Калифорний (лат. Californium, Cf) —Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осорхимик элементы. Тәртип номеры — 98.
Яһалма радиоактивхимик элемент,актиноидтарға ҡарай. Массаһы 237—256 һан менән радиоизотоптары билдәле. Тотороҡло изотоптарға эйә түгел[6].
Калифорний элементының символы — Cf (Калифорний тип уҡыла).
Был элемент беренсе тапҡыр1950 йылда Берклиҙағы Лоуренс Милли лабораторияһында (элек Калифорния университеты Радиация лабораторияһында)кюрийҙы альфа-киҫәксәләр (гелий-4 иондары) менән аттырып синтезланған. Актиноид, алтынсы трансуран элемент, шуғаса синтезланған теләһә ниндәй элементтың иң юғары атом массаһына эйә, ул күҙ менән күрер күләмдә (эйнштейнийҙән һуң). ЭлементКалифорния штаты һәм шул штаттағы университет исеме менән аталған. Был яһалма элемент1950 йылда америка физиктары С. Томпсон, К. Стрит , А. Гиорсо һәм Г. Сиборг тарафынан Берклиҙың Калифорния университеты ҡарамағында242Cm тиҙләтелгән α-киҫәксәләр менән нурландырып алынған[6].
Калифорнийҙың беренсе ҡаты берләшмәләре —249Cf2O3 һәм249CfOCl1958 йылда етештерелгән.
Беркли ҡалаһындағы Калифорния университеты хөрмәтенә бирелгән, элемент шул ҡалала алынған булған. Авторҙар яҙыуынса, улар был исемдә быуат элекАмерика асыусыларғаКалифорнияға етеү нисек ауыр булһа, яңы элемент асылыуы ла шундай уҡ ауырлыҡ менән бирелеүен күрһәтергә теләгәндәр.
Бер грамм калифорний етештереү өсөн ядро реакторында плутонийҙы йәкикюрийҙы оҙаҡ ваҡыт — 8 айҙан алып 1,5 йылдан тиклем нурланышҡа дусар итәләр. Һуңынан килеп сыҡҡан нурланыш продукттарынан калифорнийҙы химик юл менән айырып алалар.
Металлик калифорнийҙылитий менән CfF3 калифорний фторидынан тергеҙеп алалар:
![{\displaystyle {\mathrm {CfF} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}{}+{}3\,\mathrm {Li} {}\mathrel {\longrightarrow } {}\mathrm {Cf} {}+{}3\,\mathrm {LiF} }}](/image.pl?url=https%3a%2f%2fwikimedia.org%2fapi%2frest_v1%2fmedia%2fmath%2frender%2fsvg%2f935ebad663799ff74bce375450161703ebebecd6&f=jpg&w=240)
йәки Cf2O3 калифорний оксидынкальций менән:
![{\displaystyle {\mathrm {Cf} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{2}}\mathrm {O} {\vphantom {A}}_{\smash[{t}]{3}}{}+{}3\,\mathrm {Ca} {}\mathrel {\longrightarrow } {}2\,\mathrm {Cf} {}+{}3\,\mathrm {CaO} }}](/image.pl?url=https%3a%2f%2fwikimedia.org%2fapi%2frest_v1%2fmedia%2fmath%2frender%2fsvg%2fc5fbbd5ed2603fbc8c1d64144b1506acb13464ae&f=jpg&w=240)
.
Башҡа актиноидтарҙан калифорнийҙы экстракцион һәм хроматографик ысул менән айыралар.
252Cf радионуклиды бик ныҡ радиотактив ағыулы. Асыҡ һыу ятҡылыҡтары һыуында ПДК 1,33·10−4 Бк/л.
- ↑Wieser M. E.,Coplen T. B.,Wieser M.Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) //Pure and Applied Chemistry —IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN0033-4545;1365-3075;0074-3925 —doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
- ↑2,02,1CALIFORNIUM (ингл.)
- ↑CRC Handbook of Chemistry and Physics (ингл.) — 87 — P. 1.14. —ISBN 978-0-8493-0487-3
- ↑4,04,14,2(unspecified title) —ISBN 0-8493-0485-7
- ↑5,05,1CRC Handbook of Chemistry and Physics (ингл.) — 87 — P. 4.56. —ISBN 978-0-8493-0487-3
- ↑6,06,1Киселёв, 2008
- Калифорний / Киселёв Ю. М. // Исландия — Канцеляризмы. —М. : Большая российская энциклопедия, 2008. — С. 521. — (Большая российская энциклопедия :[в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 12). —ISBN 978-5-85270-343-9.
- Haire, Richard G. Californium // The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements / Morss, Lester R.; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean. — 3rd. —Springer Science+Business Media, 2006. —ISBN 978-1-4020-3555-5.
- Concise Encyclopedia Chemistry / Jakubke, Hans-Dieter; Jeschkeit, Hans. —Walter de Gruyter, 1994. —ISBN 978-3-11-011451-5.
