BasitaParibasa inggih punika basa rerasmen wiadin panglengut basa. Kanggén panglengut basa sajeroning mabebaosan kalih magegonjakan, sajeroning basa pakraman wiadin basa pasawitrayan. Seosan ring punika, Sang Kawi sané sampun wibuhing Basa Basita, tan mari ngunggahang Basitha Paribasa puniki, sakadi Uperenga miwah Pralambang, sané makardi lengut kakawian punika.[1] Manut Tinggen Basita Paribasa punika teges ipun basa rinengga, punika dados rerasmén wiadin panglengut basa, ri kala mabebaosan kalih magegonjakan, taler anggén pasimakraman. Basa rinengga punika, sakadi piranti pacang ngamedalang dafing pakayunan kalih pangarsa, nganggé rerengan wiadin sesemon indik kahanan kalih laksanan jadma, sané kaimbangang ring laksana kalih kahanan barang wiadin buron[2]. Sané ngranjing Basita Paribasa minakadi:
Dadosné kecap "mbul" ring kruna "jambul", mapurwakanti ring kecap "mbul" ring kruna "ngambul".
Bladbadan puniki masaih ring "wewangsalan", sakadi papiring indik kahanan kalih laksanan jadma, ring asapunapiné sada pedas suksmanipun. Kewanten yéning anake mabladbadan, artinipun sané sujati nenten kaucapang, antuk kasengguh sami sampun uning ring artinipun.[3]
Cecangkriman inggih punika silih tunggil pahan saking Paribasa Bali marupa cacimpedan sané kawangun antuk lagu utawi tembang. Cecangkriman ketahnyané ngangge tembang madya utawi pupuh. Umumné ngangge Pupuh Pucung. Minab wénten sametin sané durung polih ngwacen indik cacimpedan, dados driki malih wacen ring artikel tiang indik Cacimpedan. Kenten taler yang durung polih ngwacen indik Pupuh, niki link né artikel indik Geguritan Utawi Tembang Pupuh.[6]
Cecimpedan (Basa Indonésia:Teka-Teki) inggih puniki anggén pangulir budi, ri kala magagonjakan utawi macanda. Linggaipun: "cimped", artinipun: bade (takeh), polih pangiring "an", dados: cimpedan, raris kaduipurwayang, dados: "cacimpedan", artinipun: bade-badean. Cecimpedan puniki sampun ketah utawi lumrah, kariinin antuk lengkara pitaken:Apake......? Ring sor puniki wantah imba utawi conto cacimpedan.[7]
Sesemon punika taler sakadisesimbing, sakewanten luwih alus lengut tur nudut kayun. Sesemon puniki wénten sané mawangun tembang, utawi gancaran, sakadi ring sor puniki:[11]
Taruna:"Béh apa kadén melah bunga nagasariné ento, yan tiang maan ngubuhin bungané ento, apa kaden liang atine". Taruni:"Apa perluné ngubuhin kayu buka kéné, ané tan paguna, tulén bena lakar tuyuh nyampatang luu sai-sai".
Sesonggan (aksara Bali: sĕsoŋgan·) inggih punika saking kruna 'ungguh', sané mateges linggih, genah, wiadin nongos. Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sané mateges janji utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang dados unggwan. Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan puniki kadwipurwayang dados sesonggan.[14]
Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sané kaimbangang ring kahanan kalih polah barang wiadin buron. Umpami: "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah wangun utawi kawéntenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus/datar). Dados ipun suksmannyane: kaucapang ring anak sané kalintang bengkung tur sigug, nenten dados ajahin.
Sesenggakan (aksara Bali: sĕsĕŋgakan·) puniki pateh sakadiibarat (basa Indonésia). Sesenggakan, linggaipun "Senggak", suksemanipun "Singguk" utawi "Sentil" antuk raos. Senggak polih pangiring "an" dados senggakan, kadwipurwayang dados "Sesenggakan" ngintar basa (kata ungkapan), tegesipun "Babinjulan" makardi ica sang miragi utawi mireng, semalih makardi jengah tur sebet sang kaanggén sesenggakan, antuk keni kasentil manahipun.
Sesenggakan puniki sakadi palambang utawi sesimbing indik kahanan kalih polah janma sané kaimbangan ring kahanan kalih polah buron utawi barang, upami:
Wenten anak mawasta I Balag. Sabilang sangkep ring banjar ipun kiap, nguyuk-uyuk ngengkis raris pules. Indik I Balag puniki raris anggéna sasenggakan ring banjaripune. Yen wénten murid kiap nguyuk ring sekolahan, raris kaucapang antuk timpalipune sakadi I Balag. Yening murid punika kalih I Balag miragi dewekipune kaanggén sesenggakan, janten ipun jengah wiadin sebet kabinjulin.
Sesenggakan puniki taler sakadi sesonggan, kewanten binanipun sasenggakan puniki satata kariinin antuk kruna "Buka", tur wénten sané sakadi sampiran ipun. Lengkarane sané riinan dados giing (sampiran), sané apalet pungkuran dados katerangan polah wiadin kahanan, raris kalanturang antuk suksemanipun. Ring asapunipune nenten perlu malih dagingin suksemanipun, antuk sampun terang artinipun.[15]
Sloka (Basa Indonésia pateh sekadi "Bidal") punika masaih ring sesonggan, kantun ilid artinipun. Kewanten binanipun, sloka puniki ngengge lengkara;Buka slokane,......., Buka slokane gumine,......., Kadi slokan jagate,........[19]
Tetingkesan inggih punika kruna basa ngandap kasor, tegesnyané bebaos sané kanggén ri kala ngandapang raga. Tetingkesan lingganipun "tingkes", sané madué arti ringkes, ngalitan sané polih pangiring "-an" dados tetingkesan.[20]