Клеопатра VII Филопатор (грек телендәΚλεοπάτρα Φιλοπάτωρ; б. э. т. 69 йылдың ғинуары — б. э. т. 30 йыл,12 август) —Боронғо Мысырҙыңэллинистик дәүер батшаһы, ҡустыларыПтолемей XIII һәмПтолемей XIV менән (ул ваҡыттағы ҡанундар буйынса, ул ҡустылары менән рәсми никахта була), аҙаҡ килеп, үҙе хакимлыҡ итә.Фирғәүен булған дәүерендә улЮлий Цезарь, һуныңанМарк Антонийҙы арбап, улар ярҙамында үҙенең тәхеттә хакимлығын нығытыуға ирешә. Клеопатраның үлеме менән, көнсығышУрта диңгеҙ өлкәһендә эллинистик дәүер тамамланып,Рим дәүере башлана. Клеопатра — Боронғо Мысырҙың һуңғы фирғәүене (уның улыЦезарион рәсми рәүештә генәОктавиан Август тарафынан үлтерелгәнгә тиклем фирғәүен була).
Клеопатраның атаһы —Птолемей XII АвлетИскәндәр Зөлҡәрнәйҙең ғәскәр башлығы,Птолемей династияһына нигеҙ һалыусы македонПтолемей I Сотерҙың тура вариҫы була. Б.э.т. 58—55 йылдарҙа Птолемей XII тәхеттән ҡолатыла һәм Мысырҙан ҡыуыла, уның урынына тәхеткә Клеопатраның апаһыБереника IV ултыра. Рим тарафынанСүриәгә ҡуйылған башлыҡ Габиний Птолемейға тәхетен кире ҡайтарырға ярҙам иткәндән һуң, Птолеймей ҡыҙы Берениканы үлтертә. Птолемей XII хакимлығын Рим ярҙамы менән генә һаҡлай ала, был Мысыр иҡдисадын ярайһы ҡаҡшата.
Птолемей XII б.э.т. 51 йылдың мартында 17 йәшлек Клеопатраны һәм Клеопатраның ҡустыһыПтолемей XIII-нө тәхеттә ҡалдырып, үлеп китә. КлеопатраΘεα Φιλοπατωρ (Теа Филопатор) —атаһын яратыусы алиһә — исеме аҫтында тәхеткә ултыра. Тәүге йылдар иҡтисади ҡыйынлыҡтар, аслыҡ, сәйәси ыҙғыштар арҡаһында ауыр була. Ҡустыһына кейәүгә сыҡһа ла, ул бик тиҙ уның менән тәхет бүлешергә йыйынмауын күрһәтә.
Б.э.т. 51 йылдың авгусында монархтар араһы бөтөнләй боҙола. Клеопатра рәсми ҡағыҙҙарҙан Птолемейҙың исемен алып ташлай, тәңкәләрҙә уның үҙенең генә йөҙө һүрәтләнә башлай. Шулай итеп, ҡатын-ҡыҙмонарх тәхеттә бергә ултырған ир монархтан өҫтөнлөк ала башлай, был ҡанундарға ҡаршы килә. Б.э.т. 48 йыл тирәләрендә Птолемей хакимиәт башлығында торған евнух Потиндың ярҙамы менән Клеопатраны тәхеттән ҡолатып, берҙән-бер фирғәүенгә әйләнә. Клеопатра Пелусий ҡәлғәһе янында ғәскәр йыйып, тәхетте ҡайтарырға маташа, әммә һуңынан Мысырҙан ҡасырға мәжбүр була.
Клеопатра һәм Цезарь.Жан-Леон Жером рәсемеБыл ваҡытта РимдаПомпей менәнЦезарь араһында Римда хакимлыҡ өсөн һуғыш бара. Б.э.т. 48 йылда Попмей Юлий Цезарь ғәскәренәнАлександрияға ҡаса. Б.э.т. 48 йылдың 28 сентябрендә Птолемейҙың ярҙамсылары Помпейҙың башын ҡатыны һәм балалары алдында киҫә. Птолемей, дошманын үлтергәне өсөн Юлий Цезарҙан мәрхәмәткә өмөт итә, етмәһә, был ваҡытта Мысырҙың Римға бурысы ла була. Был Птолемейҙың хәл иткес яңылышлығы була. Цезарь ике көн үткәс Мысырға килеп етә, Птолемей уға Помпейҙың киҫелгән башын күрһәтә. Цезарҙың быға фараздар буйынса, Помпей, сәйәси дошманы булһа ла, Римдың сит илдәрҙә вәкиле һәм Цезарҙың мәрхүмә ҡыҙыЮлияның ире булғанға, асыуы ҡуба. Цезарь Птолемей менән Клеопатра араһында тыуған ыҙғышты хәл итеүгә керешә.
Цезарҙың Птолемейға булған асыуынан файҙаланырға теләп, Клеопатра Александрияға кире ҡайта. Уны Цезарға фарсы келәменә урап, ҡайһы бер фараздар буйынса, тоҡ эсендә килтерәр. Цезарҙы йәш фирғәүендең матурлығы арбай. Ул Клеопатраны тәхетенә ҡустыһы менән кире ултырта. Птолемей XIII был ҡарар менән ризалашмай, яу ҡуптара, әммә тиҙ арала еңелә, Цезарҙың ғәскәренән ҡасҡан ваҡытында улНил йылғаһында батып үлә. Цезарь Клеопатраны тәхеткә икенсе ҡустыһыПтолемей XIV менән ултырта.
Б. э. т. 47 йылда 22 йәшлек Клеопатра менән 51 йәшлек Цезарҙың улы Птолемей XV Цезарь (Цезарион[5]) тыуа. Клеопатра Цезарь улын үҙенең вариҫы итеп ҡалдырыуын теләй. Әммә цезарь вариҫы итеп ҡустыһыОктавианды ҡалдыра. Б. э. т. 46 йылдар тирәһендә Клеопатра Цезарь саҡырыуы буйынса Римға килә. Бында ул б. э. т. 44 йылдың 15 мартында Цезарҙың республикасылар тарафынан үлтерелеүенә тиклем була.
Бынан һуң күп тә үтмәй, Птолемей XIV һаулығы ҡаҡшауы арҡаһында үлеп китә. Ҡайһы бер фараздар буйынса, ҡустыһын Клеопатра ағыулап үлтерә. Клеопатра улы Цезарион менән тәхеткә ултыра, ысынында иһә, хакимлыҡ тулыһынса уның ҡулында була.
Антоний һәм Клеопатраның тәңкәләрҙәге рәсемеЦезарҙың үлеменән һуңРимда республикасылар һәм Цезарҙың вариҫтарыАнтоний һәмОктавиан араһында хакимлыҡ өсөн ыҙғыш ҡуба. Клеопатра хәрби көс менән һәм аҡсалата республикасыларға ла, цезариандарға ла ярҙам итә. Республикасылар еңелгәндән һуң, б. э. т. 42 йылда Рим ғәскәре башлығы Марк Антоний КлеопатраныТарсҡа һорау алыу өсөн саҡырта. Клеопатра карабын бик бай биҙәп, үҙеАфродита ҡиәфәтендә Антоний менән осрашыуға килә. Артабан ул Антоний өсөн мул мәжлес ойоштора. Үҙенә булған ғәйептәрҙе ул кире ҡаға, республикасыларға ойошторолған ярҙамдыКипрҙа ҡуйылған башлығы Серапионға япһара. Клеопатра Антонийҙы тулыһынса үҙе менән арбай, һөҙөмтәлә Антоний б. э. т. 41—40 йылдар ҡышын Александрияла Клеопатра менән үткәрә. Б. э. т. 40 йылдың 25 декабрендә Клеопатра ике балаһына —Александр Гелиос һәмКлеопатра Селенаға ғүмер бирә. Шул уҡ йылда Антоний Октвиандың апаһыОктавияға өйләнә.
Б. э. т. 37 йылда Антоний менән Клеопатра ҡайтанан күрешә. Ул Мысыр йолалары буйынса Клеопатраға өйләнә. Клеопатра менән Антонийҙың өсөнсө балалары —Птолемей Филадельф тыуа.
Б. э. т. 34 йылда Антоний Клеопатра һәм Цезарионды Мысыр һәм Кипрҙың хакимдары, Александр ГелиостыАрмения,Мидия һәмПарфияның хакимы, Клеопатра Селена II-неКиренаика һәмЛивияның хакимы, ә Птолемей ФиладельфтыФиникия,Сүриә һәмКиликияның хакимы тип иғлан итә.
Антонийҙың был ҡылығы Римда оло ғауға ҡуптара, ОктавианСенатты Мысырға ҡаршы һуғыш башларға күндерә. Б.э.т. 31 йылда Антоний менән Клеопатраның ғәскәре һәм Рим ғәскәреАкциум буйында алыша. Был яуҙа Антоний менән Клеопатраның насар ойошторолған ғәскәре еңелә, әммә ҡамауҙан ҡотолоп Мысырға сигенеүгә өлгәшә, был ваҡытта ғәскәрҙең күп өлөшө Октавиан яғына сыға.
Б. э. т. 30 йылдың яҙында Октавиан Мысырға юллана. Октавиандың ғәскәре Александрияға килеп еткәс, Антоний ғәскәренең ҡалған өлөшө берәм-берәм Октавианға ҡушыла. Уға ҡаршы тороу файҙаһыҙ була. Антоний үҙен үҙе ҡылыс менән сәнсеп үлтерә. Клеопатра һаман Октавиан менән килешә алырына өмөтләнә. Әммә Римғатриумф өсөн ебәреләсәген белеп, Рим сығанаҡтары раҫлауынса, Клеопатра үҙен үҙе йыландан саҡтырып үлтерә.
Клеопатраның улы Цезарион Мысыр фирғәүене тип иғлан ителә, әммә был ваҡытҡа Октавиан Мысырҙы баҫып алған була. Цезарионды тотоп үлтерәләр. Был Мысыр фирғәүендәренең эллинистик тамырын ҡоротоу ғына түгел, Мысыр фирғәүендәренең хакимлығына нөктә ҡуя. Антоний менән Клеопатраның өс балаһы Римға килтерелә, Октавиандың триумф парадында улар сипкә бәйләнгән килеш килә, әммә артабан Антонийҙың ҡатыны Октавия Минор уларҙы үҙенә ҡарауға ала.
Мысыр тәңкәләрендә һүрәтләнеүенсә, Клеопатра тулҡынлы сәсле, ҙур күҙле, алға сығып торған эйәкле,Плолемейҙарға хас көмрө танаулы була. Ул бик һөйкөмлө була һәм бының менән оҫта ҡуллана, бынан тыш, уның арбағыс матур тауышлы, үткер аҡыллы булыуы билдәле.
Мысыр титулы — фирғәүен исемен йөрөтһә лә, уның төп теле —грек теле була. Уның тәхеткә ултырыуына тиклем бер нисә быуат дауамында Мысыр менән македондар (эллинистар) хаким итә. 300 йылдар элек МысырғаИскәндәр Зөлҡәрнәй килеүенән һуң, бында грек телеаҡһөйәктәр теленә әйләнә. Клеопатра 300 йыл дауамында Мысыр тәхетенә эйә булған ғаиләһендә беренсе булыпмысыр телен өйрәнеүсе булараҡ билдәле.
Клеопатра шәхес булараҡ әлеге көндәргә тиклем донъя мәҙәниәтендә оло ҡыҙыҡһыныу уята. Уға арнап һанап бөткөһөҙ сәнғәт эштәре яҙыла, уның тарихы әҙәби әҫәрҙәрҙә, фильмдарҙа бәйән ителә (мәҫәлән,Шекспирҙың«Антоний һәм Клеопатраһы»,Бернард Шоуҙың«Цезарь һәм Клеопатраһы»). Әҫәрҙәрҙең күбеһендә уның донъялағы иң ҡеүәтле кешеләрҙгә йоғонто яһаусы матурлығы һыҙыҡ өҫтөнә алына. ФилософБлез Паскаль раҫлауынса, уның гүзәллеге донъя тарихын үҙгәртә.
- Клеопатра // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). —СПб., 1890—1907. (рус.)
- А. Петров.Несколько страниц в защиту Клеопатры 2014 йыл 2 июльархивланған. // Восток-Запад-Россия. Сб. статей. — М.: «Прогресс-Традиция», 2002, с. 383—390.
- А Кравчук.Закат Птолемеев — М.: «Наука», Гл. ред. вост. литературы, 1973, 217 с.
- Плутарх,«Цезарь»;«Антоний»
- Аппиан,«Гражданские войны», кн. II, V
- Светоний, «Божественный Юлий», «Август»
- «Записки об Александрийской войне» неизвестного автора
- Бенгтсон Г., Правители эпохи эллинизма, М., 1982
- Александр Кравчук,Закат Птолемеев
- Roman History, by Cassius Dio, Book 51
- Монеты Клеопатры VII
%3b_Reni%2c_Guido.jpg)
