Гибралта́р (ингл. Gibraltar [dʒɪˈbrɔːltɚ] Пиреней ярымутрауының көньяғында Гибралтар ҡаяһы менән тоташтырып торған муйын менәнБөйөк Британияның диңгеҙ аръяғы биләмәһе .
Урта диңгеҙҙе Атлантик океан менән тоташтырып тороусыГибралтар боғаҙы мөһим стратегик урын алып тора.НАТО хәрби-диңгеҙ базаһы урынлашҡан.
Бөйөк Британия ағзалығы аша Гибралтар Евросоюз ағзаһы булып тора (1973 йылда Бөйөк БританияНорман һәмМэн утрауһыҙһыҙ Евросоюз ағзаһы булды). На него не распространяется общая сельскохозяйственная политика ЕС, шенгенские соглашения, также он не является общей таможенной территорией ЕС, поэтому здесь нет НДС[ 1]
2004 йылдан Гибралтарҙа йәшәүселәрЕвропа парламентына һайлауҙарҙа ҡатнаша ала. Гибралтар граждандарыБөйөк Британия һәмЕвросоюз граждандары булып тора.
Гибралтар Европала ярым ҡырағай маймылдар —маготтар йәшәгән берҙән бер урын. Урындағы ышаныу буйынса,маймылдар йәшәһә, Гибралтар Бөйөк Британияныҡы була.
Гибралтар һүҙе испанлаштырылған «Джаб Аль Тарик» (ғәр. جبل طارق ) тигәнғәрәп һүҙенән алынған, был һүҙ «Тарик тауы» тигәнде аңлата. Был исем Пиреней ярымутрауына һөжүмде етәкләгән ғәрәп полководецы Тарик ибн Зияд хөрмәтенә бирелгән[ 2]
«Гибралтар һуғышы» картинаһы, 1607 йылдың 25 апреле, Голландия менән «Һиҡһән йыллыҡ һуғыш» энизоды Гибралтар тарихы (легендарГеркулес бағаналарының береһе) 3000 йылдан артығырак. «Геркулес бағаналары» тигән төшөнсәПлатон яҙмаларындала осрай. Финикийлылар һәм карфагендар Гибралтарҙа корабль тора торған урын эшләгәндәр. Рим империяһы осоронда ҡая улар ерҙәренә кергән, империя емерелгәс герман кәбиләләре — вандал һәм готта власы аҫтында ҡалған..
711 йылда вестготтар баҫып алғас Гибралтар улар милеге була. 1462 йылдаРеконкиста процессы барышындаИспания милегенә күсә. В1704 йылда,Испан империяһының ахырында Джордж Рук етәкселегндәге инглиз эскадраһы баҫып ала.1713 йылда Англия һәм Франция Испанияға көсләп таҡҡан тыныслыҡ килешеүе буйынса ГибралтарБөйөк Британияға күсә. 1727 йылғы инглиз-испан һәм шулай уҡ испан-француз (1779—1783) һуғышы йылдарында испандар крепосты кире алырға тырыша. 1783 йылғы Версаль килешеүе буйынса ҡая Британия биләмәһе булып ҡала.
1830 йылда Гибралтар рәсми рәүештә Бөйөк Британия колонияһы тип иғлан ителә. 1869 йылдаСуэц каналы асылғас уның әһәмиәте тағы ла арта, каналЕвропанан Һиндостанға юлды ике тапҡып ҡыҫҡарта. Ҡаяны ҡул аҫтында тотоуУрта диңгеҙҙә суднолар йөрөшөн контрольдә тоторға мөмкинлек бирә.
1940 йылдаИкенсе Бөтә донъя һуғышы башланған йылда каудильо Франсиско Франко хәрби нейтралитет һаҡлап,Һитлерҙың Гибралтарҙы баҫып алырға тигән тәҡдимен кире ҡаға.
1954 йылда, Гибралтарҙы алыуҙың 250 йыллығын билдәләгәндә, колонияға Бөйөк Британия королеваһыЕлизавете II килә, был ваҡытта Испания властары үҙ консульлыҡтарын яба һәм Испания һәм Гибралтар араһында йөрөүҙе сикләй.
1964 йылда Гибралтар үҙ еонституцияһын ҡабул итә. 1969 йылда эске тулы үҙидара кереткән яңы конституция ҡабул итә.
60-сы йылдар уртаһында Испанияға ҡушылыу төркөмө («паломос») колонияла протестар компанияһын башлай. Әммә1967 йылдың 10 сентябрендәге референдумда күпселек гибралтарҙар (12 138, 44-кә ҡаршы) испан суверенитетына күсеүгә ҡаршы тип тауыш бирҙеләр. Испан хөкүмете яуап итеп 1969 йылдың 9 июлендә Испания һәм Гибралтар араһындағы сикте яба, Британия биләмәһенә тулы экономик блокада иғлан итә, телефон һәм телеграф бәйләнеше туҡтатыла, диңгеҙ юлы ябыла, һәм шулай уҡ испандарға Гибралтарҙа эшләү тыйыла. Сәйәси хәл испан диктаторы Франсиско Франко1975 йылда үлгәс кенә йомшара[1] 2012 йыл 14 ноябрьархивланған .
Шунан бирле Гибралтарҙың сәйәси статусы тураһында бәхәс бара.2004 йылда Гибралтарҙа йәшәүселәр беренсе тапҡып Европа парламентына һайлауҙарҙа ҡатнаша.
Гибралтар картаһы Ҡала климаты Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл Уртаса максимум, °C 16 17 18 20 23 25 28 29 26 23 19 17 21 Уртаса температура, °C 13 14 15 17 19 22 24 25 23 20 17 14 18 Уртаса минимум, °C 11 12 13 15 18 20 21 19 17 14 11 15 Яуым-төшөм нормаһы,мм 98 106 59 25 4 1 3 23 55 114 127 767 Сығанаҡ:BBC Weather
↑ См. Акт о присоединении Дании, Ирландии и Соединенного Королевства (1972 год) Accession of Denmark, Ireland and the United Kingdom (1972) (Official Journal L 73 of 27 March 1972) ↑ Гибралтар в БСЭ 2014 йыл 1 июльархивланған . Европа илдәре
Өлөшләтә танылған ил Танылмаған илдәр Европала биләмәләре булғанАзия илдәре Биләмәләре Европала булыуы бәхәсле булғанАзия илдәре
