Учалы (рус. Учалы Башҡортостан Республикаһының Учалы районындағы ауыл.2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 6049 кеше булған[ 2] ОКАТО коды — 80253896001.
Ауыл Учалы ҡалаһынан 5 км алыҫлыҡта. Ауылда 6049 кеше йәшәй. Райондың иң эре тораҡ пункты (үҙәгенән һуң).
Ауыл ашаУчалы —Мейәс —Силәбе автомобиль юлы үтә.
Ауылда район китапханаһы, район мәҙәниәт һарайы, тимер юл станцияһы, мәсет, балалар йорто (социаль приют) урынлашҡан.
Учалы ауылға инеүгранит стеллаһы. «1737» хәрефтәре менән Учалы ауылыныӊ яӊы мәсете һәм йорттар Учалы ауылына 1737 йылда нигеҙ һалынған.1930—1965 йылдарҙа Учалы районының үҙәге. Учалы ауылы иң ҙурынан һанала. 1744—1917 йылдарҙаЫрымбур губернаһы Верхнеурал өйәҙе Учалы- Типтәр-Учалы улусының үҙәге була. Бөтә ун ике ауыл ошо улусҡа ҡарай. Атамаһы шул уҡ исемле күлдән алынған, ауылды XVIII быуатта документтарҙа һәм 1786 картала Ачулы-Асыулы тип йөрөткәндәр. XIX быуаттан Учалы тип аталған. Барлыҡҡа килеү мәлендә Митрәй тип аталған. Ул атама аныҡ билдәләнмәгән, сөнки ундай исем һәм фамилия халҡы араһында булмаған. Учалы халҡы йылдам артҡан. 1783 йылда IV ревизия буйынса унда 297, 1795 йылда — 408, 1859 йылда — 1640, 1920 йылда 3129 кеше йәшәгән. Йорттар 1795 йылда — 63, 1859 йылда — 120, 1920 йылда 631 иҫәпләнгән.
Ике мәсет ҡарамағында башланғыс мәктәп эшләгән. Шаршамбы һайын баҙарҙа төрлө әйберҙәр, тауарҙар менән һатыу иткәндәр. Яҙ, көҙ һәм ҡыш йәрминкәләргә алыҫтан сауҙагәрҙәр килгән. Бында улус идаралығы һәм почта станцияһы урынлашҡан[ 3]
Бүләков Илдус Ҡасим улы (29 июнь 1940 йыл —18 сентябрь 2016 йыл ) — ғалим-әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1973). Башҡортостан Республикаһының Маҡтау грамотаһы менән бүләкләнгән (2000)Ғарипов Әхмәтшәриф Хәләф улы (2 ғинуар 1929 йыл ) — хеҙмәт ветераны. 1949—1984 йылдарҙа Учалы тау-байыҡтырыу комбинатының экскаватор машинисы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.Имашев Урал Булат улы (17 ғинуар 1945 йыл —3 февраль 2018 йыл ), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы.Башҡортостан Фәндәр академияһы академигы (1995), химия фәндәре докторы (1980), профессор (1981).Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1981),Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Д. Ф. Варфоломеев исемендәге премия лауреаты (2006).Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы (2 август 1954 йыл ), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013)[ 4] Минасов Булат Шамил улы (4 ғинуар 1956 йыл ), ғалим-травматолог-ортопед, йәмәғәтсе. 1983 йылданБашҡорт дәүләт медицина институты һәмБашҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1997 йылдан Дипломдан һуң белем биреү инстиутының травматология, ортопедия һәм өҫтәмә медицина белеме биреү курстары булған хәрби-ялан хирургияһы кафедраһы мөдире; бер үк ваҡытта 2008 йылдан ашығыс медицина ярҙамы дауаханаһы табибы. 2003 йылдан Башҡортостан Республикаһы травматологтары, ортопедтары һәм протезсылары ассоциацияһы президенты. Медицина фәндәре докторы (1995), профессор (1997). Рәсәй Федерацияһының (2008) һәм Башҡортостан Республикаһының (1999) атҡаҙанған табибы,СССР -ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1987)[ 5] Хөснөтдинов Әхнәф Ғәлимйән улы (28 апрель 1925 йыл — 12 июль 2005 йыл) — совет хәрби хеҙмәткәре, Бөйөк Ватан һуғышы ҡатнашҡан, Дан орденының тулы кавалеры, 29-сы гвардия бригадаһы (10-сы гвардия танк корпусы, 4-се танк армияһы) 3-сө мотоуҡсылар батальонының танкыға ҡаршы орудие батареяһы орудиеһының замковыйы, гвардия рядовойы.Хисмәтуллина Зөмәрә Вәли ҡыҙы (21 июль 1930 йыл —21 май 2009 йыл ) — уҡытыусы-методист (1983),географ , тыуған яҡты өйрәнеүсе,этнограф .Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1981 йыл), РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1987 йыл), Муса Мортазин премияһы лауреаты (1994 йыл),Өфө ҡалаһының почётлы гражданы (1997),Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернатының этнография музейын ойоштороусы.«Учалы» исеме ауыл эргәһендәге күл атамаһынан килә.XVIII быуаттың бөтә документтарында һәм1786 йылғы картала был күл Ачулы — Асулы тип бирелгән. Уныңбашҡортса мәғәнәһен ҡайһы бер ғалимдар «асыулы» һүҙенә бәйләй, икенселәр иһә «асылы» — әсе, татырлы һуҙенән алынған тип аңлата; «юшалы» (йәшмәле) тигән аңлатма ла бар.
Бер риүәйәт буйынса, Учалы исеме «Үс алды» һүҙенән килә. XIV быуаттаАҡһаҡ Тимер Туҡтамыш ханды еңеп, уның союздаштары булған бер-нисә башҡорт ырыуын юҡҡа сығарған урын тип аңлатыла.
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) 1920 йыл 26 август 1926 йыл 17 декабрь 1939 йыл 17 ғинуар 1959 йыл 15 ғинуар 1970 йыл 15 ғинуар 1979 йыл 17 ғинуар 1989 йыл 12 ғинуар 2002 йыл 9 октябрь 2010 йыл 14 октябрь 6049 3086 2963 51,0 49,0
Милли составы 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт —башҡорттар (78 %)[ 6]
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.1989 ,2002 ,2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаныХалыҡ һаны буйынса сығанаҡтар
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән1897 ,1920 ,1939 ,1959 ,1970 ,1979 ,1989 ,2002 ,2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була.1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә1865 ,1879 ,1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар. Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар. Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге. Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән. 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с. Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар. 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар. 1811 йылда[ 7]
Район үҙәгенә тиклем (Учалы ): 12 км Яҡындағы тимер юл станцияһы (Учалы): 0 км[ 8] Советтар Союзы Геройы Сөнәғәтуллин Йәүҙәт Ғүмерҙәк улы исемендәге һөнәрселек училищеһыУчалы ауыл урта мәктәбе Учалы ауылы башҡорт гимназияһы Рәсәй тимер юлдарының Көньяҡ Урал тимер юлының Межозерный-Учалы — Мейәс тимер юлында Учалы станцияһы. Мейәс–Учалы (Көньяҡ Урал тимер юлы, Башҡортостан Республикаһы буйлап 97 км). Учалы районы аша үтә. 1959 йылда төҙөлгән.«Учалинская райсельхозтехника» ЯСЙ, Башҡорт МТС-ы филиалы «Башкирнефтепродукт» ЯСЙ Нефтебазаһы, Учалы филиалы Учалы район юл ремонтлау-төҙөү идаралығы, «Башкиравтодор» ДУП филиалы «Учалы элеваторы» ЯСЙ Учалы метостанцияһы, «Башгидромет» ДУП ойошмаһы «Учалы майсырзаводы» ЯСЙ 
.svg)
.png)
