Мавритания Ислам Республикаһы الجمهورية الإسلامية الموريتانية (ғәр.) (фр.) Ndenndaani lislameeri Moritani (фула) Republik bu Lislaamu bu GànnaarҠалып:Ref-wo Девиз :«Honneur, Fraternité, Justice (Намыҫ, Туғанлыҡ, Ғәҙеллек)»
Гимн :«نشيد وطني موريتاني» Мавритания донъя картаһында
Үҙаллылыҡ датаһы 28 ноябрь 1960 ( Франциянан )Рәсми телдәр Ғәрәп теле Баш ҡала Нуакшот Идара итеү төрө Президент республикаһы [ 1] Президент Премьер-министр
Дәүләт дине ислам (сөнниҙәр )Территория 30 [ 2] Халыҡ [ 2] 142 )ЭТП ППС )[ 3] долл. 5727 [ 3] долл. ЭТП [ 3] долл. 1775 [ 3] долл. КПҮИ ▲ 0,556[ 4] уртаса ) (158 урын )Валюта угия (MRO, код 478 )Интернет-домен .mr Код ISO MR МОК коды MTN Телефон коды +222 Сәғәт бүлкәте 0
Маврита́ния (ғәр. موريتانيا ), тулы исеме —Мавритания Ислам Республикаһы (ғәр. الجمهورية الإسلامية الموريتانية ) —Көнбайыш Африкалағы дәүләт, көнбайыштанАтлантик океан һыуҙары йыуа. Төньяҡ-көнбайыштаКөнбайыш Сахара , көньяҡ-көнбайыштаСенегал , төньяҡ-көнсығыштаАлжир , көньяҡта һәм көнсығыштаМали менән сиктәш.
«Мавритания» топонимының барлыҡҡа килеүе беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡҡа барып тоташа. Был осорҙаФиникия диңгеҙ сәйәхәтселәреАфриканың иң көнбайышында ятҡан территорияға Mauharim — «Көнбайыш төбәк» тигән исем бирә. Колониаль осорҙа «Мавритания» исемен Француз Көнбайыш Африкаһы территорияһының береһе йөрөтә, ул 1960 йылда шул исем аҫтында бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә[ 6]
Беҙҙең эраға тиклем бер нисә мең йыл элек хәҙерге Мавританияның көньяҡ өлөшөндә негроид расаһы халыҡтары йәшәй, улар һунарсылыҡ һәм ауыл хужалығы менән шөғөлләнә.
Б. э. т. I мең йыллыҡтамалсылыҡ менән шөғөлләнгән күсмәбербер ҡәбиләләре әкренләп негрҙарҙы көньяҡҡа табан ҡыҫырыҡлай һәм күсенә башлай. Берберҙар Санхаджи ҡәбиләләре конфедерацияһын барлыҡҡа килтерә.
IX—XVI быуаттарҙа Мавританияның бер өлөшө нигер-конго халыҡтары ойошторған Гана, Мали һәм Гао империяларына инә. Был дәүләттәр юғары мәҙәниәткә эйә була, уларҙың иҡтисадыауыл хужалығына ,сауҙаға һәмалтын сығарыуға нигеҙләнгән була. Әммә ғәрәп һәм бербер ҡәбиләләре һөжүме аҫтында яйлап бөлгөнлөккә төшәләр[ 7]
XI быуаттан алып халыҡты ғәрәпләштереү һәм исламлаштырыу башлана. Берберҙар һәм негрҙар (тукулер, сонинке, волоф халыҡтары) өҫтөнән хакимлыҡ урынлаштыра, илдәғәрәптәр өҫтөнлөклө урын биләй башлай. Берберҙар һәм ҡара тәнлеләр ғәрәптәрҙең телен һәм ғаиләлә йәшәү рәүешен ҡабул итә. Шингетти оазисы илдең төп үҙәгенә әүерелә, ил Тарб-эль-Бидан («аҡтар иле») тип атала башлай. XI быуатта Мавритания территорияһында теократик характерҙағы сәйәси берләшмә барлыҡҡа килә, уны берберҙарҙың лемтун ҡәбиләһе башлығы Абу Бекр ибн Омар етәкләй. 20 йылЙыһат (ғазауат)тан һуң Әбү Бәкер империяһы СенегалданУрта диңгеҙ ярына тиклем һуҙыла. Илдә хакимлыҡ итеүсе династия Алморавидтар тип атала. Әбү Бәкер урынына Йософ ибн Ташфин килә, ул Пирерния ярымутрауына баҫып ала. Ун беренсе быуат аҙағына Алморавидтар империяһы көньяҡта Сенегал йылғаһынан төньяҡта Эбро йылғаһына тиклем (Испанияла ) тиклем һуҙылған. Алморавидтар шулай уҡ Канар утрауҙары хужаһы булған. XIV быуатта бербер ҡәбиләләре араһында бани хәсән ғәрәп ҡәбиләһе өҫтөнлөк итә. Һуғыштарҙа бани хәсәндәргә ярҙам иткән ҡәбиләләр тиң тиң хоҡуҡ алған; ҡаршылыҡ күрһәтмәгәндәр марабут ҡәбиләләренә (йәғни ҡорал йөрөтөү хоҡуғына эйә булмаған тыныс ҡәбиләләргә) әйләнгәндәр; ә ҡаршы тороусылар иһә «зенага» статусы бирелгән. Һөҙөмтәлә Мавританияла ырыуҙарҙың ҡатмарлы иерархияһы барлыҡҡа килә: хәсән ғәрәптәре иң юғары баҫҡыста тора, унан һуң бербер-яугирҙар, һуңынан — тыныс бербер-марабуттар, бербер-яһаҡ (һалым) түләүселәр, һәм, ниһайәт, берберҙарға буйһонған негрҙар (ҡолдар һәм ирекле харатиндар). Бынан тыш, Мавританияның социаль структураһында профессиональ билдә буйынса айырым касталар барлыҡҡа килә. Улар — йырсылар һәм музыканттар (гриоттар), һөнәрселәр, һунарсылар (немади), балыҡсылар (имраген).
Шингетти XVII быуат аҙағында — XVIII быуат башында Трарза, Бракна, Тагант, Адрар әмирлектәре барлыҡҡа килә.
XIX быуат уртаһынан француздар Сенегал (хәҙерге Мавританияның көньяҡ сиге) үҙәнен үҙләштерә башлай. 1904 йылда Сенегал йылғаһынан төньяҡтараҡ француз биләмәләре — Мавританияның граждандар территорияһы тип иғлан ителә. Мавританияны яулау колониалистар өсөн оҙайлы һәм ҡатмарлы процесс була. Тик 1920 йылда ғына Франция Мавританияны Францияның Көнбайыш Африкаһы сиктәрендә үҙенең колонияһы тип рәсми рәүештә иғлан итә. 1934—1936 йылдарҙағы операциялар барышында ғына француздар Мавритания аша үҙҙәренең көньяҡ һәм төньяҡ биләмәләре араһында туранан-тура ҡоро ер бәйләнеше урынлаштыра, йәғни илдең бөтә территорияһын контролгә ала.
1946 йылда Мавритания Францияның диңгеҙ аръяғы биләмәһе, ә 1958 йылда — Франция берләшмәһенең автономиялы республикаһы статусы ала.
1960 йылдың 28 ноябрендә ил Франциянан бойондороҡһоҙлоҡ ала. Мавритания Ислам Республикаһы иғлан ителә. 1961 йылдың авгусынан ил менән Моктар ульд Дадда идара итә. Дәүләтте һәм хөкүмәттепрезидент етәкләй. Бер палаталы Милли йыйылыш ойошторола, 1965 йылда ҡабул ителгәнконституция бер партиялы система булдыра. Берҙән-бер һәм идара итеүсе партия — 1961 йылда ойошторолған мавритан халҡы партияһы (ПМН) тора. Баштан уҡ яңы барлыҡҡа килгән дәүләтМарокко менән мөнәсәбәте насар була, улар Көнбайыш Сахара территорияһы өсөн дәғүә алып баралар. Мавританияны 1961 йылдаБМО ағзаһы итеп ҡабул итеү дипломатик килешеү (СССР -ға ярҙам иткәнМонголия урынына) һөҙөмтәһендә мөмкин була.
1964 йылда СССР менән дипломатик мөнәсәбәттәр урынлаштырыла.
Мавритания 12 өлкәгә һәм баш ҡаланың Нуакшот автономиялы округына бүленгән. Өлкәләр 44 департаментҡа бүленә.
Мавританияның административ бүленеше № Өлкә Ғәрәпсә Административүҙәк
Майҙан, Халҡы,(25.03.2013)[ 8]
Тығыҙлыҡ, 1 Адрар ادرار Атар 215 300 62 658 0,29 2 Ассаба العصابة Киффа 36 600 325 897 8,90 3 Бракна براكنة Алег 33 800 312 277 9,24 4 Дахлет-Нуадибу داخلت انواديبو Нуадибу 22 300 123 779 5,55 5 Горголь غورغول Каэди 13 600 335 917 24,70 6 Кудимага غيديماغا Селибаби 10 300 267 029 25,93 7 Ход-эш-Шарки الحوض الغربى Нема 182 700 430 668 2,36 8 Ход-эль-Гарби الحوض الشرقى Аюн-эль-Атрус 53 400 294 109 5,51 9 Иншири انشيرى Акжужт 46 800 19 639 0,42 10 Нуакшот انواكشوط Нуакшот 1000 958 399 958,40 11 Тагант تكانت Тиджикжа 95 200 80 962 0,85 12 Тирис-Земмур تيرس زمور Зуэрат 252 900 53 261 0,21 13 Трарза اترارزه Росо 67 800 272 773 4,02 Бөтәһе 1 030 700 [ 2] 3 537 368 3,43
Мавритан оккупацияһы ваҡытында (1975—1979) Көнбайыш Сахараның мавритания ғәскәрҙәре баҫып алған өлөшө Тирис-эль-Гарбия (Tiris al-Gharbiyya) тип атала.
Мавритания картаһы Мавританияның физик картаһы Нуакшот — Мавританияның башҡалаһы Мавританияның майҙаны 1030 700 км²[ 2] Боливиянан һуң).
Көнбайыштан МавританияныАтлантик океан йыуа (яр буйы һыҙаты яҡынса 700 км). Ил территорияһының 60 проценттан ашыуынКөнбайыш Сахараның ташлы һәм ҡомло сүлдәре биләй.
Климаты — тропик, сүллек.
Илдең көньяҡ сиге буйлап аҡҡанСенегал йылғаһынан башҡа даими йылғалары юҡ.
Үҫемлек япмаһы бик һирәк, һирәк яуғанямғырҙарҙан һуң барлыҡҡа килгәнүҫемлектәр өҫтөнлөк итә. Илдең көньяғында —ҡыуаҡлыҡтар һәм акация үҫкән ярым сүллектәр.
Фауна — күп һанлыһөйрәлеүселәр һәмкимереүселәр , йыртҡыстарҙан — шакал, фенек, ҡайһы бер райондарҙа тояҡлылар һәм страустар һаҡланған.
Мавритания — иҡтисади яҡтан донъяның иң ярлы илдәренең береһе. 2018 йылда йән башына ЭТП 4190 доллар тәшкил итә. (донъяла 131-се урын)[ 9] [ 10]
Ауыл хужалығында халыҡтың 50 % эшләй (ЭТП -ның 12,5 % -ы).Малсылыҡ (һарыҡ ,кәзә ,һыйыр ,дөйә ); үҫемселек (финик ,тары ,сорго ,дөгө ,кукуруз );балыҡсылыҡ менән шөғөлләнәләр.
Сәнәғәттә эшселәрҙең 10 проценты (ЭТП-ның 47 %) тупланған. Тимер мәғдәне, баҡыр мәғдәне, алтын табыла, балыҡ эшкәртелә.
Хеҙмәткәрҙәрҙең 40 проценты хеҙмәтләндереү өлкәһенә тура килә, был ЭТП-ның 40,5 процентын тәшкил итә.
Дөйә баҙары 2016 йылға ҡарата[ 11]
Экспорт — 2,76 миллиарддоллар : тимер мәғдәне — 36 % (982 миллион доллар), алтын — 17 % (471 миллион доллар), баҡыр мәғдәне — 8,3 % (227 миллион доллар), туңдырылған балыҡ, моллюскылар һ.б. диңгеҙ продукттары — 28 % -ҡа тиклем.
Төп һатып алыусылар:Ҡытай — 37 % (1,02 миллиард доллар),Швейцария — 16 % (451 миллион доллар),Испания — 9,1 % (249 миллион доллар),Италия — 5,6 % (155 миллион доллар) һәмЯпония — 5,3 % ($144.
Импорт — 3,51 млрд доллар: машина эшләү продукцияһы, нефть продукттары,аҙыҡ-түлек (башлысашәкәр (170 миллион доллар),бойҙай (103 миллион доллар) һәм пальма майы (83,2 млн доллар), халыҡ ҡулланыуы тауарҙары.
Төп тәьмин итеүселәр — Ҡытай — 24 % (848 миллион доллар),АҠШ — 8,4 % (295 миллион доллар),Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре — 6,1 % (213 миллион доллар),Марокко (198 миллион доллар) — 5,7 % һәмФранция — 5,1 % (178 миллион доллар).
Африка, Кариб бассейны һәм Тымыҡ океан илдәренең халыҡ-ара ойошмаһы ағзаһы булып тора.
Мавританияның иң төп йөгөн —мәғдәнде табыу урындарынан диңгеҙ порттарына ташыуҙы 1963 йылда файҙаланыуға тапшырылған Зуэрат — Нуадхибу тимер юлы башҡара[ 12]
Илдең төп диңгеҙ порттары — Нуадибу һәм Нуакшот, уларҙың өлөшөнә бөтә диңгеҙҙәге йөк әйләнеше тиерлек тура килә[ 12]
Милли авиакомпанияһы — Mauritania Airlines авиакомпанияһы.
ФАО мәғлүмәттәре буйынса Мавритания халҡы һаны мең кешелә күрһәтелгән 2020 йылда Мавритания халҡының йәш-енес пирамидаһы Халыҡтың һаны — 3,2 миллион (2010 йылдың июленә ҡарата).
1977—2013 йылдарҙа иҫәп алыу мәғлүмәттәре бирелгән, 2017 йыл өсөн мәғлүмәттәр фараз буйынса[ 13]
1 ғинуарға халыҡ һаны[ 14] 1977 1988 2000 2013 2017 1 030 700 ▲ 1 338 830▲ 1 864 236▲ 2 508 159▲ 3 893 800
Йыллыҡ үҫеш күрһәткесе — 2,4 % (тыуым — бер ҡатын-ҡыҙға 4,4 бала).
Уртаса ғүмер оҙонлоғо — ирҙәр өсөн — 58 йыл, ҡатын-ҡыҙҙарға — 63 йәш.
Иммунодефицит вирусы (ВИЧ ) менән ауырыу — 0,8 % (2007 йыл баһаһы).
Этно-раса составы[ 15]
30 % — аҡ берберҙар (хәҙерге берберҙарҙың күбеһе насар йәшәһә лә, тарихи яҡтан — ҡол биләүселәр; ғәҙәттә, ирҙәр үҙенсәлекле зәңгәр кейем кейәләр) 40 % — «ҡара берберҙар» (тарихи яҡтан — ҡолдар; хәҙер уларҙың яҡынса өстән бер өлөшө йәки яртыһы — ҡоллоҡта, ҡалғандары — иреккә сығыусыларҙың вариҫтары) 30 % — негрҙар; ғәрәплашҡән «ҡара берберҙәр»ҙән айырмалы рәүештә, Африка телдәрендә һөйләшәләр һәм ҡол булмағандар; Сенегал йылғаһы үҙәнендә йәшәйҙәр һәм күрше Сенегал дәүләтендә йәшәүсе халыҡтарҙы тәшкил итәләр(тукулёр, сараколе, фульбе, пёль, волоф, бамбара) Телдәре —ғәрәп (рәсми ), хәсәниә диалекты, негр ҡәбиләләре тукулер, сонинке, волоф, фула, баманаларҙың телдәре.
Дине —ислам (халыҡтың 100 проценты тиерлек), ҙур булмағанхристиан общинаһы бар.
Грамоталылыҡ — 59 % ир-ат, 43 % ҡатын-ҡыҙ (2000 йылғы халыҡ иҫәбен алыу).
Мавритания донъяла ҡол хужаларын властар эҙәрлекләмәгән һуңғы дәүләт булып тора[ 16] [ 17] ҡоллоҡ рәсми рәүештә бөтөрөлөүгә ҡарамаҫтан[ 18]
Языки Мавритании
Ҡалып:Ислам дәүләттәре
↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — Москва: АСТ, 2017. — С. 60. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4. ↑2,0 2,1 2,2 2,3 Mauritania (инг.) //The World Factbook . — Central Intelligence Agency. Архивировано из первоисточника 7 ғинуар 2021.↑3,0 3,1 3,2 3,3 Report for Selected Countries and Subjects (ингл.) . IMF . Дата обращения: 26 ноябрь 2020. Архивировано 16 ноябрь 2020 года.↑ Human Development Indices and Indicators (ингл.) . Программа развития ООН (2018). — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН. Дата обращения: 14 сентябрь 2018. Архивировано 15 май 2020 года.↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa ↑ Поспелов, 2002 , с. 251↑ Анна Ковальска-Левицка. Мавритания. М:Наука, 1981, с.83 ↑ Население регионов Мавритании по результатам переписи и последние официальные прогнозы. (билдәһеҙ) Дата обращения: 1 сентябрь 2017. Архивировано 2 ноябрь 2017 года.↑ Рейтинг стран по ВВП на душу населения (ППС) в 2018 г. (билдәһеҙ) Дата обращения: 19 декабрь 2019. Архивировано 19 декабрь 2019 года.↑ Список стран мира по уровню безработицы составлен на основе подтвержденных данных Всемирного банка в 2018 г. (билдәһеҙ) Дата обращения: 19 декабрь 2019. Архивировано 7 июнь 2019 года.↑ Внешняя торговля Мавритании на https://atlas.media.mit.edu (билдәһеҙ) . Дата обращения: 31 декабрь 2018. Архивировано изоригинала 2 апрель 2019 года. ↑12,0 12,1 Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 15. Ломбард — Мезитол. 1974. 632 стр., илл.; 29 л. илл. и карт. 1 карта-вкл. ↑ Исламская Республика Мавритания (билдәһеҙ) . Дата обращения: 1 сентябрь 2017. Архивировано 2 ноябрь 2017 года.↑ Население регионов Мавритании по результатам переписи и последние официальные прогнозы. (билдәһеҙ) Дата обращения: 1 сентябрь 2017. Архивировано 2 ноябрь 2017 года.↑ Slavery's last stronghold (билдәһеҙ) . Дата обращения: 11 март 2013. Архивировано 15 март 2013 года.↑ Мавритания: последнее рабовладельческое государство в мире (билдәһеҙ) . Толкователь . Дата обращения: 2 июль 2014. Архивировано 2 июль 2014 года.↑ BBC World Service | The Abolition season on BBC World Service (билдәһеҙ) . Дата обращения: 11 июль 2011. Архивировано 3 июнь 2011 года.↑ Mauritania made slavery illegal last month — South African Institute of International Affairs (билдәһеҙ) . Дата обращения: 11 июль 2011. Архивировано изоригинала 21 ноябрь 2010 года. Густерин П. В. Города Арабского Востока. —М .: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). —2000 экз. —ISBN 978-5-478-00729-4 .Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. —М .: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. —3000 экз. —ISBN 5-17-001389-2 .Foster, Noel. Mauritania: The Struggle for Democracy (билдәһеҙ) . —Lynne Rienner Publishers (инг.) баш. ISBN 978-1935049302 .Hudson, Peter. Travels in Mauritania (билдәһеҙ) . — Flamingo, 1991. —ISBN 978-0006543589 .Murphy, Joseph E. Mauritania in Photographs (билдәһеҙ) . — Crossgar Press, 1998. —ISBN 978-1892277046 .Slavery’s last stronghold (билдәһеҙ) . CNN. Дата обращения: 3 февраль 2014. Pazzanita, Anthony G. Historical Dictionary of Mauritania (билдәһеҙ) . —Scarecrow Press , 2008. —ISBN 978-0810855960 .Ruf, Urs. Ending Slavery: Hierarchy, Dependency and Gender in Central Mauritania (инг.) . — Transcript Verlag, 2001. —ISBN 978-3933127495 .Sene, Sidi. The Ignored Cries of Pain and Injustice from Mauritania (инг.) . —Trafford Publishing (инг.) баш. ISBN 978-1426971617 .Хәҙерге ағзалар Ағзалыҡтар туҡтатылған Күҙәтеүселәр Дипломатия
.svg)
