Прето́рия (ингл. африк. Pretoria ,зулу коса E-Pitoli }) —Көньяҡ Африка Республикаһында ҡала. Претория — Көньяҡ Африка Республикаһының административ (башҡарма власть органдары урынлашҡан) баш ҡалаһы (Кейптаун (ҡануниәт сығарыусы органдар урынлашҡан) һәм Блумфонтейн (суд власы органдары урынлашҡан) менән бер рәттән Көньяҡ Африка Республикаһының «өс баш ҡалаһының» береһе), де-факто илдең милли баш ҡалаһы булып тора.Африканың иң заманса ҡалаларының береһе.
Претория Цване ҡала округы составына инә, шуға күрә ҡайһы саҡта үҙе лә Цване (Тсвана, Тшване) тип дөрөҫ аталмай. Исем биреү мәсьәләһе әүәлгесә хәл ителә.
Тәүҙә ҡала Претория Филадельфияһы («Туғандарса мөхәббәт Преторияһы») тип аталған[ 2]
1855 йылда ҡалағабур күскенселәре нигеҙ һала һәм фортрекерҙар лидеры Андриес Преториус хөрмәтенә уға Претория тигән исем бирелә[ 3] жакаранда ағасы арҡаһында, ҡайһы саҡта «жакаранда ҡалаһы» тип йөрөтәләр[ 4]
Ҡалаға 1855 йылда фортрекерҙар лидеры Мартинус Преториус нигеҙ һалған. Ул ҡаланы үҙенең атаһы Андриес Преториус хөрмәтенә атаған. Андриес Преториус командалағында Ҡанлы йылғала алышта зулустарҙы еңгәс, ул фортрекерҙарҙың милли геройына әүерелгән. 1860 йылда Преториябурҙарҙың Көньяҡ Африка республикаһының (Трансвааль Республикаһы) баш ҡалаһына әүерелә.
1880 йылдың декабренән 1881 йылдың мартына тиклемБеренсе инглиз-бур һуғышы барышында ҡала ҡамауҙа була, ул 1881 йылдың 3 авгусында Преторияла солох килешеүенә ҡул ҡуйыу менән тамамлана.Икенсе инглиз-бур һуғышы ваҡытында Претория 1900 йылдың 5 июнендә яулап алынған. Һуғыш 1902 йылдың 31 майында Преторияла Феринихинг солох килешеүенә ҡул ҡуйыу менән тамамлана. Претория Англия протектораты аҫтында Трансваалдең административ үҙәгенә әүерелгән. 1910 йылда Трансвааль, Оранж йылғаһы колонияһы, Кап колонияһы һәм Натал колонияһының берләшеүе һөҙөмтәһендә Көньяҡ Африка союзы (Бөйөк Британия составында) ойошторола. Союздың административ баш ҡалаһы — Претория, ә закон сығарыу буйынсаКейптаун . Көньяҡ Африка Союзы бойондороҡһоҙлоҡ иғлан иткәс, 1961 йылда Претория уның административ баш ҡалаһы булып ҡала. Апартеид осоронда Преторияны апартеидтың цитаделе тип атағандар.
2001 йылғы муниципаль реформа һөҙөмтәһендә Претория Цване округының бер өлөшөнә әүерелә[ 5] [ 6]
ПреторияКөньяҡ Африка Республикаһының төньяҡ-көнсығышында,Йоханнесбургтан төньяҡ-көнсығышҡа табан 55 саҡрым алыҫлыҡта, көньяҡта Юғары Велд яйлаһы һәм төньяҡта Ҡыуаҡлыҡлы Вельд (Бушвелд) яйлаһы араһындағы транзит коридорында урынлашҡан. Диңгеҙ кимәленән 1339 метр бейеклектә[ 7]
Магалисберг һырты Преторияға оҙон эҫе йәйле һәм ҡыҫҡа һалҡын ҡышлы дымлы субтропик климат хас. Һауаның уртаса йыллыҡ театраһы 18,7 °C[ 8]
Ҡала климаты Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл Абсолют максимум, °C 36 36 35 33 29 25 26 31 34 36 36 35 36 Уртаса максимум, °C 29 28 27 24 22 19 20 22 26 27 27 28 25 Уртаса температура, °C 23 23 21 18 16 12 12 15 19 21 21 22 18 Уртаса минимум, °C 17 16 12 8 5 5 8 12 14 16 17 12 Абсолют минимум, °C 11 6 3 −1 −6 −4 −1 2 4 7 7 −6 Яуым-төшөм нормаһы,мм 75 82 51 13 7 3 6 22 71 98 120 703 Сығанаҡ:South African Weather Service [1]
Преторияла һәм эргә-тирәләге өлкәләрҙә халыҡтың тығыҙлығы <1 /км² 1—3 /км² 3—10 /км² 10—30 /км² 30—100 /км² 100—300 /км² 300—1000 /км² 1000—3000 /км² >3000 /км² Уның сиктәрен билдәләүгә, халыҡтың баһаһына ҡарап, Преторияның халыҡ һаны 500 меңдән алып (2001 йылда)[ 9] [ 10] [ 1] инглиз телдәре киң ҡулланыла.
Преторияла, Африка урта класы һанының ярайһы уҡ тиҙ артыуына ҡарамаҫтан, әүәлгесә аҡ тәнле халыҡ (2011 йылда — 52,45 %) күпселекте тәшкил итә[ 1]
Хәҙерге Претория — ҙур заманса ҡала. Бында фонтандар, парктар, бейек йорттар күп. Претория — ҙур контрастар ҡалаһы, уны трущобалар уратып алған. 2010 йылда Көньяҡ Африка Республикаһында футбол буйынса Донъя чемпионаты уҙҙы, бер нисә матч Преторияла үтте, һәм «Лофтус Версфельд» стадионы реконструкцияланды.
Претория — илдең мөһим иҡтисади, фәнни һәм сауҙа үҙәге. Ҡалала автомобиль юлдары үҫешкән, уның аша тимер юлдары үтә. Халыҡ-ара әһәмиәттәге аэропорт бар.
Претория түбәндәге ҡалалар менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүҙәр төҙөгән:
Вашингтон ,АҠШ Тайбэй ,Ҡытай Республикаһы (Тайвань) Киев ,Украина Тәһран ,Иран Баҡы ,Әзербайжан Амман ,Иордания Делфт ,Нидерланд Бухарест ,Румыния Бразилиа ,Бразилия Кумаси ,Гана 1912 йылда Көньяҡ Африка астрономы Гарри Вуд асҡан астероид (790) Претория ҡала хөрмәтенә аталған.
Ҡала панорамаһы
Ҡаланың үҙәк өлөшө
Претория университеты
Үҙәк урам
↑1,0 1,1 1,2 1,3 Census 2011 — Main Place “Pretoria” (билдәһеҙ) . Дата обращения: 26 сентябрь 2014. Архивировано 31 июль 2014 года.↑ Beeld (билдәһеҙ) (недоступная ссылка —история .(недоступная ссылка) ↑ Raper, Peter E. Dictionary of Southern African Place Names (инг.) . — Internet Archive, 1987. — P. 373.↑ South Africa's provinces: Gauteng (билдәһеҙ) . Дата обращения: 14 июнь 2011. Архивировано 22 июнь 2011 года. 2011 йыл 22 июньархивланған . ↑ About Tshwane (билдәһеҙ) . tshwane.gov.za . tshwane.gov.za. Дата обращения: 26 июнь 2014. Архивировано изоригинала 22 сентябрь 2014 года. 2014 йыл 22 сентябрьархивланған . ↑ ANC set to change Pretoria’s name in the new year (билдәһеҙ) . City Press (30 декабрь 2013). Дата обращения: 26 июнь 2014. Архивировано 1 ғинуар 2014 года. 2014 йыл 1 ғинуарархивланған . ↑ Elevation Finder (билдәһеҙ) . Дата обращения: 26 сентябрь 2014. Архивировано 26 июнь 2015 года.↑ GHCN climate data, 30-year climate average 1979—2008, Goddard Institute of Space Studies ↑ Population, according to the 2001 Census, of thePretoria «main place» 2013 йыл 28 октябрьархивланған . ↑ 2007 Community Survey (билдәһеҙ) . Архивировано 25 август 2013 года. 2013 йыл 25 августархивланған . Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. —М .: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. —3000 экз. —ISBN 5-17-001389-2 .Башҡа биләмәләр Танылмаған дәүләттәр
