Эстония , рәсми исемеЭстон Республикаһы (эст. Eesti [ˈeːsʲti] Төньяҡ Европалағы дәүләт[ 4] Балтик диңгеҙенең көнсығыш яр буйында урынлашҡан. КөнсығыштаРәсәй менән сиктәш (оҙонлоғо — 324 саҡрым), көньяҡтаЛатвия (333 саҡрым) менән сиктәш. Төньяҡта,Фин ҡултығында ,Финляндияға яғынан диңгеҙ сиге үтә. Төньяҡ һәм көнбайышта Балтик диңгеҙе һыуҙары менән йыуыла. Баш ҡала —Таллин ҡалаһы. Майҙаны 45 227 км² тәшкил итә, халҡы — 1 329 460 кеше. Шулай итеп, Эстония территорияһы буйынса донъяла 129-сы урынды биләй (Европала 29-сы), 158-се — халыҡ һаны буйынса (34-се Европала), ә был күрһәткестәр буйынса Балтик буйында иң аҙ күрһәткес булып тора.
Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ағзаһы 1991 йылдың 17 сентябренән,Европа берлеге — 2004 йылдың 1 майынан, 2004 йылдың 29 мартынан —НАТО , 2010 йылдың 9 декабренән —Халыҡ-ара иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы ағзаһы. Юғары уҡыу йорто ағзаһы (1993). Шенген зонаһына һәм еврозонаға инә.
Илдең бойондороҡһоҙлоғо1918 йылдың 24 февралендә иғлан ителгән.
Рәсми тел —эстон теле [ 5] евро [ 5]
Эстония, космостан күренеш, 2004 Европаның төньяҡ-көнсығышында урынлашҡан. ТөньяҡтаРәсәй , көньяҡтаЛатвия менән сиктәш. ТөньяҡтанФин ҡултығы , көнбайыштанБалтик диңгеҙе һәмРига ҡултығы һыуҙары менән йыуыла.Финляндия һәмШвеция менән һыу сиге бар. Диңгеҙ буйы сиге 3 794 км. Эстония составынаБалтик диңгеҙе акваторияһындағы, дөйөм майҙаны 4,2 мең км² булған 1 521 утрау инә. Шуларҙың иң ҙурҙары:Сааремаа ,Хийумаа ,Муху ,Вормси ,Кихну һәм башҡалар. Утрауҙарҙың майҙаны ҙур булыуға ҡарамаҫтан, унда халыҡтың ни бары 5 проценты ғына йәшәй. Эстония йылғалары ҙур түгел, әммә тулы һыулы. .
XVIII-XIX быуатҡа тиклем эстон халҡы үҙҙәрен maarahvas тип атаған, был "ер халҡы" тигәнде аңлата, йәғни игенселек менән шөғөлләнеүсе[ 6] [ 7]
Боронғо Скандинавия сагалары Эйстланд (Eistland) ере тип телгә алына. Эстония әлеге ваҡытҡа тиклемдат ,немец ,нидерланд ,швед һәм норвегия вариантында Эстланд (Estland) тип атала.Латин телендәге иртә сығанаҡтарҙа ла шулай уҡ Эстия һәм Гестия (Estia һәм Hestia) территорияһы тигән ер бар[ 8]
1918 йылда бойондороҡһоҙлоҡто иғлан иткәндән һуң ил "Эстония" (Esthonia) тигән исем ала, ошо исем менән ул 1921 йылдаМилләттәр Лигаһына [ 9] [ 10]
Бойондороҡһоҙлоҡ өсөн һуғыш барған ваҡытта Эстония бронепоезы Хәҙерге Эстония урынлашҡан биләмәләрҙә тәүге тораҡ пункттары беҙҙең эраға тиклем 9600—9500 йылдарҙа барлыҡҡа килә, улКунд мәҙәниәте тип атала[ 11] [ 12] иртә феодаль структураһы хасил була, ул дәүерҙә ерҙәр башында аҡһаҡалдар һәм хәрби дружиналар башлыҡтары тора[ 13] [ 14]
XIII быуаттатәре йөрөтөүселәр ,Эстарҙың ҡаршылығын баҫтырып, уларҙың ерҙәренЛивон ордены ерҙәре составына индерә. Шул осорҙан алыпнемецтар бер нисә быуат буйына Эстонияла власть структураларында, мәҙәниәттә, иҡтисадта һәм башҡа өлкәләрҙә төп урындарҙы биләй. XVI быуатта ЭстонияРеформация дәүерен үтә, шул мәлдән алып уның территорияһындапротестантизм төп дини конфессияға әйләнә. Шул уҡ быуаттаЛивония һуғышы йомғаҡтары буйынса төньяҡ ЭстонияШвеция составына инә, тағы ла ярты быуаттан Швециға көньяҡ Эстония ла индерелә[ 13]
Швеция һәмРәсәй империяһы араһында барғанТөньяҡ һуғышынан һуң,Ништадтский тыныслыҡ килешеүенә ярашлы, Эстония, артабанЭстлянд губернияһына әйләндерелеп, 1721 йылда Рәсәй составына индерелә.1897 йылдағы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Эстлянд губернияһында958 000 кеше йәшәй, уларҙың 90 проценттан ашыуыэстондар була,урыҫтар — 4,5 % һәмнемецтар — 3,5 %[ 13]
Рәсәй империяһы тарҡалғандан һуң 1918 йылдың 24 февралендәЭстон Республикаһы иғлан ителә[ 15] Эстон Азатлыҡ һуғышы барышында бойондороҡһоҙлоҡ яулана. 1920 йылдың 2 февралендәСовет Рәсәйе һәм Эстония бер-береһен таныуҙары тураһындатыныслыҡ килешеүенә ҡул ҡуя.
1920 йылдың 15 июнендә Эстон Республикаһы конституцияһы ҡабул ителә (21 декабрҙә үҙ көсөнә инә). Уға ярашлы Эстония парламент республикаһы булып ҡала. Рийгикогу (Дәүләт йыйылышы) закон сығарыу власының юғары органы тип таныла[ 5]
Первый Эстонияның беренсе президентКонстантин Пятс 1921 йылдың 22 сентябрендә Эстония Милләттәр Лигаһы ағзаһы итеп ҡабул ителә[ 13] [ 16]
1939 йылдың сентябрендәүҙ-ара ярҙам тураһындағы пакт төҙөлә, ә 1940 йылдың 6 авгусында Эстония СССР составына индерелә. Эстонияны СССР оккупациялай. 1940—1991 йылдарҙа Эстония СССР составында була[ 17] [ 18] нацист Германияһы тарафынан оккупациялана. Совет ғәскәрҙәре ҡайтанан Эстония территорияһын баҫып алғандан һуң, ул яңынан СССР составына индерелә.США һәм тағы бер нисә ил Эстонияның СССР составына индерелеүҙеде-факто таный һәмде-юре танымай (Эстонияла быныСoвет оккупацияһы тип атайҙар)[ 19] [ 20] [ 21]
Балтиҡ юлы 1990 йылдың 8 майында Эстон ССР-ының Юғары СоветыБойондороҡһоҙ Эстон Республикаһының 1938 йылдағы Конституцияһының эшмәкәрлеген тергеҙеү тураһында закон ҡабул итә[ 22] [ 23] [ 24] [ 25] ООН-ға ҡабул ителә[ 26] Европа берлеге һәмНАТО ағзаһы була [ 13]
2010 йылдың 9 декабрендә Эстония советтарҙан һуң барлыҡҡа килгән илдәрҙән беренсе булыпИҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы ағзаһы була[ 27] евроны ҡулланыуға күсә[ 28]
Эстония Республикаһы 15 маакондтан (өйәҙҙән;эст. maakond старейшина (аҡһаҡал) ;эст. maavanem linn ) һәм ҡасабалар (vald ). Тағы бер административ берәмеге — ҡасаба волосы (alevvald ). Ҡасаба волосы составына бер генә ҡасаба инә. Эстонияла 6 ҡасаба волосы бар:Аэгвийду ,Ярваканди ,Кохтла-Нымме ,Лавассааре ,Тоотси Вяндра
Хәҙерге Эстонияла 227 муниципалитет бар.
№ Өйәҙ Өйәҙ Өйәҙ КодISO 3166-2 Халыҡ һаны,2012 )[ 29] Майҙан, Халыҡ тығыҙлығы, Административ 1 Валгамаа Valga maakond EE-82 31 059 2043,53 15,20 Валга 2 Вильяндимаа Viljandi maakond EE-84 48 604 3422,49 14,20 Вильянди 3 Вырумаа Võru maakond EE-86 34 178 2305,44 14,82 Выру 4 Ида-Вирумаа Ida-Viru maakond EE-44 153 716 3364,05 45,69 Йыхви 5 Йыгевамаа Jõgeva maakond EE-49 31 967 2603,83 12,28 Йыгева 6 Ляэне-Вирумаа Lääne-Viru maakond EE-59 61 154 3627,80 16,86 Раквере 7 Ляэнемаа Lääne maakond EE-57 24 734 2383,12 10,38 Хаапсалу 8 Пылвамаа Põlva maakond EE-65 28 026 2164,77 12,95 Пылва 9 Пярнумаа Pärnu maakond EE-67 84 388 4806,58 17,56 Пярну 10 Рапламаа Rapla maakond EE-70 35 503 2979,70 11,91 Рапла 11 Сааремаа Saare maakond EE-74 31 835 2922,19 10,89 Курессааре 12 Тартумаа Tartu maakond EE-78 153 479 2992,74 51,28 Тарту 13 Харьюмаа Harju maakond EE-37 566 741 4333,13 130,79 Таллин 14 Хийумаа Hiiu maakond EE-39 8620 1023,26 8,42 Кярдла 15 Ярвамаа Järva maakond EE-51 31 204 2459,58 12,69 Пайде Бөтәһе 1 325 217 43 432,31 30,51
Коммунистарҙан һуң бойондороҡһоҙлоҡ яулаған илдәр араһында Эстония иң үҫешкән ил булып иҫәпләнелә. Бер кешегә тулайым эске продукт (номинал) — $23 758 (Словениянан һуң 2-се урында, 2019 йыл).[ 30] [ 31] 38 540 (Словения һәм Чехиянан һуң 3-сө урын, 2019 год).[ 19] [ 32] [ 33] [ 34]
Икенсе донъя һуғышына тиклем ауыл хужалығы иҡтисади эшмәкәрлектең мөһим өлкәләренең береһе булып тора, өҫтәүенә ауыл хужалығы продукцияһы экспорттың ҙур ғына өлөшөн тәшкил итә. Энергетика сәнәғәте[ 35]
Эстонияла (Балтиҡ илдәренең башҡалары кеүек үк) СССР-ҙабаҙар иҡтисадын булдырыу өсөн иң яҡшы шарттар була. Бында ғәйәт киң инновацион потенциал тупланған була. 1970—1980-се йылдарҙаБалтиҡ буйы СССР-ҙа бер кеше башына төп капиталға инвестициялар һалыу күләме буйынса алда бара[ 36]
Бойондороҡһоҙлоҡ тергеҙелгәндән һуң[ 37] [ 38] Көнбайыш Европаға ҡарап эш итә. 1992 йылдың 20 июнендә Эстониясовет һумы урынына үҙенең милли валютаһын —Эстон кронаһын индерә. Эстон кронаһы немец маркаһына бәйле була (1 марканы 8 кронға алмаштырырға була). Милли валютаны ҡабул итеү түбәндәгене аңлата —илдә сығарылған эстон кроналары хаҡына эквивалент була алған сит ил валютаһы запасы булған осраҡта ғына Эстония Банкыһы милли валютаны сығара ала. 1999 йылдың 1 ғинуарынан эстон кронаһыевроға бәйләнә, сөнкиГермания дөйөм Европа валютаһын ҡуллана башлай. 2011 йылдың 1 ғинуарынан евро әйләнешкә индерелә, ул тулыһынса кронаны алмаштыра[ 39]
1991—1993 йылдарҙағы иҡтисади үҙгәртеп ҡороуҙарҙың уңышына 285 млн $ сит ил ярҙамы, займдар һәм кредиттар ыңғай йоғонто яһай, шулай уҡ Эстония һуғышҡа тиклемге республиканың 100 млн $ долларҙан ашыу аҡсаһын да ала. Был аҡсалар 1940 йылдаилде СССР-ға ҡушыуға бәйле сит ил банкыларында туңдырылған килеш ятҡан була[ 40]
БМОКеше үҫеше күрһәткесе буйынса баҙар иҡтисадының аяҡҡа баҫыу осоро барғанға күрә Эстонияны 2000 йылға тиклем «үҫеүсе» төркөмгә индерә.
1999 йылда Эстония [[Всемирная торговая организация|
Кеше башынаТулайым эске продукт (поһатып алыу һәләте паритеты буйынса): $32 130 (2017).
2008 йылда уртаса эш хаҡы 12 912 крон (€ 825), 2009 йылдың өсөнсө кварталында 11 770 крон (€ 752) тәшкил итә. 2013 йылдың икенсе кварталында Эстонияла уртаса эш хаҡы € 976, 2020 йылдың декабрендә € 1604 тәшкил итә.
2000—2005 йылдар осоронда тулайым эске продукт 60 процентҡа арта. Әммә 2008 йылдағы донъялағы иҡтисади көрсөк мәлендә ул 3,6 процентҡа кәмей, ә 2009 йылдың өсөнсө кварталында, бынан алдағы йылдың шул уҡ осоро менән сағыштырғанда[ 41] [ 42] [ 43] [ 44]
Эшһеҙлек кимәле 2001 йылдағы 12 проценттан 2007 йылда 4,7 процентҡа тиклем түбәнәйә, ләкин 2009 йылдың өсөнсө кварталында 14,6 % тәшкил итә[ 45] [ 46] [ 47]
2009 йылдың башында илдә сәнәғәт етештереүенең интенсив рәүештә түбәнәйеүе күҙәтелә. 2009 йылдың февралендә ул, 2008 йылдың феврале менән сағыштырғанда, 30 % тәшкил итә[ 48] [ 49] Eurostat мәғлүмәттәре буйынса, 2010 йылдың сентябрендә, 2009 йылдың сентябре менән сағыштырғанда, Эстонияла сәнәғәт етештереүенең үҫеүе 31,1 % тәшкил итә — шулай итеп, Эстония Евроберлектә был күрһәткес буйынса 1-се урынды биләй[ 50] Мальта )[ 51]
2010 йылдың 4 июнендәИҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһының Генеральный секретарыА. Гурриа һәм Эстонияның премьер-министрыА. Ансип Таллинда Эстонияны был ойошмаға индереү тураһындағы килешеүгә ҡул ҡуя[ 52]
2009 йылдың июнендә Эстония хөкүмәтенең яңыртылған планына ярашлы, 2011 йылдың 1 ғинуарында евроға күсеү ғәмәлгә ашырыла[ 53] [ 54]
2017 йылда Эстонияның бер кеше башына иҫәпләгәндә тулайым эске продукты Евроберлек буйынса уртаса күрһәткестең 79 процентына етә, был һиҙелерлек рәүештә алға китеш тип иҫәпләнелә. Эстония беренсе тапҡыр ЕврозонаныңПортугалия кеүек ҡайһы бер көньяҡ илдәре торған килмәлгә күтәрелә. Ә бит был илдәр Евроберлеккә Эстониянан байтаҡ алда ингән була[ 55] Европа берлегенә Эстония ингәндән һуң үткән 15 йыл эсендә, 2004 йылдан 2019 йылға тиклем, илдә хеҙмәт хаҡының уртаса «таҙа» дәүмәле илдә 3,2 тапҡырға (363 евронан 1162 евроға тиклем), минисмал хеҙмәт хаҡы ҙурлығы 3,4 тапҡырға 158,50 евронан 540 евроға тиклем) арта[ 56] [ 57]
Эстонияла пенсионерҙарға 3 төрлө пособие бирелә — SKAIS (онлайн-система), KOPIS (тупланма пенсия) һәм KIRST (медицин күрһәткестәре)[ 58]
Пенсионерҙар бөтәһе —422 941 , эшһеҙҙәр —38 768 , эшләүселәр —629 945 .
2021 йылдың 1 апреленән Эстонияла дәүләт пенсияһы индексы күтәрелә. Үҙгәрештәргә ярашлы, халыҡ пенсияһының айлыҡ минималь суммаһы (ҡартлыҡ буйынса пенсия алыуға хоҡуҡтары булмағандарға түләнә) хәҙер 255,18 евро тәшкил итә[ 59] [ 60] [ 61] [ 62] [ 63] [ 64]
2021 йылдың 1 апреленән эшкә яраҡһыҙлыҡ буйынса пособиеның бер көнлөк ставкаһы, тулыһынса эшкә яраҡлы булмаған осраҡта, 15,13 евро тәшкил итә, ә айлыҡ пособие дәүмәле 453 евро тәшкил итә. Өлөшләтә эшкә яраҡһыҙлыҡ буйынса ғәмәлдәге көнлөк ставканың 57 процентын, йәғни айына уртаса 258 евро тәшкил итә. Эшһеҙлек буйынса касса эшкә яраҡһыҙлыҡ буйынса пособиеның дәүмәлен календарь айҙың һәр көнө өсөн иҫәпләй[ 62]
2019 йылда балаға айлыҡ пособие (беренсе бала ға) 60 евро, икенсе балаға 60 евро һәм өсөнсө балаға һәм артабанғы балаларҙың һәр береһенә 100 евро тәшкил итә[ 65] [ 66] [ 67]
2020 йылдан сире уртаса ауырлыҡта булған балаға пособие ҙурлығы 138 €, ауыр сире булған балаға 161 € була. Үтә ныҡ сирле балалар 241 € пособие аласаҡ. Эстонияла мөмкинлектәре сикләнгән13 000 тирәһе бала бар. 2009 йыл менән сағыштырғанда уларҙың һаны ике тапҡырға тиерлек артҡан. 2017 йылда сире уртаса ауырлыҡтары балаларға пособие 5000, ауыр сирле балаларға пособие 7164 балаға, үтә ауыр сирле балаларға пособие 732 балаға бирелә[ 68]
Эстонияла йөклөлөк һәм бала табыу буйынса әсәйҙәргә бирелгән отпуск донъяла иң оҙоно, һәм ул 100 проценты менән түләнә, был отпуск 62 аҙнаға тигеҙ. Эстон закондары буйынса декрет отпускыһын баланың әсәһе генә түгел, ә атаһы ла алырға хоҡуҡлы. 2020 йылдың 1 июленән атайҙар отпускыһы 30 көн тәшкил итә һәм ул 100 проценты менән түләнә[ 69] [ 70] [ 71]
2013 йылдың 1 ғинуарынан Таллинда теркәлгән һәр кеше ҡала йәмәғәт транспортында бушлай йөрөү хоҡуғына эйә[ 72] [ 73] [ 74] [ 75] [ 76] [ 77]
Эстония граждандары өсөн виза талаптарын сағылдырған донъя картаһы Эстония Свободное передвижение Виза не требуется Виза оформляется по прибытии eVisa Виза оформляется по прибытии или через Интернет Требуется заранее оформленная визанеграждан Эстонияның граждан булмағандары өсөн виза талаптарын сағылдырған донъя картаһы Эстония Виза не требуется Требуется заранее оформленная виза2004 йылдың 1 майынан Эстония — Европа берлеге ағзаһы, ә 2011 йылдың 1 ғинуарынан Еврозона ағзаһы. Шулай итеп, элекке СССР-ҙың дөйөм Европа баҙарына һәм Шенген арауығына ингән өс республикаһының береһе ул Эстония, шулай уҡ советтарҙан һуң беренсе булып берҙәм Европа валютаһына күскән һәм үҙаллымонета сәйәсәтенән баш тартҡан республика. Европа берлегендә ағза булыу шулай уҡ Европа Берлеге норматив акттарының дәүләт эсендәге юридик нормаларҙан өҫтөн булыуын да күҙҙә тота (әгәр дәүләт эсендәге юридик нормалар һәм Европа Берлеге норматив акттары араһында ҡапма-ҡаршылыҡ тыуһа, дөйөм берлек нормалары өҫтөн була[ 78]
2004 йылдың 29 мартынан Эстония шулай уҡ — НАТО ағзаһы ла. НАТО-ныңИрактағы һәмАфғанстандағы хәрби миссияларында ҡатнаша. Эстония парламенты 2003 йылдың 7 майында хәрби хеҙмәткәрҙәрен Иракҡа ебәрергә ризалыҡ бирә. 2003 йылдың 20 июнендә американ командованиеһының үтенесе буйынса эстон оборона көстәренең тәүге хәрби кадрҙары Иракҡа ебәрелә[ 79] [ 80]
1993 йылдың 13 майынан —Европа Советы ағзаһы[ 81]
Быларҙан тыш, Эстония — БМО,Иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы ,ОБСЕ һәмВТО ағзаһы.
2004 йылдың 1 майынан, Эстония Европа берлегенең тулы хоҡуҡлы ағзаһыь булғандан һуң, Эстония граждандары Европа берлеге һәмЕвропа иҡтисади арауығы илдәре, шулай уҡШвейцария Конфедерацияһы буйлап визаһыҙ сәйәхәт итә ала. Өҫтәүенә сиктәр аша үткәндәпаспорт күрһәтеп тә, шулай уҡID-картаһы менән дә файҙалана ала[ 82]
2020 йылдың 3 апреленә Эстония граждандары визаһыҙ 179 дәүләткә һәм территорияға бара ала,Паспорттар индексына ярашлы хәрәкәт азатлығы кимәле буйынса Эстония паспорты донъяла 13-сө урында тора.[ 83]
Был районда тел төркөмдәре. Скандинав телдәре (Исландия һәм Скандинавия). Балтиҡ буйы-фин телдәре (Финляндия, Эстония). Балтиҡ телдәре (Латвия, Литва). Балтиҡ буйы-фин мираҫы эстондарҙың менталитетында һәм мәҙәни традицияларында ҙур әһәмиәткә эйә[ 84]
Эстония төрлө мәҙәниәттәр киҫешкән урында урынлашҡан. Мәҙәниәт буйынса уларғалатыштар ,финдар ,литвалар , Рәсәйҙең төньяҡ-көнбайышындағыурыҫтар ,Белорустар ,шведтартар һәмнемецтар яҡын[ 85] [ 86]
Остзей немецтарының ,Балтиҡа шведтарының һәм старообрядсы урыҫтарҙың мәҙәниәте Эстония территорияһы менән бәйле.
XIII быуаттың икенсе сирегендә тәре йөрөтөүселәр баҫып алғандан һуң Эстония көнбайыш Европа мәҙәниәтенең туранан-тура йоғонтоһо аҫтында ҡала[ 87]
1523 йылда Реформация[ 88] Лютеранлыҡ эстон ауыҙ-тел ижадына һәм әҙәбиәтенә, шулай уҡ крәҫтиән мәктәбенә нигеҙ һала.
1802 йылда тергеҙелгән Дерпте (хәҙер Тарту) университеты көнбайыш мәҙәниәтен таратыусы ғына булып ҡалмай, ә милли үҙаңдың уяныуына булышлыҡ итә. Эстон телендә нәшер ителгән гәзиттәр халыҡтың аң даирәһен киңәйтергә ярҙам итә һәм грамотаһын арттыра.Крепостной хоҡуҡ бөтөрөлгәс, иҡтисади тормош һәм яҙма тел менән бергә милли мәҙәниәт тә (әҙәбиәт ,музыкаль ижад,сәнғәт ) тыуа. 1869 йылда Дерптела тәүге йырлаусылар байрамы үткәрелә; бөгөнгө көнгә тиклем йырлаусылар байрамы традициялары эстон мәҙәниәтенең һәм милли билдәләнешенең мөһим өлөшө булып тора[ 89]
1897 йылға Эстлянд губернияһы буйынса протестанттар араһында уртаса грамоталыҡ 83 % тәшкил итә (Эстляндияла йәшәгәндәр араһында — 79,9 %)[ 90]
XIX—XX быуаттар араһындаиндустриалләштереү ,яңыртыу һәм ҡалаларҙың йәһәт үҫеше эстон мәҙәниәтенә көслө йоғонто яһай. ХХ быуаттың тәүге ун йыллығында Эстонияла Балтиҡ-немец мәҙәниәте артҡы планға күсә. Архитектура, әҙәбиәт һәм музыкала, донъялағы мәҙәни ағымға эйәреү менән бер рәттән, милли стиль сифаттары хасил була, художество йәһәтенән өлгөргән әҫәрҙәр яҙыла[ 91]
2013 йылдың 1 ғинуарында Таллинда теркәлгән һәр кеше ҡала йәмәғәт транспортында бушлай йөрөү хоҡуғын ала[ 72] [ 73] [ 72] [ 92] [ 74] [ 75] [ 76] [ 77] [ 93] [ 94] [ 95] [ 96] Tele2 ,Telia һәм Elisa.
Основная статья: э-Эстония [en] Основная статья: Эстонияла электрон ҡултамға [en]
2000 йылдан Эстония хөкүмәте, документтарҙың Интернеттағы электрон селтәрен файҙаланып, министрҙар кабинетының ултырыштарын ҡағыҙһыҙ үткәреүгә күсә[ 97] [ 98]
2000 йылдан Эстонияла һалым декларацияларын электрон юл менән тапшырырға мөмкин[ 99] [ 100] [ 101]
Эстонияла Интернет сегменты Европала, шулай уҡ бөтә донъялағы үҫеш буйынса иң ныҡ алға киткәндәрҙең береһе булып тора. 2019 йылда, по даннымХалыҡ-ара электроэлемтә союзы (МСЭ) мәғлүмәттәре буйынса, илдә 1 276 521 интернет-ҡулланыусы булыуы асыҡлана, был бөтә ил халҡының яҡынса 97,9 процентын тәшкил итә, был күрһәткес буйынсаЕвропа берлегендә Эстония 1-се урынды алып тора[ 102] Freedom House аналитика үҙәгенең унынсы доклады мәғлүмәттәре буйынса (2019 йылдың июненән алып 2020 йылдың июненә тиклемге осорҙа): Эстония донъяла интернет азатлығы буйынсаИсландиянан һуң икенсе урынды биләй[ 103] [ 104] [ 105] [ 106] [ 107] [ 108]
2009 йылдың ғинуарына ҡарата Эстонияла1 000 000 -дан ашыу кеше (Эстонияла йәшәгәндәрҙең 90 проценты) — ID-карта хужаһы. ID-карта Эстонияның 15 йәштән өлкәнерәк гражданины һәм илдә оҙайлы ваҡыт йәшәү хоҡуғы алған даими йәшәгәндәр өсөн шәхесте раҫлаусы документ булып тора. Эстонияла йәшәгәндәр ID-карта ярҙамында ғәҙәти ысул менән дә, шулай уҡ электрон ысул буйынса ла үҙҙәренең шәхесен раҫлай ала, һанлы ҡултамға ҡуйыу, һайлауҙарҙа ҡатнашыу һәм йәмәғәт транпортына проездной билет һатып алыу өсөн дә картаны файҙаланып була[ 97]
Эстонияның беренсе электрон резиденты, британ журналисыЭдвард Лукас 2005 йылдың октябрендә урындағы үҙидара органдарына интернет-һайлауҙар булып үтә. Донъя илдәре араһында Эстония беренсе булып, тауыш биреү сараларының береһе булараҡ, интернет аша тауыш биреүҙе ойоштора[ 109] [ 110] [ 111] [ 112] 2019 йылғы парламент һайлауҙарында Эстонияла һайлаусыларҙың дөйөм һанының 43,8 проценты (247 232 тауыш) интернет аша тауыш бирә[ 113]
Электрон резидентлыҡ (e-Residency) — 2014 йылдың 1 декабрендә Эстония Хөкүмәте тарафынан эшкә ҡушылғанпрограмма , ул Эстония граждандары булмаған кешеләргә компание ойоштороу,банк хеҙмәттәренән файҙаланыу, түләүҙәрен үтәү һәм һалымдарын түләү буйынса мөмкинлектәр бирә. Программала ҡатнашыусыларҙың бөтәһенә лә (e-resident'тарға) смарт-карталар бирә, артабан уларҙы документтарға ҡул ҡуйыу өсөн файҙаланырға була.
Британия журналисыЭдвард Лукас Эстонияның тәүге виртуаль резиденты[ 114] [ 115] [ 116] [ 117]
Виртуаль резидентлыҡ гражданлыҡ менән бәйле түгел һәм Эстонияға килеү йәки күсенеү хоҡуғын бирмәй. Виртуальное резидентлыҡ не влияет на налогообложение доходов резиденттың килеменә һалым һалыуға йоғонто яһамай, не делает обязанностью платить подоходный налог в Эстонияла килем һалымын түләү бурысын йөкмәтмәй һәм резидент йәшәгән илдә килемгә һалым һалыуҙан азат итмәй. Виртуаль резидентлыҡ түбәндәге мөмкинлектәр менән тәьмин итә: компаниены теркәү, документтарға ҡул ҡуйыу, шифрҙар ярҙамында документтар менән алмашыу, онлайн-банкинг, һалым декларацияһын тапшырыу, шулай уҡ медицина рецептары менән бәйле медицина хеҙмәттәренә идара итеү[ 118]
2019 йылға60 000 -дән ашыу кеше Эстонияның электрон резиденттары булған[ 119] 65 000 -дән ашыу кеше, улар тарафынан10 100 -ҙән ашыу компание ойошторола[ 120] [ 120]
↑ Статистика ООН (2012)↑ Statistikaamet: mullu rändas Eestist välja 10 000 inimest (эве) . DELFI (18 ғинуар 2013). Дата обращения: 18 ғинуар 2013. Архивировано 19 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 17 майархивланған . ↑3,0 3,1 Report for Selected Countries and Subjects (ингл.) . МВФ (октябрь 2014). Дата обращения: 31 октябрь 2014. ↑ UNSD — Methodology (билдәһеҙ) . unstats.un.org. Дата обращения: 12 февраль 2019. ↑5,0 5,1 5,2 ЭСТОНИЯ • Большая российская энциклопедия — электронная версия 2020 йыл 5 ноябрьархивланған . ↑ Ariste, Paul (1956). Maakeel ja eesti keel. Eesti NSV Teaduste Akadeemia Toimetised 5: 117-24; Beyer, Jürgen (2007). Ist maarahvas (‚Landvolk‘), die alte Selbstbezeichnung der Esten, eine Lehnübersetzung? Eine Studie zur Begriffsgeschichte des Ostseeraums. Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung 56: 566—593. ↑ Аналогичным образом тацитовский этноним «фенны» (Fenni ) был распространён насуоми , породив современное название «финны» . ↑ Cole, Jeffrey. Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia (билдәһеҙ) . —ABC-CLIO , 2011. — С. 124. —ISBN 9781598843026 .↑ Spell it "ESTHONIA" here; Geographic Board Will Not Drop the "h," but British Board Does. (билдәһеҙ) (17 апрель 1926). Дата обращения: 6 ноябрь 2009. ↑ Ineta Ziemele. Baltic yearbook of international law (билдәһеҙ) . —Martinus Nijhoff Publishers (инг.) баш. ISBN 978-90-411-1736-6 .↑ Siim Veski and other. Early Holocene coastal settlements and palaeoenvironment on the shore ofthe Baltic Sea at Parnu, southwestern Estonia (инг.) //Quaternary International . —Elsevier , 2005. — Т. 130. — С. 75—85. —ISSN 1040-6182 .↑ Aivar Kriiska. The Chronology of the Estonian Stone Age // Stone age Settlement and Economic Processes in the Estonian Coastal Area and Islands . — University of Helsinki. —ISBN 951-45-9858-X .Архивная копия от 20 март 2012 наWayback Machine ↑13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Даты эстонской истории (билдәһеҙ) . Estonian Embassy in Russia. Дата обращения: 27 сентябрь 2013. Архивировано изоригинала 6 ғинуар 2014 года. ↑ V. Lang, M. Laneman. Archaeological research in Estonia, 1865-2005. — Tartu University Press, 2006. — P. 30, 38. — 388 p. — (Estonian archaeology).↑ Манифест независимости (билдәһеҙ) . Сайт Президента Эстонии. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. ↑ Estonia's history (ингл.) . Estonia.eu. Дата обращения: 27 сентябрь 2013. Архивировано изоригинала 1 сентябрь 2013 года. 2013 йыл 1 сентябрьархивланған . ↑ The World Book Encyclopedia ISBN0-7166-0103-6 ↑ The History of the Baltic States by Kevin O’ConnorISBN0-313-32355-0 ↑19,0 19,1 Rislakki, Jukka. The case for Latvia: disinformation campaigns against a small nation (инг.) . — Rodopi, 2008. — P. 262. —ISBN 90-420-2424-0 .↑ The European Court of Human Rights (Fourth Section)DECISION AS TO THE ADMISSIBILITY OF Application no. 23052/04 by August KOLK, Application no. 24018/04 by Petr KISLYIY against Estonia 2015 йыл 5 ғинуарархивланған . ↑ Архивированная копия (билдәһеҙ) . Дата обращения: 30 май 2019. Архивировано изоригинала 22 декабрь 2015 года. 2015 йыл 22 декабрьархивланған . ↑ Закон ЭССР от 08.05.1990 «О СИМВОЛИКЕ ЭСТОНИИ» (билдәһеҙ) (недоступная ссылка —история . Дата обращения: 10 ғинуар 2016. ↑ Постановление Верховного Совета Эстонской Республики от 20 августа 1991 г. «О государственной независимости Эстонии» (билдәһеҙ) .↑ Президент Республики 22-я годовщина восстановления независимости Эстонской Республики 20 августа 2013 года, розарий в Кадриорге (билдәһеҙ) . Сайт президента Эстонии. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано изоригинала 2 ғинуар 2014 года. 2014 йыл 2 ғинуарархивланған . ↑ Вярэ Э. Путь к независимости (билдәһеҙ) . Эстоника (11 февраль 2010). Дата обращения: 7 ғинуар 2015. 2014 йыл 25 февральархивланған . ↑ Справочник по практике Совета Безопасности—Дополнение за 1989—1992 годы ↑ С сегодняшнего дня Эстония — полноправный член ОЭСР (билдәһеҙ) . Дата обращения: 21 май 2014. Архивировано изоригинала 20 апрель 2014 года. 2014 йыл 20 апрельархивланған . ↑ Еврокомиссия: Переход на евро в Эстонии начался успешно ↑ Площадь и население Эстонии (2012) (инг.) (недоступная ссылка) ↑ Report for Selected Countries and Subjects ↑ Report for Selected Countries and Subjects ↑ Report for Selected Countries and Subjects ↑ [https://www.stat.ee/stat-average-monthly-gross-wages-salaries Average monthly gross wages (salaries) - Statistics Estonia] (билдәһеҙ) . Stat.ee. Дата обращения: 29 ноябрь 2018. 2018 йыл 13 ноябрьархивланған . ↑ В 2020 году минимальная зарплата вырастет до 584 евро | Экономика | ERR ↑ Орлов Л. М. Трест Севзапэнергомонтаж. 60 лет (билдәһеҙ) . — СПб.: Селеста, 2004. Дата обращения: 18 ғинуар 2013. Архивировано изоригинала 2 ноябрь 2013 года. ↑ «Отношения России и стран Прибалтики: от упущенных возможностей к реальным перспективам», Аналитический доклад, Факультет международных отношений Санкт-Петербургского государственного университета, 2013. 2013 йыл 20 октябрьархивланған . ↑ Мялксоо Лаури. Советская аннексия и государственный континуитет: международно-правовой статус Эстонии, Латвии и Литвы в 1940—1991 гг. и после 1991 г. (билдәһеҙ) — Тарту: Тартуский университет, 2005. — 399 с. —ISBN 9949-11-144-7 . Дата обращения: 18 ғинуар 2013. Архивировано изоригинала 3 февраль 2014 года. 2014 йыл 3 февральархивланған . ↑ Тоомас Карьяхярм. Сборник документов и материалов по истории Эстонии для школ с русским языком обучения. Принципы составления сборника //Поворотные моменты истории Эстонии : учебное пособие. — С. 19. —ISBN 978-9949-438-29-7 .↑ Estonia entra en el euro, mientras otros se muestran reticentes (исп.) ↑ Country Studies/Estonia , Federal Research Division of the Library of Congress↑ Decrease of the GDP decelerated in the 3rd quarter (билдәһеҙ) . Statistics Estonia (9 декабрь 2009). Дата обращения: 9 декабрь 2009. Архивировано изоригинала 21 сентябрь 2010 года. 2010 йыл 21 сентябрьархивланған . ↑ Economic growth is continually driven by vigorous exports in manufacturing 2016 йыл 15 ноябрьархивланған . ↑ Президент Ильвес выступил на представительном экономическом форуме в Кринице (билдәһеҙ) . Дата обращения: 3 июнь 2011. Архивировано изоригинала 15 июнь 2013 года. 2013 йыл 15 июньархивланған . ↑ Банк: экономика Эстонии вышла из кризиса 2013 йыл 17 майархивланған . ↑ 102,000 persons are unemployed (билдәһеҙ) . Statistics Estonia (13 ноябрь 2009). Дата обращения: 13 ноябрь 2009. Архивировано изоригинала 13 ноябрь 2010 года. 2010 йыл 13 ноябрьархивланған . ↑ Безработица — 19,8 % (билдәһеҙ) . Дата обращения: 22 май 2010. Архивировано изоригинала 11 ноябрь 2018 года. 2018 йыл 11 ноябрьархивланған . ↑ Эстония заняла второе место в ЕС по снижению уровня безработицы ↑ Объемы производства за год снизились на треть ↑ По спаду производства — Эстония первая (билдәһеҙ) . Дата обращения: 19 апрель 2009. Архивировано изоригинала 27 ғинуар 2018 года. 2018 йыл 27 ғинуарархивланған . ↑ 168/2010 — 12 November 2010 (билдәһеҙ) . Дата обращения: 3 июнь 2011. Архивировано изоригинала 21 сентябрь 2012 года. 2012 йыл 21 сентябрьархивланған . ↑ Евросоюз назвал лидеров региона по объёму госдолга и дефицита бюджета (билдәһеҙ) . Архивировано изоригинала 11 ғинуар 2012 года. 2012 йыл 11 ғинуарархивланған . ↑ Эстония подписала договор с ОЭСР — Эстония, ОЭСР — Росбалт-Бизнес (недоступная ссылка) ↑ План перехода Эстонии на евро 2008 йыл 6 сентябрьархивланған . ↑ ЕК предложила Эстонии присоединиться к еврозоне (билдәһеҙ) (недоступная ссылка —история .(недоступная ссылка) //Novosti ERR , 12.05.2010↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ Average monthly gross wages (salaries) — Statistics Estonia 2018 йыл 13 ноябрьархивланған . ↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ Квартальный сборник статистики Эстонии 2019 йыл 13 июльархивланған . ↑ Пенсия, виды пенсий и льготы | Sotsiaalkindlustusamet 2019 йыл 1 апрельархивланған . ↑ С 1 апреля пенсия увеличится в среднем на 24 евро | Экономика | ERR ↑ Пенсии с апреля вырастут в среднем на 1,6% | Эстония | ERR ↑62,0 62,1 В Эстонии с сегодняшнего дня выросли пенсии - Экономика - Rus.Postimees.ee ↑ Пенсии с 1 апреля выросли в среднем на 1,6% | Экономика | ERR ↑ [pensioni summa] ↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ Riigikogu parandas lõpuks seaduseaugu, mis aastas pool tuhat peret õigustatud rahast ilma jättis - DELFI ↑72,0 72,1 72,2 Таллинн перешёл на систему электронных проездных (билдәһеҙ) . Информационный портал города Таллина (2 ғинуар 2013). Дата обращения: 8 ғинуар 2013. Архивировано 10 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 9 ғинуарархивланған . ↑73,0 73,1 Три четверти таллинцев — за бесплатный проезд (билдәһеҙ) . Информационный портал города Таллина (26 март 2012). Дата обращения: 27 март 2012. Архивировано 27 май 2012 года. 2012 йыл 7 апрельархивланған . ↑74,0 74,1 {title} (билдәһеҙ) .↑75,0 75,1 {title} (билдәһеҙ) .↑76,0 76,1 {title} (билдәһеҙ) .↑77,0 77,1 {title} (билдәһеҙ) .↑ Разъяснение Верховного суда Эстонии № 3-4-1-1-05 RT III 2005, 13, 128 (на эстонском) (недоступная ссылка) ↑ Военные расходы Эстонии в Ираке и Афганистане достигли почти полумиллиарда крон — Новости России — ИА REGNUM ↑ Газета «Молодёжь Эстонии» ↑ Эстония и Совет Европы (билдәһеҙ) . Архивировано изоригинала 29 июнь 2004 года. ↑ Право на безвизовый въезд в Эстонию с 1 мая получат граждане ещё 31 страны — Delfi (недоступная ссылка) ↑ Henley Passport Index 2008 to 2020 (ингл.) . Henley Passport Index . Дата обращения: 16 апрель 2020. ↑ Национальная культура 2020 йыл 17 июньархивланған . ↑ Население 2021 йыл 7 майархивланған . ↑ Население: этнический и сословный состав 2013 йыл 14 июньархивланған . ↑ Распространение христианского учения и духовные ордены 2021 йыл 7 майархивланған . ↑ Религиозная жизнь в конце Средневековья. Реформация 2013 йыл 14 июньархивланған . ↑ Косвенное влияние Французской революции 2021 йыл 7 майархивланған . ↑ Vita academica, vita feminea. Сборник статей. Изд. Тартуского университета, 1999 (билдәһеҙ) . Дата обращения: 2 октябрь 2009. Архивировано изоригинала 30 июль 2012 года. 2012 йыл 30 июльархивланған . ↑ Национальное пробуждение 2022 йыл 11 сентябрьархивланған . ↑ Читайте, как купить проездную карточку и что делать, если она потеряется (билдәһеҙ) . Delfi.ee (19 декабрь 2012). Дата обращения: 8 ғинуар 2013. Архивировано 10 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 18 ғинуарархивланған . ↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ {title} (билдәһеҙ) .↑97,0 97,1 Э-Эстония (билдәһеҙ) . Дата обращения: 17 март 2011. Архивировано изоригинала 19 ғинуар 2011 года. ↑ Европа сильно хвалит наше э-государство (билдәһеҙ) . Дата обращения: 17 март 2011. Архивировано изоригинала 2 май 2013 года. 2013 йыл 2 майархивланған . ↑ EE: E-tax is yet another e-government success for Estonia (билдәһеҙ) . Дата обращения: 18 март 2011. Архивировано изоригинала 18 август 2011 года. ↑ Декларации подали более 70 % налогоплательщиков ↑ Эстония погружается в интернет-пространство (билдәһеҙ) . Первый канал (19 июнь 2011). Дата обращения: 9 июль 2013. Архивировано изоригинала 13 апрель 2014 года. ↑ Source;InternetWorldStats 2010 йыл 24 ғинуарархивланған . Europe 2010 йыл 24 ғинуарархивланған . Asia 2012 йыл 30 ғинуарархивланған . ↑ Freedom House: cвобода интернета в Эстонии по-прежнему занимает лидирующие позиции в мире — Авто/Техника — Rus.Postimees.ee ↑ Постоянный доступ в Интернет — Elion 2016 йыл 28 мартархивланған . ↑ Интернет в Эстонии 2019 йыл 18 февральархивланған . ↑ Самый свободный Интернет — в Эстонии 2021 йыл 10 майархивланған . ↑ В Эстонии начала работать сеть WiMAX (билдәһеҙ) . sotovik.ru (7 март 2006). Дата обращения: 8 июль 2013. Архивировано изоригинала 24 сентябрь 2015 года. ↑ Скоростной домашний Интернет во всей Эстонии (WiMAX) (билдәһеҙ) . Дата обращения: 4 ғинуар 2020. Архивировано изоригинала 13 апрель 2014 года. 2014 йыл 13 апрельархивланған . ↑ Estonia pulls off nationwide Net voting ,News.com , October 17, 2005↑ The Electronic State: Estonia’s New Media Revolution 2012 йыл 2 февральархивланған . ↑ Estonia to hold first national Internet election ,News.com , February 21, 2007↑ Estonia Scores World Web First In National Polls 2020 йыл 28 майархивланған . InformationWeek February 28, 2007↑ {title} (билдәһеҙ) .↑ President Ilves annab täna üle esimese e-residendi kaardi 2015 йыл 6 февральархивланған . ↑ Eesti avab 2014. aasta lõpus oma e-teenused ülejäänud maailmale 2015 йыл 19 ғинуарархивланған . ↑ Milliste hüvede osaliseks saab Eesti esimene e-resident Edward Lucas? Eesti Päevaleht, 29 Nov 2014 (in Estonian) (Accessed on February 6, 2015)↑ E-residency — up against great expectations E-Estonia.com, 13.01.2015 (Accessed on February 6, 2015)↑ A Brexit bolthole? For €100 you can become an e-resident of an EU country you've never visited | Estonia | The Guardian ↑ e-Residency Week 2019 | e-Residency 2021 йыл 28 февральархивланған . ↑120,0 120,1 Number of UK Estonian e-residents triples following Brexit | News | ERR Европа илдәре
Өлөшләтә танылған ил Танылмаған илдәр Европала биләмәләре булғанАзия илдәре Биләмәләре Европала булыуы бәхәсле булғанАзия илдәре
Ағзалары Рәсми кандидаттар Ихтимал кандидаттар Элекке ағзалар
