Криптон (лат. Krypton, Crypton, Kr) —Менделеевтың периодик таблицаһының 4-се осоро, 18-се төркөм элементы. Тәртип номеры — 36.Криптон — инерт бер атомлы газ, төҫө, тәме һәм еҫе юҡ. Атом массаһы элементы 83,798(2)
Криптон элементының символы — Kr (Криптон тип уҡыла).
Криптон1898 йылда инглиз химиктарыУильям Рамзай һәмМорис Траверс тарафынан табылған[8]. Улар һауананкислородты,азотты,аргонды сығарып бөткәндән һуң спектраль ысул менән ике газ тороп ҡалыуын асыҡлай: криптон (юнан.κρυπτός — «йәшерен», «сер һаҡлаусы») һәм ксенон («ят», «ғәҙәттән тыш») булып сыға улар.
Атмосфера һауаһында күләме буйынса 1,14·10-4%, атмосферала дөйөм запасы 5,3·1012м³. 1 м³ һауала яҡынса 1 см³ криптон бар.
Һауанан криптон алыу бик күп энергия талап итә.
Йыһанда криптон һәм водород нисбәте даими булып ҡала. Бынан йондоҙҙар араһындағы матдә криптонға бай тигән һығымта яһарға мөмкин[9]. Шулай уҡ 0503-289 RE һанлы аҡ кәрләлә криптон табыла. Ул Ҡояштағыға ҡарағанда 450 тапҡыр артыҡ булып сыға, әммә әлегә тиклем бының сәбәптәре билдәһеҙ[10].
Криптон — инерт газ, төҫһөҙ, тәме булмаған һәм еҫһеҙ (6 атмосфера баҫым яһағанда хлороформға оҡшаған киҫкен еҫле булып китә[11]). Тығыҙлығы стандарт шарттарҙа 3,745 кг/м3 (һауанан 3 тапҡыр ауыр). Нормаль һауа баҫымында криптон 119,93 (-153,415 °C) температурала һыуға әйләнә, 115,78 (-157,37 °C) температурала ҡата. Шулай итеп, ул шыйыҡ фазала яҡынса дүрт градус температура арауығында ғына йәшәй.
Диамагнит үҙенсәлекле. Магнитҡа һиҙгерлеге −2,9·10−5. Полярлашыу2,46·10−3 нм3.
Ионлашыу энергияһы13,9998 эВ (Kr0 → Kr+),24,37 эВ (Kr+ → Kr2+).
Криптон тултырылған газлы көпшәКриптондың тере организмға тәьҫире насар аңлашыла. Уны водолаздар эшендә тын алыу ҡатнашмалары составында һәм ҡан баҫымы юғары булғанда анестезия сараһы булараҡ файҙаланыу мөмкинлектәре тикшерелә.[12].
3,5 атмосфера баҫымы аҫтында криптонлы газ ҡатнашмаларын һулағанда наркотик эффекты күҙәтелә[13].
- ↑https://www.rsc.org/periodic-table/element/36/krypton
- ↑Wieser M. E.,Coplen T. B.,Wieser M.Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) //Pure and Applied Chemistry —IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN0033-4545;1365-3075;0074-3925 —doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
- ↑3,03,1KRYPTON (ингл.)
- ↑периодическая система химических элементов — 1869.
- ↑https://ptable.com/#Electrons/Expanded
- ↑https://chem.libretexts.org/Bookshelves/General_Chemistry/Book%3A_ChemPRIME_(Moore_et_al.)/16%3A_Entropy_and_Spontaneous_Reactions/16.06%3A_Standard_Molar_Entropies
- ↑Meija J.,Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D.,Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T.,Prohaska T.Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) //Pure and Applied Chemistry —IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN0033-4545;1365-3075;0074-3925 —doi:10.1515/PAC-2015-0305
- ↑William Ramsay,Morris W. Travers On the Companions of Argon (инг.) //Proceedings of the Royal Society of London. — 1898. — Т. 63.878. — С. 437–440.
- ↑Stefan I. B. Cartledge, J. T. Lauroesch, David M. Meyer, Ulysses J. Sofia, Geoffrey C. Clayton Interstellar Krypton Abundances: The Detection of Kiloparsec-scale Differences in Galactic Nucleosynthetic History* (инг.) //The Astrophysical Journal. — 2008 November 10. — В. 2. — Т. 687. — С. 1043. —ISSN0004-637X. —DOI:10.1086/592132
- ↑Klaus Werner, Thomas Rauch, Ellen Ringat, Jeffrey W. Kruk FIRST DETECTION OF KRYPTON AND XENON IN A WHITE DWARF (инг.) //The Astrophysical Journal. — 2012-06-13. — В. 1. — Т. 753. — С. L7. —ISSN2041-8213&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 2041-8205, 2041-8213. —DOI:10.1088/2041-8205/753/1/l7
- ↑О чём пишут научно-популярные журналы мира //Наука и жизнь. —М., 1989. — № 6. — С. 66.
- ↑Куссмауль А. Р.Биологическое действие криптона на животных и человека в условиях повышенного давления — Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата биологических наук — Москва — 2007
- ↑Б. Н. Павлов, Н. Б. Павлов, А. Р. Куссмауль, М. А. Богачева, А. И. ГригорьевФизиологические эффекты газовых смесей, содержащих криптон и ксенон
- Криптон// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 13-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
