosprucht a an Tei vo daAntarktis. Iba deMagellanstross, de ganze zu Chile ghead, hods an Zuagang zumAtlantischn Ozean.

De easchte Besiedlung vo dera Region losst se auf mindestns 12.000 v. Kr. nochweisn. Ab am 16. Joahundat hamdspanischeConquistadores agfangd de Region zum besiedln und zum undawerfa. Vo 1542 wegad is ois a Teil vomVizekinereich Peru undaspanischa Kolonialherrschaft gstandn. Am 12. Februar 1818 is nochad Chile duach an Unobhängigkeitsgriag undam Obabefehl vomBernardo O’Higgins vo da spanischn Kolonialmacht unobhänge woan. Nochm Putsch vomAugusto Pinochet 1973e is as Land 17 Joa vo erm diktatorisch gfiad woan, bis a 1990e aus seim Amt gwäid woan is. Heid is Chile apresidentielleDemokratie.

Mid na Bväikarung vo eba 18 Million Eihwohna (2015 gschatzt) is Chile vo de Eihwohna her as sechstgresste und mid na Flächn vo 755.696 Quadratkilomedda as flächnmasse sibtgresste Land in Sidamerika. D Hauptstod mid eba 5 Million Eihwohna isSantiago de Chile und damit de vo de Eihwohna her gseng gresste Stod vom Land.

Chile belegt laut am UN-Bericht, nochmHuman Development Index an 41. Bloz und innahoib voLateinamerika an easchtn. Chile is a Grindungsmitglied vo deVaeintn Nationa, vo daUnion vo Sidamerikanische Nationa und vo daGmoaschaft vo de Lateinamerikanischn und Karibischn Staatn.

Heakunft vom Nam

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

D Herkunft vom WortChile is ned ganz nochgwiesn. De heifigste Erklärung is, dass se as Woat aus aSproch vo de Aymara herleitn duad. As Woatchilli bedeit, „Land, wo d Wäid goa is“. Hinda dera Vamutung stehd de Tatsoch, dass de easchtn Spanier wo noch Chile kemma hand, vo de Siedlungsgebiet vo deAymara aus aufbrocha hand. D Spanier hamd vom Afang vo da Kolonisation voSiidamerika as Land sidle vo daAtacamawüstnChile gnennd. A de chilenischn Schuin wiad a nu de Variantn glead, dass Chile a andane Bezeichnung fia den VoglTrile sei kunnd.

A andane Variantn is de, dass vo daInka-SprochQuechua kimmd. D maximale Ausdehnung vomInkareich hod bis obe as heidigeSantiago de Chile obe greicht, wo deInka as Land siadle vomRío Aconcagua wengam recht an koidn Klima und de schnäbedecktn Beag vo deAndntchili dazua gsogt hamd, wos Schnee bedeit.

Ois gwies guid, dass de BezeichnungChile ned auf de gleiche spanische bezeichnung fia dChilischotn zruckgehd.

Geographie

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile dastreckt se aufm sidamerikanischn Kondinent iba 4275 Kilomeda in Noad-Sid-Richtung zwischn deAndn und amPazifischn Ozean, is oba am Schnied grod amoi um de 180 Kilomeda broad. De engste Stäi vo Chile (ohne Antarktis) hod grod 90 Kilomeda, de breada Stäid hod dann scha eba 440 Kilomeda. D Längsausdehnung vo Chile glangd wemmas auf Eiropa und Afrika ibadrong dad, vo da Mittn vo Dänemark bis a d Mittn vo da Sahara obe.

Wega seina langa Noa-Sid-Ausdehnung iba mehra wia 39 Breangrod und recht grouße Undaschied a da Hähn vo Westn noch Ostn gseng hod Chile an Haufa vaschiene Klima- und Vegetationszonen.

Blattntektonik

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile ligt a da Grenz vo mehrane Lithosphärnplattn: unda deSiidamerikanische Blattn wiad bis zumGoif vo Penas deNazca-Blattn oi druckt(subduziad), siadle davo bis a dMagellanstross bassiad des säibe mid daAntarktischn Blattn. Duach d Magellanstross valauft vo Ost noch West de Grenz zwischn da Siidamerikanischn und daScotia-Blattn.

Des is da Grund fia den stoakn Vuikanismus in Chile und de oiwei recht gachn Eadbem. S easchte dokumendiade Eadbem woa as groußeEadbem vo Concepción am Joa 1570, asEadbem vo Valdivia 1960, vo dem aTsunami an ganzn zirkumpazifischn Raum schware Schädn agricht hod, woa as Bem mid da bis iaz auf da ganzn Wäid hächstn gmessnaMagnitudn.

Reliefgeologie

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Stoag vaeinfocht gsogt besteht Mittl- und Sidchile aus zwoa parallele Gebiagszig de vo Noadn noch Sidn Valaufan: de Andn am Ostn und da niadrigane Kistngebiagszug (Kistekordillere,Cordillera de la Costa) am Westn. Do dazwischn ligt as Zendraldoi (Valle Central oderValle Longitudinal) wo da Hauptteil vo da Bväikarung lebt. De Hähn vo de Kordillere, vom Zendraldoi und de Andn nimmd vom Noadn an Sidn obe ob, so dass as Zendraldoi sidle vo da StodPuerto Montt, de wo eba 1.000 Kilomeda sidle vo da Hauptstod Santiago ligt, unda an Meeresspiagl obdaucht. De Kistnkordillere, vo dera wo grod nu a boa Beagspitzn vom Wossa aussa schaund, hand dann a gleichzeitig a Inslkettn. A dera Region gibts desweng aFjord- und Insllandschaft. Am Noadn vo Chile dageng gibts koa ausprägts Zendraldoi ned, de hoaßt quase, de Landschoft steigt vo da Kistn kemmad eascht amoi Steil a und buid dann mid daPampa del Tamarugal a eba 1000 bis 1500 Meda hous Plateau bis zum Fuaß vo de Andn.

Bekannte Beag

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Da Salar de Talar (4010 Meter) a da Natt vo San Pedro a daAtacamawüstn

De chilenischn Andn buidnd oan vo de hächstn Gebiagszig vo da Wäid und hamd an Haufa Gipfen wo iba 6000 m hou hand. Bei dene dabei is a da hächste Beag vo Chile, daOjos del Salado (6893 m), wos a glei nu da hächste Vuikan auf da Wäid is.

Oa vo de bekanntestn Beag vo Chile (vo Noadn noch Sidn):

De längstn Fliss

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Wega da bsundan Strukdua vo Chile gibts koi recht lange Fliss ned. Da längste Fluss is daRío Loa, mid 443 Kilomeda. Des hand oa vo de wichtigstn Fliss (vo Noad noch Sid):

De gresstn Sääan

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Zu de chilenischn Seen zäind am Noadn deSoizsän, vo dene wo da grässte und da bekannteste daSalar de Atacama mid 3000 Quadratkilomeda is. Ganz am Noadn ligt da 21,5 Quadratkilomeda groußeLago Chungará auf eba 4500 Meda Hähn, oana vo de am hächstn glenga Sään auf da Wäid.

Lago Chungará und da VuikanParinacota

De groußn und und vo da landschaft her am schenstn Sään vo Chile dastreckand se siadestle vo da StodTemuco bis nochPuerto Montt a dera Reihnfoing:

Vui vo dene Sään hand a schiffboa.[7]

Flora und Fauna

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Flora

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Wega da Ausdehnung vo mehr wia 4.000 Kilomeda Läng gibts in Chile sau vui Vegetationszonen. A daAtacamawüstn wochst ned recht vui. Wenn amoi ebs wochst, na is a da Natt vo da Gstettn oda a deAndn. Do wachsand nochad recht vui vaschieneKaktusoatn,Sukkulente und oiZwergstreicha. Es wiad oba olle boa Joa amoi stoag rengad, so dass dann grouße Flächn vo da Wüstn fiara boa Dog vo Million Bleame ibazong hand.

Siadle vo da Wüstn kimmd dSteppn mid am druckan Grosland und a de Andn wochst de stoahiateYareta (Azorella yareta), a „Andnboista“ gnennd. A de druckan Teile wochst da „Boldo-Strauch“ (Peumus boldus). A de Gebiage a da Gstettn und a de Andn gibtsNäbewäida („hydrophile Wäida“), wo daBaumfarn (spanischHelecho arborescente) wochst.

De Gebiete wo aWei abaud wiad gengand amRío Elqui rumdum a, weida draustn vom Flussdoi is dann grod nu a Gstauarad und Kakteen.

In Zendralchile wochst deHonigpoim (Jubaea chilensis). DeAraukarie (Araucaria araucana) is da heilige Bam vo deMapuche, da grouße Sama is friaras fia se a wichtige Nahrungsgrundlog gwen. In Chile gibts a an Haufa groußeEikalyptus-Plantagn.

In Sidchile gibts a grouße Wäida, de ma zumgemäßigtn Rengwoid dazua rechnen ka. De Wäida bestengand zum Groußteil ausZypressen,Farchn undLärchan, es gibt oba aAntarktische Scheinbuachan (Nothofagus antarctica) undBabben hand weid vabroad.

A da XI. Region (Aisén) gibts Wäida mid dene Bamoatn:Lenga-Sidbuachan (Nothofagus pumilio),Coihue-Sidbuachan (Nothofagus dombeyi),Luma apiculata,Aextoxicon punctatum,Embothrium coccineum,Chilenische Scheinulme (Eucryphia cordifolia),Kerzenbam (Maytenus boaria).

D „Nationalblume“ vo Chile is d roudeChilenische Wachsglockn (Lapageria rosea), se hoaßt in ChileCopihue und is aGraxlpflanzn.

Patagonien buid a weideSteppn undTundra. Grouße Teile vo da Region Aisén und vo da Region Magallanes hand oba scha voGletscher bedeckt, so dass do nix mehr wochst.DuachFeialand ziangand se groußeMoore. Do hoitnd se ned vui Bamoatn, oi davo hand, dLenga-Sidbuachan, dieMagellan-Sidbuachan (Nothofagus betuloides) oda dCoihue-Sidbuachan (Nothofagus dombeyi).

Fauna

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

A de Steppngengadn handGuanakos, de wos zua Familie vo deKamele gheand recht vabroad. A de Andnregiona lemandVikunjas und deHuemul (Andnhirsche), asNationaltier vo Chile is zam mimAndnkondor aufm Woppn vo Chile.

DaChinchilla, a Nagetier und daPuma lemand a a de gebiagign Steppenlandschaftn. D Wäida hand a Hoamad fiaHirsche,Chilenische Woidkatzn,Fichs und fiaKolibris.

DaHumboldt-Pinguin,Pelikane undMähnenrobbn lemand a da gscheid koidn noadchilenischn Gstettn.

Fast ibaroid in Chile is da Andnkondor vabroad, oana vo de gresstn Vegl auf da Wäid. A de groußnSoizseen lemand dausndeFlamingos.

Am Sidn voFeialand lemandEulen,Magellan-Fichs undDarwin-Nandus. Heifig segt ma aStrauchratzn (Degus), gloane Viecha, wos grod in Chile gibt und ibaroid im Land zum findn hand.

  • Vikunjas und Nandu
    Vikunjas und Nandu
  • A Andnkondor
  • A Chile Flamingo auf seim Nestl
    A Chile Flamingo auf seim Nestl
  • A Huemul
  • A Darwin Nandu
    A Darwin Nandu
  • A Kolibri im Schwirrflug
    A Kolibri im Schwirrflug
  • A Puma

Bväikarung

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Bväikarungsentwicklung

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Bväikarungspyramidn vo Chile (2014). Quelle: INE.
Bväikarungsentwicklung seit 1865 mid Prognosn bis 2050
As Bväikarungswachstum seit 1865 mid Prognosn bis 2050

As staatliche chilenische Statistikamt Instituto Nacional de Estadísticas schatzt, dass as Land a da Mittn vom Joa 2015 18 006 407 Eihwohna ghod hod. Davo hand 8 911 940 Mana und 9 094 467, Fraun.[3] Noch da Bväikarungszählung vo 2002 hands nu 15 116 435 Eihwohna (7 447 695 Mana und 7 668 740 Fraun) gwen.[8]

D Bväikarung is seitm Beginn vom 20. Joahundat um as fimffoche ogsting. A da Voikszählung ausm Joa 1895 hand 2 695 625 Eihwohna zäid woan. D Zoi vo de Eihwohna is 5 023 539 bei da Zählung vo 1940 gwen und 13 348 401 hands nochad im Joa 1992 gwen.[9] Seitdem is as Wachstum vo da Bväikarung oiwei langsama woan, vo 1,24 % pro Joa zwischn 1992 und 2002[9] auf 0,99 % zwischn 2002 und 2012.[10]

As Bväikarungswachstum kimmd oba ned grod wega da stoag ogstingna Lemsdawoatung. 2013 hamd nämle de Chilenen de hächste Lemsdawoatung vo olle Sidamerikana ghod.[11][12] 2009 is bei 78,4 Joa gleng: 75,74 fia de Mana und bei 81,19 fia d Fraun.[13] Am gleichn Joa is d Gebuatnratn bei 15,0‰ gwen und d Sterberatn bei 5,4‰, wos a Bväikarungswachstum vo 0,96 % eagibt. De Kindersterblichkeit is bei 7,9‰ gleng.[14] De Entwicklungen fiand olle auf zua na Oidarung vo da Gsäischaft, so dass im Joa 2020 da Groußteil vo da Bväikarung iba 35 Joa oid sei wead.[15]

Bväikarungsdichtn

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Am dichtan besiedlt is da GroßraumSantiago de Chile, wo eba d Häiftn vo de chilenischn Eihwohna lebt. D Stod säiba hod eba 5,5 Million Eihwohna; se hod oiso an drittl vo olle Eihwohna vo Chile. Neadle und siadle davo dastreckand se landwiadschaftle gnutzte und dicht besiedlte Gebiete a da Ebene zwischn de Hauptkettna vo de Andn. Grod 100 Kilomeda westle vo Santiago ligt da Groußraum um d HafnstodValparaíso mid eba oana Million Eihwohna.

Nach Noadn und Sidn nimmd d Bväikarungsdichtn oiwei mehra o. D Wüstngebiet und da raue Sidn mid recht gache Weda hand grod ganz weng besiedlt.

Ethnische Zammsetzung

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Anteil vo da indigna Bväikarung in Chile (2012)[10]
VoikAnzoi%
Aymara114 5230,69
Atacameño6 1010,04
Diaguita45 3140,27
Kawésqar1 7840,01
Kolla13 6780,08
Mapuche1 508 7229,07
Quechua13 6670,08
Rapanui8 4060,05
Yagán1 2350,01
Gsamt1 842 60711,08

De chilenische Bväikarung is zu am houha Grad homogen. De Chilenen mid eiropäische Voafahrn und deMestizn buidn um de 95,4 Prozent vo da Bväikarung. 4,6 Prozent buid dann de indigene Bväikarung. Davo hand 93 ProzentMapuche, 5 ProzentAymara und 2 Prozent hand Rapanui.

As Voik vo deMapuche lebt zum Groußteil a da Region zwischn de zwoa FlissBío-Bío undToltén und hod a dera Gengad an Bväikarungsanteil vo 23 Prozent. De Mapuche lossand se a dePicunche,Pewenche und a deHuilliche undateiln. Eana Sproch, asMapudungun, gibts seit a boa Joa a da Schui ois Fach und de Nachrichtnsendung vom Lokala FehrnsehsendaCanal 13 Temuco wiad a dera Sproch ausgstroid.

Am neadlichn Teil vo Chile wohnand gleanane Gruppm voQuechua,Aymara,Chango,Atacameño,Diaguita und vo deKolla. Am eissastn Sidn warnd bis zum Afang vom 20. Joahundat a nu oi gloane Gruppm voSelk'nam,Kawéskar,Yámana,Caucahue und vo deTehuelche dahoamd. De hand oba heid entweda ausgrottet oda se hand a da restlichn Bväikarung aufganga. Außadem hand um de 40 Prozent vo de 5.000 Einwohna vo daOusdainsl, eiso eba 2.000 MenschnPolynesier (Rapanui).

A da Kolonialzeid is Chile vo Eiwandara aus olle Regionen vo Spanien besiedlt woan. Am Afang vom 19. Joahundat hand dann a englische und irische,deitsche Siedla noch Chile kemma. De easchtnDeitschn hand 1843e kemma und hamd se späda voa oim a de Gebiete um anLlanquihue-See und inValdivia,Osorno und inPuerto Montt agsiedlt. De Zoi vo de Deitschn bzw. vo de wo vo Deitsche obstammand ligt bei eba 500.000-600.000 Eihwohna.[16] Andane gleanane Gruppm vo Eiwandara hand nu aus Frankreich, Italien, Kroatien und aus Palästina, bzw. ausm Naha Ostn kemma.

Schwoaze Sklavn hand im Gengsatz zu andane Lända in Amerika grod weng ins Land ghoid woan. De mehran davo konzendriand se auf de StädtSantiago de Chile,Quillota undValparaíso. Am Laufe vo de Joahundat hamd se de Schwoazn mid de Weißn und de Mestizn vamischt, a so dasst de heid vo da Bväikarung fast nimma aussa kennst. A Ausnahme is d StodArica a da Provinz Tarapacá. Arica is 1570 grind woan und hod bis 1883 zuPeru ghead. D Stod zäid zu am peruanischn Zendrum vo da Eifuhr vo afrikanische Sklavn. Vo do aus hand a Groußteil vo de bolivianischn Handlsgüter auf eiropäische Schief valon woan. Arica ligt mittn a da Wüstn und buid zweckst de guadn Abaumeglichkeitn fia Zuckarohr und fia Baumwoi amAzapatal a Oasn. De vuia Eadbem, Ibafälle vo Piratn und da Ausbruch voMalaria hamd dazua gfiad, dass vui Weiße de Stod valossn hamd. A so hod se dann do mid da Zeid a mehra oda wenga isoliade afro-chilenischeEnklavn buid. Chile hod se 1811 ois easchta vo de Staatn in Sidamerika genga dSklaverei ausgsprocha und hods nochad 1823e ogschafft.

A de letztn Joa suachand oiwei eftas Oabata aus Peru und aus Bolivien eana Glick in Chile. De Peruana hamd grouße Eafoig a da Vabroadung vo da peruanischn Kich in Chile.[17] 2007 hod d Regiarung vo Chile a Amnestie fia olle Auslända bschlossn, de wo ohne Aufenthoitsealaubnis im Land hand, des betrifft am mehran Leid aus Peru.[18] De Wiadschaftskriesn in Argentinien hod vui Argentinier dazua brocht se in chile a Oabat zum suacha. A gleanane Gruppm vo Eiwandara kimmd aus Asien, de mehran davo aus Kosea und wohnand im Groußraum vo Santiago.

Sproch

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

D Amtssproch isSpanisch (in ChileCastellano), obwoi, dass as Spanisch wos in Chile gred wiad recht stoag eigfabt is. Vui vo de Weata am chilenischn Spanisch kemmand vo andane Sprochn vo Eiwandara und eiheimische Väika, wia z.Bcloset odaKuchen. In Chile heaschandSeseo undVoseo fia.

Am Sidn vo Chile a de Regiona IX. und X. wiad a oft nu Deitsch gred.

De bekannteste indigene Sproch isMapudungun vo deMapuche in Sidchile, in Noadchile handAymara und auf daOusdainslRapanui vabreit.

Religion

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Religiona in Chile (2012)[10][n 1]
ReligionGleibige%
Römisch-katholische Kiacha8 695 22666,65
Protestantn2 145 09216,44
Agnostiker1 633 10812,51
Andane289 3362,21
Zeign Jehovas128 3380,98
Mormonen101 4560,77
Judn16 2840,12
Indigene Religiona (Schamanismus)14 5700,11
Buddhisten11 8930,09
Orthodoxe57340,04
Islam32880,02
Bahaitum15550,01
Gsamt13 045 880100

As Land is stoag katholisch prägt, a wenn seit 1925 da Stood und Kiacha offiziäi drennd hand. Da Einfluss vo da Kiacha auf as gsäischaftliche Lem, as Rechtswesn (bsundas as Familienrecht) und auf d Kuitua- und Medienwäid hand oiwei nu recht grouß. Da zwoatgresste Privatsender, daCanal 13, ghead da Katholischn Kiacha. Seit 1998 hand unehelische Kinda gleichbehandlt und seit 2004 is a Scheidung a megle. Abtreibung is 1990 vabon.

A da Voikszäiung[19] 2002 hamd 7.853.000 Leid (eba 70 Prozent) zuaRemisch-katholischn Kiacha ghead und des mochts zua zahlenmasse gresstn Religionsgmoaschaft in Chile. De kiachliche Vawoidungsstrukdua besteht aus fünfKirchenprovinzn mi 26Bistüma und 920 Pfarrein. Eba 15 Prozent vo de Chilenen gheand zuprotestantische Glaumsgmoaschaftn; duach den weit vabroatnpfingstlerischn Einfluss is da Anteil vo de evangelischn Eihwohna vor oim a de letztn boa Joahzent recht stoag agsting.Andane Wäidanschauungen hand nu agehm woan, daAgnostizismus (8,3 Prozent) und da indianischeSchamanismus (grod bei de Uaeiwohna). Gleanane Glaubensrichtungen hand deZeign Jehovas (1,06 Prozent), dMormonen (0,92 Prozent), dJudn (0,13 Prozent) und andane.

Noch neie Befragunga[20] hod se eagehm, dass Chile, nebaUruguay, as zwoatsäkularste Land in Lateinamerika is. Noch dem kemmand auf de katholische Kiacha grod nu eba 50 Prozent vo da Bväikarung, auf de evangelischn Kiachan (inkl. evangelikale Gruppiarunga) kemmand um de 12 Prozent und auf Religionsfreie kemmand 25 Prozent.

Gschicht

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Präkolumbische und Kolonialgschicht

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Historienbuidl vo da Grindung voSantiago de Chile vomPedro de Valdivia 1541
Nochbau vo daNao Victoria amMuseo Nao Victoria aufPunta Arenas, Chile

Eba 13.000 Joa v. Kr. hamd de easchtn Menschn im heidign Staatsgebiet vo Chile gsiedlt. Späda hod da Noadn vo Chile bis zua Erobarung vo de Spanier zumInkareich ghead. Im Joa 1520e hod daportugieseFerdinand Magellan bei seim Vasuach, d Erdn zum umsegln, de noch eam gnenndeMagellanstross, de am heidign Sidspietz vo Chile ligt entdeckt. De nächstn Eiropäer, de as heidige Chile kemma hand, wand daDiego de Almagro und sei Gfoigschaft, de 1535e, vo Peru aus kemma hand und noch Goid gsuacht hamd, oba vo da lokaln Bväikarung zruckdrim woan hand. De easchte Siedlung vo de Eiropäer de blim is war as 1541 vomPedro de Valdivia grindteSantiago. Seit 1542 war Chile nochad a Teil vom spanischnVizekinereich Peru.

Wei de Spanier recht weng Goid und Suiba gfundn hamd, war Chile wenga seina ogschiena Log a eha wenga indressante Kolonie fia d spanische Krone. De grouße Atacamawistn hod an direktn Weg auf Peru behindat. Erscht späda is Chile duach d landwiadschaftliche Vasoagung fia d Spanier wichtiga woan.

Chile hod vaschiene Voiksgruppm ghod, de wo lange zeid unda dem Begriff Araukana zamgfasst woan hand. Heid weand de ganzn Gruppm undaschien. Am Sidn hamd deMapuche aran haufa Griag an groußn Wiedastand genga d Spanier gleist. DaArauco-Griag (Guerra de Arauco), hod de spanische Besiedlung vo da sidlichn Häiftn vo Chile lang vohindat. De mehran Städte und Forts do drunt hand glei nochdems baud woan hand glei wieda vo de Ureiwohna ibarennd und zlegt woan. Ab 1602 war nocha da FlussBío Bío de faktische Grenz zum Gebiet vo de Mapuche. Da zaage Wiadastand vo de Ureiwohna hod de Spanier 1641 dazua brocht, dass de Mapuche-Nation mim Vadrog vo Quillín okennd hamd. Do drin is nochad festglegt woan, dass da Bío-Bío-Fluss de Grenz is und as Voik vo de Mapuche voie Souveränität hod, ebs wos a da Gschicht vo de sidamerikanischn indigene Väika oamalig is. Es hand zwoa danoch vo de spanier oiwei wieda oi Eroberungsvasuach gstart woan, de Grenz hod se oba a so bis zum End vo da Kolonialzeid ghoidn. Erscht mid da 1861 vom PresidentnJosé Joaquín Pérez ausgruafan „Befriedung Araukaniens“ hand de Mapuche mid chilenische Truppen mid gwoid undawoafa woan und 1883e is eana Gebiet an Chile agliadat woan.

Neba de indianischn Agriff hamd a schwareEadbem,Tsunamis undVuikanausbrich de Entwicklung vom Land behindat. Vui Städte hand ganze zlegt woan, z. BConcepción 1570e odaValdivia 1575e. De chilenischn Städt am Meer hand am 16. und am 17. Joahundat a oft vo englische Piratn agriffa woan.

Da Unobhängigkeitsgriag und de Entstehung vo da Republik

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Da Diego Portales Palazuelos

Den Drang zua Unobhängigkeit is aufkemma, wia 1808 Spanien vomJoseph am bruada vomNapoleon regiad woan is. Am 18. Septemba 1810 is aJunta ins Lem gruafa woan, de am obgsetztn Kine, amFerdinand VII. treu gwen is. Des Datum wiad in Chile ois da Dog vom Beginn vo da Unobhängigkeit gfeiad. A wengal späda hod se nochad Chile vo Spanien und da Monarchie losglest.

1814, nochm End vomSpanischn Unobhängigkeitsgriag und da Niedalog vo de Patrioten a da Schlacht vo Rancagua hod Spanien wieda de Mocht in Chile ibanumma. De Spanier hand oba a daSchlacht vo Chacabuco vo am chilenisch-argentinischn Heer undam GeneralJosé de San Martín gschlong woan. A da Schlacht vo Maipú 1818 is nochad de spanische Kolonialherrschaft ganz zambrocha. Da San Martín hod zugunstn vomBernardo O’Higgins aufs Präsidentnamt vazicht.

Da O’Higgins säiba is gstiazt woan und 1823 dann as Exil noch Peru. Sei Nochfoiga, daRamón Freire y Serrano hod sei politische Macht ned richtig festign kinna und is nochad vomFrancisco Antonio Pinto Díaz 1828 gstiazt woan. Er hod dann a liberale Vafassung eigfiad wos de Konservativn ned daugt hod. Auf des hi is am 17. Abräi 1830 d Regiarung vomDiego Portales Palazuelos a da Schlacht vo Lircay gstiazt woan. Da Portales hod bis zan August 1831 diktatoarisch regiad. 1833 is mim Portales a strenge präsidiale Vafossung entstondn. Duach de stoag zendralistische Vafossung woa Chile bis zum Biagagriag vo 1891 a lange Zeid recht stabil.

Vo 1836 bis 1839 is zum Peruanisch-Bolivianischn Konfeadarationsgriag gengaBolivien undPeru kemma den wo de Chilenen gwunga hamd.

Am 17. Septemba 1865 hod Chile Spanien an Griag eaklead, nochdem Spanien vasuacht hod militärisch in Peru Einfluss zum gwinga. Auf des hi is zu Seegefechte bei Papudo, bei Abtao und vo da Insl Chiloé kemma. Am 5. Dezemba 1865 hod se dann a Peru mid Chile vabindt und hamd zam genga Spanien kämpft. De Spanier hamd am 31. März 1866 de StodValparaíso stoag unda Bschuss gnumma. Da Konflikt hod se dann erst 1871 und 1883 mid Vadräge endgültig lösn kinna.

Soibedagriag

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Seegefecht vor Iquique am 21. Mai 1879e amSoibedagriag

AmSoibedagriag vo 1879e bis 1884e hod Chile de bis dohi zu de Nochboalända ghearade Atacamawüstn,Lima und oi Teile vo da Pazifikküstn vo Peru besetzt. Am Friadnsvadrog vo 1904 zwischn Chile und Bolivien hod Bolivien an Chile sein Zuagang zum Pazifik ibagehm. A de erobatn Gebiete hand späda grouße Vorkommen voKupfer gfundn woan,Chuquicamata, da gresste Kupfaobbau vo da Wäid ligt do a dem Gebiet.

Peru hod an Chile amVadrog vo Ancón de heidigen Regiona voArica, Parinacota undTarapacá ois Reparationa griagt.

Biagagriag vo 1891

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

1891e hod se as Parlament und d Marine am PresidentnJosé Manuel Balmaceda wiedasetzt, nocha is zum Biagagriag kemma. A dem Griag hand eba 6000 Menschn gstoam. Da Balmaceda hod zwoa gressane Schlachtn valoan und hod se dann am 18. Septemba 1891 seiba umbrocht. As präsidial prägte Regiarungssysdem wos bis dohi ghod hamd, hamds nochm Sieg vo de Kongressahänga duach aparlamentarischs System ersetzt, bis dann 1916 apresidentiells Regiarungssystem eigfiad hamd.

Da Palacio de laMoneda, da Siez vom chilenischn Presidentn

Grenzverlauf

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Fraun in Marchihue, 1902

Ab 1893 hamd se da de Streitigkeitn um an Grenzvalauf zwischnArgentinien und Chile vaschärft, obwoi 1881 A Grenzvadrog zwischn de zwoa Lända gschlossn woan is. Da Vadrog bestimmt de Andnkordillern ois Grenz: De Grenzlinie valauft „iba de hächstn Beag, de de Wossascheidn buidn“. Auf manche Obschnitt fiad oba de Definition zu problematische Ergebniss. Am Noadn hodBolivien an Teil vo daPuna gegaTarija mid Argentinien dauscht, nochdem Chile de Puna-Region imSoibedagriag bsetzt hod. Zwischn Chile und Argentinien is zu amWettrüsten kemma. Eascht duach a Schiedsgrichtsvafoan hod da Streit 1902 beiglegt wean kinna.Patagonien undFeialand hand nei aufteild woan, dabei hand 54.000 Quadratkilomeda an Chile und 40.000 Quadratkilomeda an Argentinien gfoin. Da Grenzvalauf mid Bolivien is nochad 1904 mid am im gengseitign Einvernemma gschlossna Friednsvadrog festglegt woan. Boid danoch is oba in Bolivien a Revisionismus aufkeimt, der wo bis heind da Grund fiara politisch agspannde Situation zwischn beide Lända is. A de 1970a Joa, wia oi zwe Lända vo Militärdiktaturna regiad woan hand, is vo da chilenischn seitn aboon woan, an eba 10 Kilomeda broadn Gebietsstroaf a da Grenz zu Peru an Bolivien obzumdren, um fiaran endgültigen Frien zum soang. Da Voaschlog is nia umgsetzt woan, wei Bolivien fia des Gebiet koa Kompensation bietn woid.[21] Bolivien versucht zur Zeit einen Anspruch auf einen souveränen Zugang zum Meer mit einer Klage vor demInternationalen Gerichtshof in Den Haag durchzusetzen.[22][23][24]

Easchda und Zwoada Wäidgriag

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile is amEaschdn Wäidgriag neidral blim, de innenpolitische Log is recht instabil gwen. Da PräsidentArturo Alessandri Palma, dea wo in Chile aSozialversicherungssysdem eigfiad hod, is 1924 duach an Militärputsch ogsetzt woan. Noch da Eifiarung vo arana neia Vafossung am Joa 1925, isa oba 1926 wieda a d Macht kemma. Bis 1932 hod daCarlos Ibáñez del Campo als Land mid diktatorische Mittl regiad. 1932 is d Vafossungsmassige Oadnung wieda heagstäid woan und deRadikalen (a polidische Partei) hamd se de nächstn 20 Joa ois de stärkste Partei etabliad.

DWäidwiadschaftskrise umara 1930 hod Chile bsundas stoag dawischt. D Preise fia de wichtigstn Exportgüter wiaKupfer undSoibeda hand dramatisch gfoin. Ab de 1930a Joa hod a langsame Erholung eigsetzt, de wo 1938 duach an Putchvasuach vo daNationalsozialistischn Bewegung Chiles und a Massaker wo draufhi gfoigt hod undabrocha woan is.

1934 is zu arana letztn groußn Bauanrebellion inRanquil kemma, de duach de Poizeikräfte oba niedagschlong woan is.

Nochdem Chile a lange Zeit - aus Rücksicht auf de vuia deitschstämmign Chilenen im land - imZwoadn Wäidgriag neidral blim is, hod da PräsidentJuan Antonio Ríos Morales 1944 bschlossn auf da Seitn vo de Alliiertn an Griag doch no bei zum dren. Da Einfluss vo Chile aufn Griagsausgang is oba unbedeitnd.

Nochgriagszeid

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

1945 hod as Land zu de Grindungsmitgliada vo deVereintn Nationa ghead und is 1948 daOAS beidren. As Woirecht fia Fraun is 1949 eigfiad woan.

As Denkmoi vom Jorge Alessandri

Am 2. August 1947 hod da PräsidentGonzález Videla a Kabinett aus Militärs und Unobhängige ernennd. Da Finanzminisda vo dem Kabinett is daJorge Alessandri gwen, der 1958 mid da Huif vo de Konservativn, de Libaroin und vo da Radikaln Partei zum Präsident vo Chile woan is. Er hod de Präsidentschaftswoi genga anSalvador Allende gwunga, am Kandidatn vo Vaoanigtn Linkn.

Am 22. Mai 1960 hod as bisher steagste gmessneEadbem da Wäid mied amTsunami im Anschluss de chilenische Kistn vawüstet, bsundas oag droffa hods de HofnstodValdivia. As Bem säiba hod a Steagn vo 9,5 a daRichterskala ghod. Mehra wia 2000 Menschn hand gstoam, wos daraufhi a Oblenkung vo de innenpolitischn Probleme gschaffd hod. Weide Teile vom ganzn Land hoand oiwei nu in de Hend vo grod a boa wenige reiche Familien gwen.

1964 hod dann daEduardo Frei Montalva ois da Kandidat vo da Christdemokratischn Partei de Woi zum Präsidentn gwunga, a mid da Huif aus deUSA. Er hod vasuacht undam Motto„Revolution in Freiheit“, Soizoirefoama mied am Erhoit vo da demokratischn Oadnung zum Vobindn und so an Spagat zwischn de radikala Foadarunga vo de Linkn und da rigorosn Obweah vo Refoama vo de Rechtn zum schaffa. A Landrefoam hod iba drei Million Hektar Groußgrundbesitz an Bauangnossnschaftn voteild. Mid seine wichtigsdn Refoama is da Frei oba dann doch gscheidad, de teilweis Vostaatlichung vo da Kupfaindustrie zum Beispui. 1969 is Chile daAndngmoaschafd beidren, oba dann 1976 scha wieda ausdren.

Wia 1958 a scha hod 1970 da Gegna vom Jorge Alessandri im Woikampf um as Amt vo Präsidentn wieda Salvador Allende ghoaßn, dem de Gweakschoftn und de Sozialistn zua Seitn gstandn hand. Da Allende hod de Woi gwunga und is wieda Präsident woan.

Politik

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Vafossung

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile is aPräsidialrepublik. DeVafossung is am 16. August 2005 vom chilenischn Parlament gändat woan.

Streitkräfte und Polizei

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

As chilenische Militär (spanisch Fuerzas Armadas de Chile) bestehd aus de TeilstreitkräfteHeer (Ejército de Chile),Marine (Armadas de Chile),Luftwaffe (Fuerza Aérea de Chile) und da nationaln Polizei (Carabineros de Chile). DeStreitkräfte vo da Republik Chile hamd insgsamt um de 80.000 Soidatn.

Staatshaushoit

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

DaStaatshaushoit hod 2009 Ausgom vo umgrechnet 37,87 Mrd.US-Dollar ghod und umgrechnet 31,31 Mrd. US-Dollar Einahmen. Do draus ergibt se a Haushoitsdefizit vo 4,4 % vomBIP.[25]

D Staatsvaschuidung hod 2009 13,5 Mrd. US-Dollar oder 9,0 % vom BIP bedrong.[25]

2006 wa da Anteil vo de Staatsausgom (in % vom BIP):

Vawoidungsgliedarung

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile is in 15 Regiona (spanischRegión) aufteild, de wos mid remische Zoin vo Noad noch Sid duachenummariad hand. D Numma 13 gibts ned, de Hauptstodregion wiad mid RM (Región Metropolitana) okiatzt. A vom präsidentn eigsetzta Intendant steht de Regiona ois Vatreta vor, desweng spuind de Regiona a koa stoage politische Roin. De Regiona hand dann in 54 gleanane Provinzn aufteild de wo dann wiedarum in 346 nu gleanane Gmoana aufteild hand.

Regionen vo Chile
Regionen vo Chile

Regiona

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
LogWappmHauptstodEihwohnaFlächnWichtigs
Iquique345.00042.200,5 km²DeI. Region (Región de Tarapacá) mid de ProvinznIquique undTamarugal.
Antofagasta493.984126.049,1 km²DeII. Region (Región de Antofagasta) mid de ProvinznAntofagasta,El Loa undTocopilla
Copiapó254.33675.176,2 km²DeIII. Region (Región de Atacama) mid de ProvinznChañaral,Copiapó undHuasco.
La Serena603.21040.579,9 km²DeIV. Region (Región de Coquimbo) mid de ProvinznChoapa,Elqui undLimarí.
Valparaíso1.539.85216.396,1 km²DeV. Region (Región de Valparaíso) mid de ProvinznLos Andes,Marga Marga,Petorca,Quillota,San Antonio,San Felipe de Aconcagua,Valparaíso,Isla de Pascua (Osterinsel), mid de Ibaseegebeite (zum Beispui deJuan-Fernández-Inseln).
Rancagua780.62716.387 km²DeVI. Region (Región del Libertador General Bernardo O’Higgins) mid de ProvinznCachapoal,Colchagua undCardenal Caro.
Talca908.09730.296,1 km²DeVII. Region (Región del Maule) mid de ProvinznCauquenes,Curicó,Linares undTalca.
Concepción1.556.80523.890,2 km²DeVIII. Region (Región del Bío-Bío) mid de ProvinznArauco,Bío-Bío undConcepción
Temuco913.06531.842,3 km²DeIX. Region (Región de la Araucanía) mid de ProvinznCautín undMalleco.
Puerto Montt1.073.13548.584,5 km²DeX. Region (Región de los Lagos) mid de ProvinznChiloé,Llanquihue,Osorno undPalena.
Coyhaique94.271108.494,4 km²DeXI. Region (Región de Aisén del General Carlos Ibáñez del Campo) mid de ProvinznAisén,Capitán Prat,Coihaique undGeneral Carrera.
Punta Arenas155.3321.322.911 km²DeXII. Region (Región de Magallanes y de la Antártica Chilena) mid de ProvinznMagallanes,Tierra del Fuego,Última Esperanza undAntártica Chilena.
Valdivia373.71218.429 km²DeXIV. Region (Región de los Ríos) gibts seit am 2. Oktoba 2007 und is a „Ospoitung“ vo de X. Region, zwenga da bessan Vawoidung. Zua Region gheand de ProvinznValdivia (is a glei d Hauptod vo da Region) undRanco.
Arica189.69216.898,6 km²DeXV. Region (Región de Arica y Parinacota) mid de ProvinznArica undParinacota.
Chillán408.60913.178,5 km²DeXVI. Region (Región de Ñuble) mid de ProvinznItata,Punilla undDuiguillín.
Santiago de Chile6.061.18515.403,2 km²DeHauptstadtregion (RM oderRegión Metropolitana) mid de ProvinznChacabuco,Cordillera,Maipo,Melipilla,Santiago undTalagante.

DI. Region de Tarapacá is mittlaweile aufteild. Seit am 8. Oktober 2007 hod Arica sei eingne Region. D XV. Region (Región de Arica y Parinacota) umfosst de ProvinznArica undParinacota.

Undahoib vo da Provinzebene hand dann de346 Gmoana (municipalidad odercomuna). De hand nochm Artikl 61 vo da Vafassung de Organe vo da lokaln Säibstvawoidung. Se weand vo am Buagamoasta (alcalde) und am Stodrod gleit.

Bekannteste Städte vo Chile

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

De mid Abstand gressteAgglomeration in Chile is dHauptstodregion umSantiago rumdum, mit arana Eihwohnazoi vo 5.899.612 (Stand 1. Januar 2005). Do konzendriand se eba 40 Prozent vo da Bväikarung vom ganzn Land. Oi andane recht grousse Siedlungsgebiet hand deAgglomerationa voValparaíso,Concepción,La Serena undTemuco.

Panorama vo Santiago de Chile, vom Cerro San Cristóbal noch Ostn gseng (2003). Ab da Mittn vom Buidl rechts obe zua fliaßt da Río Mapocho. De hächstn vaschneidn Berg hand da Cerro El Plomo (links) und da Cerro San Ramón (rechts).
Panorama vo Santiago de Chile, vomCerro San Cristóbal noch Ostn gseng (2003). Ab da Mittn vom Buidl rechts obe zua fliaßt daRío Mapocho.
De hächstn vaschneidn Berg hand daCerro El Plomo (links) und daCerro San Ramón (rechts).

Zu de bekanntn Städte vo Chile zäind neba de fimfAgglomerationa a nuArica,Iquique,Antofagasta,Talca,Valdivia,Puerto Montt undPunta Arenas.

De OatschaftVilla Las Estrellas auf daKing George Insl is neba da argentinischnEsperanza Station oane ve zwoa oanzigstn ziviln Oatschaftn aufmantarktischn Kontinent. Es is a da wichtigste Oat fian tourismus a da Antarktis.

Da Groußteil vo da Bväikarung lebt a de Regiona V bis X. In Nordchile gibts wenga daAtacamawüstn grod weng gressane Städt, de wos meinstn dann a ganz nouad am Pazifik lingand (zum BeispuiIquique undCopiapó). In Sidchile nimmd siadle voPuerto Montt und da Insl Chiloé d Bväikarungsdichtn stoag o, grod nuCoyhaique und Punta Arenas hand do nu oi gressane Städt.

Schau a o:Städt in Chile

Infrastrukdua

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Stroßnnetz

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Schau a o:Nationalstrossn in Chile

DaStroßnvokeah hod se in Chile zum wichtigsdn Vokeahsträga entwickld. Am Joa 2005 hod as Land a Strossn- und Wegenetz vo insgsamt 80.651 Kilomedda ghod, davo hand 16.967 Kilomedda asphoidiad gwen.[27] Wega de grod a de letztn Joa intensiv bedrimma Außbaumoßnahma hand oba de Zoin heind scha obsolet.

De wichdigsde und mittlawein voLa Serena bisPuerto Montt ois Audoboh ausbaude Transboadachsn is de ebba 3.000 Kilomedda langeRuta 5 - a Bestandteil vo daPanamericana. Valaufa duads in Noad-Sid-Richtung vo da GrenzstodArica bis obe nochQuellón am Sidn unt.

Im Joa 1976 hod da Bau vo daCarretera Aurtrall agfangd, a ehrgeizigs Stroßnbau-Projekt undam domolign Diktrator, am Augusto Pinochet, um de Regiona vo Puerto Montt bis obe noch Feialand zum vobindn. De Stroß is oba bis heind nu im Bau - a duachgehade Strossnvobindung zwischn Puerto Montt und Coyhaique bzw. zwischn Coyhaique und Punta Arenas exisdiad noch wia vor nua iba as Nochboaland Argentinien.

Guad ausbaud hand dafia dePanamericana und andanemautpflichtige Strossn voa oim im Groußraum rund um d Hauptstod Santiago, wo a de letztn Joa vui neie Stodautobohna wia zum Beispui deAmérico Vespucio oda deCostanera Norte baud woan hand. Vui gloane Nemstreckn, voa oim a de oglenga Teile vom Land, bestengan oba noch wia vor grod aus unbefestigte Schoda- oda Erdpistn. As Landstrossnnetz is bsundas a de middlan Teile vom Land seitm Joa 2005 stoag modeanisiad und vobessad woan, wobei a glei bislang oafoch ausbaude Steckn glei mehrspurig ausbaud woan woan hand.

Sengswiadigkeitn

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
Moais am Rano-Raraku auf daOusdainsl

Wega da Läng vom Land hod Chile an Haufa undaschiedliche Landschaftn. Am Noadn ganz dominant dAtacamawüstn. Da Ostn is vo deAndn prägt. Da Zendrale Teil vo Chile hod a mediterrans Klima. AnGloana Sidn mochand zum Groußteil Wäida und Landschaftn, de ois deChilenische Schweiz bezeichnet weand aus. Ab da Region XI. gibts grouße Gebiete mid Gletscha. Da gresste Gletscha vo Sidamerika is asCampo de Hielo Sur. Do gehd dann de druckane weide Landschoft voPatagonien lous. Do und is as Klima rau und es rengd vui.

A ganz andane Wäid hand nochad de ozeanischn Insln. Do gheand unda andam dazua deOusdainsl und deJuan-Fernández-Insln. D Ousdainsl is archäologisch gseng recht indressant.

Feialand is oft da Ausgangspunkt fia Reisn a deChilenischn Antarktis.

Nationalparks in Chile

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Chile hod an HaufaNationalparks und nationale Reservate, de vo da chilenischn Foaschtbehöadn Corporación Nacional Forestal vawoit weand.

De bekanntestn Nationalparks hand da Nationalpark Conguillio, daNationalpark Torres del Paine, daNationalpark Lauca, daNationalpark Bernardo O’Higgins und daNationalpark Rapa Nui auf da Ousdainsl.

A da Provinz Palena beiChaitén ligt da iba 3000 Quadratkilomeda groußeParque Pumalín, dea wos mid private Mittl aglegt woan is.

Biosphärenreservate in Chile

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

DeUNESCO hod in Chile 8 Gebiete zuBiosphärenreservate gmocht.

Wäidkuituaeabe/Wäidnaduaeabe vo da UNESCO in Chile

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

DUNESCO hod bis iaz drei Platzal in Chile zumWäidkuituaeabe gnmocht: 2000 anNationalpark Chiloé, 2003 as hisdoarische Viadl vo da HafnstodValparaíso und 2005 de Humberstone- und Santa-Laura-Salpeterwerke a daAtacamawüstn am Noadn vo Chile.

ZumWäidnaduaeabe hand 1978 daNationalpark Torres del Paine und 1995 daNationalpark Rapa Nui auf da Ousdainsl gmocht woan.

Tulor (a Siedlung vo deAtacameños,
ca. 800 v. Kr. – 1100 n. Kr.)

Museen und hisdoarische Platzal

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

InSantiago de Chile,Concepción (Chile) undValparaíso gibts vui Museen und hisdoarische Fleckal. Iba as ganze Land vateilt gibts Monumente de scha lang voa da besiedlung vo de Spanier baud woan hand.

Kuitua

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

Zwischn da Kuitua a de Städte und aufm Land gibts stoage Undaschied. Aufm Land spuind foiklorisdische und traditionäie Elemente wia da NationaltanzCueca a wichtige Roin. De voikstümliche Kuitua is stoag spanisch undaraukanisch prägt.Payadores hand Voikssänga, vo dene wo de Liadl zum gresstn Teil vo Liebe und vo Dram handlnd. Politische Liadl hand a da Diktadua vonAugusto Pinochet vabotn gwen. As kinstlarische Handweak aufm Land hod vui indianische Eifliss. Heagstäid weand voa oim Web- und Depfasochan und a Schnitzoabatn. A wichtige Roina spuind aufm Land a deHuasos, des is a so a Oat chilenischa Cowboy odaGaucho. De hand auf olle Voiksfesta und voa oim beim chilenischn Rodeo undawegs. De Stodkuitua is eha kosmopolitisch.

Fast 50 Prozent vo de Chilenen hamd arana repräsentativn Umfrog vo 2008 ogehm, dass nia oda fast nia lesn dean. Biacha hand in Chile recht deia, wei de Auflong so niadrig hand. Da Buachmoakt hod se oba mitlaweile a wengal griagt seit da kuituaräin Lähmung de vo da Militärdiktadua kemma is.[28]

Spoat

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
DaNicolás Massú
DaFernando González

De Fuaßboi Wäidmoastaschaft 1962 is in Chile gwen. Dechilenische Fuaßboinationalmannschaft hod do an drittn Bloz gmocht, wos vo eana bis iaz a as beste Eagebnis vo arana Wäidmoastaschaft is. Chile hod se bis iaz achtmoi fiara WM qualifiziad und stehd noch dem aufm viatn Bloz glei hinda Brasilien, Argentinien und Uruguay. De Copa América 2015 hamds gwunga, de wo a im eingna Land ausdrong woan is. Zu de Nationala Fuaßboilegendn gheand daIvan Zamorano,Marcelo Salas und voa oim daElias Figueroa, da easchte (und nemanZico da oazigste) Spuia vo Sidamerika dea dreimoi an Titel fian bestn Spuia vom Kontinent griagt hod. Da Figueroa zäid heind zu de bestn Obweaspuia vom letztn Joahundat. Oba a daMatías Fernández, da sidamerikanische Fuißboia vom Joa 2006 is a recht a Talent am chilenischn Fuaßboi. DaDavid Arellano zäid ois da Eafinda vom Foirückzieher (auf Spanischla chilena).

Neman Fuaßboi spuind nuTennis, daReitspoat (bsundas as chilenische Rodeo) und asSegln a wichtige Roin. Am Tennisdobbe hod da Nicolás Massú mid seim Partna amFernando Gonzáles a de Olympischn Summagspäia vo 2004 as easchte Olympiagoid ibahaupst fia Chile gwunga. Oan Dog späda hod da Massú nu oas draufglegt und as Herrenoanzl gwunga und da Gonzáles de Bronzemedaille. Oane vo de groußn Spoatlegendn vo Chile is da Marcelo Ríos, dea wo ois easchta spanischsprochiga Tennisspuia de Spitzn vo da Wäidranglistn dareicht hod und an Pete Sampras do a Zeigl obglest hod. Am Seglspoat a da Kategorie Breitling hand chilenische Teams bei Rennen wia zum Beispui am Copa del Rey oiwei unda de easchtn drei.

Am 3. Mai 2008 hod de chilenische Polo-Nationalmannschaft am WM-Finale inMexiko-Stod an Wäidmoasta Brasilien besiegt und is duach des as easchde moi Wäidmoasta a dera Disziplin woan.

BeimRuadan (Zwoara ohne Steiermo) hand da Christian Yantani und da Miguel Angel Cerda 2002 inSevilla Wäidmoasta woan. 2005 is da Cerda inJapan mim Felipe Leal Vizewäidmoasta und a daSchweiz Wäidmoasta woan.

DaCarlo de Gavardo is zwoafocha Motorrad-Rallye-Wäidmoasta.

Feiadog

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
DatumSpanische BezeichnungDeitsche BezeichnungSunstigs
1. JanuarAño NuevoNeijoa 
März/AbräiViernes SantoKarfreidabeweglicha Feiadog
März/AbräiSábado SantoKarsamsdabeweglicha Feiadog
1. MaiDía del TrabajoDog vo da Oabat[29] 
21. MaiDía de las Glorias NavalesDog vo daMarine 
29. JuniSan Pedro y San PabloSt. Peter und Paul
16. JuliDía de la Virgen del CarmenJungfrau Maria vom Berge Karmel, Patronin vo de Fischa 
15. AugustAsunción de la VirgenMariä Himmelfahrt 
18. SeptembaPrimera Junta Nacional de GobiernoNationalfeiadogUnabhängigkeitsdog (1810)
19. SeptembaDía del EjércitoDog vomHeer 
12. OktobaDía del Descubrimiento de Dos MundosKolumbus-Dog
31. OktobaDía Nacional de las Iglesias Evangélicas y ProtestantesReformationsdog 
1. NovembaDía de Todos los SantosAllerheiligen 
8. DezembaInmaculada ConcepciónMariä Empfängnis 
25. DezembaNavidadWeihnochtn 

Schau a o

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]

 Portal:Chile – A iwasicht zu Wikipedia-Inhoiten zum Thema Chile

Lidaradua

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
  • Karl F. Appl:Die Geschichte der evangelischen Kirchen in Chile. Erlanger Verlag für Mission und Ökumene, Neuendettelsau 2006,ISBN 978-3-87214-616-8.
  • Karla Berndt & Birgit Heitfeld:Die chilenische Küche. Umschau, Neustadt an der Weinstraße 2006,ISBN 978-3-86528-266-8.
  • Robert N. Burr:By Reason or Force. Chile and the Balancing of Power in South America 1830–1905. University of California Press, Berkeley 1974,ISBN 0-520-02629-2.
  • Simon Collier & William F. Sater:A History of Chile, 1808–2002. 2. Ed., Cambridge University Press, Cambridge (u. a.) 2004,ISBN 0-521-82749-3.
  • Dirk Heckmann:Chile & Antarktis & Osterinsel. OPS, München 1998,ISBN 3-930487-58-6.
  • Peter Imbusch (Hrsg.):Chile heute: Politik, Wirtschaft, Kultur. Vervuert, Frankfurt am Main 2004,ISBN 3-89354-590-5.
  • Boris Schöppner:Nachbeben. Chile zwischen Pinochet und Zukunft. Reportagen und Interviews. Trotzdem Verlagsgenossenschaft, Frankfurt/M. 2008,ISBN 978-3-86569-920-6.
  • Günter Wessel:Die Allendes: mit brennender Geduld für eine bessere Welt. Bastei-Lübbe, Bergisch Gladbach 2004,ISBN 3-404-61537-9.
  • Sara Wheeler:Unterwegs in einem schmalen Land. Heyne, München 1996,ISBN 3-453-08319-9.
  • Oliver Zöllner:Generating Samples of Diasporic Minority Populations. A Chilean Example. In: Oliver Zöllner (Hrsg.):Targeting International Audiences. CIBAR, Bonn 2005,ISBN 3-932872-12-6, S. 138–149.Webversion des Artikels

Im Netz

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
 Commons: Chile – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien
Wikisource
Wikisource
Boarischa Text: Chile – gmoafreie Originaltext
 Wikivoyage: Chile – Reiseführer
Wikiatlas Wikimedia-Atlas: Chile – geografische und historische Koartn
Låg vo Amerika
Politische Gliadarung voAmerika

Noadamerikanische Staatn:
Kanada |Mexiko |Vereinigte Staaten
 Zendralamerika: Belize |Costa Rica |El Salvador |Guatemala |Honduras |Nicaragua |Panama
 Karibik: Antigua und Barbuda |Bahamas |Barbados |Dominica |Dominikanische Republik |Grenada |Haiti |Jamaika |Kuba |St. Kitts und Nevis |St. Lucia |St. Vincent und die Grenadinen |Trinidad und Tobago

Siadamerikanische Staatn:
Argentinien |Bolivien |Brasilien |Chile |Ecuador |Guyana |Kolumbien |Paraguay |Peru |Suriname |Uruguay |Venezuela

Andane Gebiete :
Amerikanische Jungferninsln |Anguilla |Aruba |Bermuda |Britische Jungferninsln |Foiklandinsln |Französisch-Guayana |Grönland |Guadeloupe |Kaimaninsln |Martinique |Niedaländische Antilln |Puerto Rico |Saint-Pierre und Miquelon |Südgeorgien und de Südlichen Sandwichinsln |Turks- und Caicosinsln

Mitgliadstååtn vo daOrganisation vo de Amerikanischn Stååtn (OAS)

Antigua und Barbuda |Argentinien |Bahamas |Barbados |Belize |Bolivien |Brasilien |Chile |Costa Rica |Dominica |Dominikanische Republik |Ecuador |El Salvador |Grenada |Guatemala |Guyana |Haiti |Honduras |Jamaika |Kanada |Kolumbien |(Kuba) |Mexiko |Nicaragua |Panama |Paraguay |Peru |St. Kitts und Nevis |St. Lucia |St. Vincent und de Grenadinen |Suriname |Trinidad und Tobago |Uruguay |Vaeinigte Stååtn |Venezuela

OECD-Logo
Mitgliedstootn vo daOECD

Australien |Bejgien |Chile |Denemark |Deitschland |Finnland |Frankreich |Griachaland |Irland |Island |Israel |Italien |Japan |Kanada |Luxnbuag |Mexiko |Neiseeland |Holland |Norwegn |Östareich |Poin |Portugal |Schwedn |Schweiz |Sidkorea |Slowakei |Slowenien |Spanien |Tschechei |Tiakei |Ungarn |USA |Vaoanigts Kinireich (UK)

Beleg

[Werkeln |Am Gwëntext werkeln]
  1. Oficialmente, el porcentaje se calcula en función de la población mayor de 15 años; los menores de esa edad no están considerados.
  1. Instituto Nacional de Estadísticas: Compendio estadístico 2006. (PDF) Fehler beiVorlage:Internetquelle,datum=octubre de 2006 , abgerufen am 29. November 2007. 
  2. Diese Zahl beinhaltet die Fläche derOsterinsel und derJuan-Fernández-Inseln. Darüber hinaus beansprucht Chile eine Fläche von "1 250 257,6 km² in derAntarktis zwischen 53° und 90° West.
  3. 3,03,1Instituto Nacional de Estadísticas (INE): Población País y Regiones - Actualización 2002-2012 Proyección 2013-2020. (XLSX) September 2014, abgerufen am 4. September 2014. 
  4. Archivierte Kopie (Memento desOriginals[1] vom 30. Mai 2015 imInternet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäßAnleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.cia.gov. Abgerufen 2017.
  5. [2] desInternationalen Währungsfonds
  6. [3] United Nations Development Programme (UNDP),
  7. 7,07,17,27,3Siehe komplette Liste schiffbare Flüsse und Seen nach D.O. Nº 36.093, vom 19. Juni 1998 in www.bordecostero.cl/documentos/nomina_rios_lagos.pdf
  8. Instituto Nacional de Estadísticas: Resultados generales: Población total, por sexo e índice de masculinidad, según división político-administrativa y área urbana-rural. (PDF) März 2003, archiviert vom Original[4] am 17. Juni 2012; abgerufen am 9. Dezember 2011. 
  9. 9,09,1Instituto Nacional de Estadísticas: Preguntas frecuentes - Censo - 54.-¿Cuántos Censos de población se han realizado? - Tasa de crecimiento anual intercensal. (PHP) Archiviert vom Original[5] am 13. Novemba 2015; abgerufen am 29. November 2007. 
  10. 10,010,110,2Referenzfehler: Es ist ein ungültiger<ref>-Tag vorhanden: Für die Referenz namensc2012 wurde kein Text angegeben.
  11. Central Intelligence Agency: Life expectancy at birth (Years). (HTML) Central Intelligence Agency, 2012, abgerufen am 12. Januar 2014 (englisch): „78.27 2013 est.“ 
  12. Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo (PNUD): Esperanza de vida al nacer (años). (HTML) 15. Oktober 2012, archiviert vom Original[6] am 26. Meaz 2013; abgerufen am 14. März 2013: „2012: 79.3“ 
  13. Instituto Nacional de Estadísticas: Preguntas frecuentes - Demografía - 80.-¿Cuál es la esperanza de vida al nacer? (PHP) Archiviert vom Original[7] am 31. Oktoba 2011; abgerufen am 31. Oktober 2011. 
  14. Instituto Nacional de Estadísticas: Sistema de demografía y estadísticas vitales. (ASPX) Archiviert vom Original[8] am 6. Novemba 2011; abgerufen am 31. Oktober 2011. 
  15. Instituto Nacional de Estadísticas: Chile: Estimaciones y proyecciones de población por sexo y edad. País urbano-rural: 1990-2020. (XLS) Archiviert vom Original[9] am 25. August 2011; abgerufen am 24. Juli 2008. 
  16. German Embassy in Chile. Archiviert vom Original[10] am 5. August 2009; abgerufen am 5. August 2009. 
  17. En los ochenta la cocina peruana comenzó a hacerse un campo en Chile. Archiviert vom Original[11] am 9. Aprü 2013; abgerufen am 25. Februar 2013. 
  18. Chile anuncia amnistía a inmigrantes (spanisch) BBC News. 23. Oktoba 2007. Abgerufen am 1. August 2012.
  19. Referenzfehler: Es ist ein ungültiger<ref>-Tag vorhanden: Für die Referenz namens2002_INE_Chile wurde kein Text angegeben.
  20. Bericht "Latinobarómetro" 2013/2014. Archiviert vom Original[12] am 14. Meaz 2016; abgerufen am 12. Juni 2016. 
  21. Referenzfehler: Es ist ein ungültiger<ref>-Tag vorhanden: Für die Referenz namensCorrea_2012 wurde kein Text angegeben.
  22. sueddeutsche.de
  23. Referenzfehler: Es ist ein ungültiger<ref>-Tag vorhanden: Für die Referenz namensInfobae_2012 wurde kein Text angegeben.
  24. Referenzfehler: Es ist ein ungültiger<ref>-Tag vorhanden: Für die Referenz namensKAS_2004 wurde kein Text angegeben.
  25. 25,025,125,225,3The World FactbookThe World Factbook (Memento desOriginals[13] vom 6. Nóvémber 2015 imInternet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäßAnleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.cia.gov
  26. Der Fischer Weltalmanach 2010: Zahlen Daten Fakten, Fischer, Frankfurt, 8. September 2009,ISBN 978-3-596-72910-4
  27. Dirección Nacional de Vialidad, Ministerio de Obras Públicas, 2005.
  28. Land ohne Leser (Memento desOriginals[14] vom 29. August 2019 imInternet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäßAnleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.focus.de in: Focus online, 28. Mai 2010
  29. Ortrun C. Hörtreiter:Chile mit Osterinsel. Iwanowski´s Reisebuchverlag, 2009,ISBN 978-3-933041-50-0, S. 156.Eingeschränkte Vorschau in da Google Buachsuach
Voh „https://bar.wikipedia.org/w/index.php?title=Chile&oldid=845675
Kategoariner:
Vastéggte Kategorien:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp