Бута́н короллеге (Ҡалып:Lang-dz прослушать (мәғл. ) Һиндостан менәнҠытай араһында, Көньяҡ Азияла урынлашҡан. Баш ҡалаһы — Тхимпху ҡалаһы. Үҙ аталышы —Друк-Юл — «Дракон иле»[ 7]
Бутан —Һиндостан территорияһынан тышта торған Көнбайыш Бенгал штаты Калимпонг үҙәгенең тарихи исеме. Был территория БутанданXIX быуатта төрлө низағтар арҡаһында инглиздәр тарафынан тартып алынған.
Ҡайһы бер версиялар буйынса «Бутан» атамаһыБху-Уттан (Bhu-Uttan) һүҙенән килеп сыҡҡан, санскриттан тәржемәһе «яҫы таулыҡ» йәки «тауҙар иле» тигәнде аңлата. Икенсе версиялар буйынсаБхот-Ант (Bhots-ant) һүҙенән барлыҡҡа килгән һәм «Тибет сиге» йәки «Тибет көньяғы» тигәнде аңлата.
Төньяҡтан Бутан короллегеҠытай менән, көнбайышта —Һиндостандың Сикким штаты менән (1975 йылға тиклем элекке бойондороҡһоҙ үҙаллы короллек), көнсығышта — Аруначал-Прадеш штаты, көньяҡта — күп йылдар буйына граждандар һуғышы барған Ассам штаты менән, көньяҡ-көнбайышта — Көнбайыш Бенгал менән сикләшә.
Археология мәғлүмәттәре буйынса, Бутанда б. э. т. II мең йыллыҡта кешеләр йәшәүе тураһында билдәле булһа ла, уның боронғоһо тураһында яҙма танытмалар юҡ. Ил тарихы бары тик эпизодтар буйынса ғына билдәле, сөнки1827 йылда Бутандың элекке баш ҡалаһы Пунакхта янғын ваҡытында иң ҙур китапхана утта һәләк була. Тарихи ваҡиғалар хәҙерге көндә риүәйәттәр формаһында ғына билдәле. Күренеүенсә, буддизм Бутанға II быуатта килгән. Шулай уҡ Тибет короле Сонгцен Гампо (627—649), риүәйәттәр буйынса Бутан территорияһында ике монастырь (Парола Кийчу Лакханг һәм Бумтангта Джамбей Лакхангты) төҙөткән, улар әлегә тиклем һаҡланып ҡалған һәм хаж ҡылырға килеүселәрҙең төп урыны булып тора.
Хроникалар легендар будда йогины Падмасамбхаваның Бутанға VIII быуатта бер нисә тапҡыр килеүе тураһында һөйләй.
Монастырь Такцанг-лакханг («гнездо тигрицы»), в котором расположены основные пещеры медитации Падмасамбхавы, около Паро. Һуңғараҡ Тибеттә Ландарма батша(836—842) ил менән идара иткән, ул буддизмды тыйған һәм уны таратыусы будда монахтарын эҙәрлекләгән. Эҙәрлекләүҙәрҙән ҡасҡан монахтар һәм ғалимдар үҙҙәренә Бутанда урын тапҡан.
Друкп Кагьюның бутан буддизмы Тибеттәге Ралунг ҡалаһындағы Друк («дракон» монастыренә нигеҙ һалыусы Цангп Гьяре Еше Дордже ламанан башланған. Был мәктәп Тибет сиктәрендә, Ладакта һәм Бутанда нығынып көсәйгән. Бутан буддизмын үҫтереүгә Ньингм мәктәбенән Пема Лингпа ҙур өлөш индергән.
Тибет монахы һәм рәссамы Нгаванг Намгьял (Шабдрунг) (1594—1651) 1616 йылда король булып торған; ул Бутанды берләштергән һәм бөтә ерҙә нығытылған ҡәлғәләр (дзонгтар) төҙөткән. Был ҡәлғәләр һаҡлау һәләте буйынса Лхастағы Потал һарайынан ғына ҡалышҡан. Шабдрунг вафат булғандан һуң, Бутанда граждандар һуғышы башлана һәм ул ике йөҙ йыл буйына бер өҙлөкһөҙ дауам итә.
Һуғыш ваҡытында Бутан Ассамда һәм Бенгалда Брахмапутра йылғаһына алып барған ерҙәрҙе(дуарҙар йәғни «ишектәрҙе») баҫып алған.
Бутан эсендәге конфликтҡа инглиздәр бик әүҙем ҡыҫылып киткән. БутандыңАнглия менән үҙ-ара мөнәсәбәттәре конфликттар һәм берләшеүҙәр менән аралаш барған. Һөҙөмтәлә Бутан дуарҙарҙы һәм хәҙергеҺиндостандың көньяҡтағы Ассам штатындағыБритания Бутаны (баш ҡалаһы Калимпонг) ерҙәренән мәхрүм ителә.
Бутанды өр-яңынан берләштереп, уны нығытыусы - Угьен Вангчук король, ул1907 йылда хәҙерге көнгә тиклем хакимлыҡ иткән яңы династияға нигеҙ һалған. Элек Угьен Вангчук инглиздәр менән берлектә хәрби операцияларҙа ҡатнаша, ә1910 йылда яңы династияның Беренсе КоролеАнглия менән тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөй, шунда улАнглия менән Бутан араһында сюзеренлы мөнәсәбәттәрҙе таный, быны ул Англияның Бутандың эске эштәренә бер ҙә ҡыҫылмауын һәм илгә тулы автономия хоҡуғын алыр өсөн эшләй. Ошо ваҡыттан Бутан тулыһынса изоляцияла тора, һәм ил ике бөтә донъя һуғышынан ситтә тороп ҡала.
Һиндостандың 1949 йылда бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителгәс, Бутан шулай уҡ бойондороҡһоҙ ил булып һанала. Ләкин тулыһынса изоляцияла тороу БутандыБерләшкән Милләттәр Ойошмаһында һәм башҡа халыҡ-ара ойошмаларҙың эшендә ҡатнашыуҙан мәхрүм итә, сөнки ул яңылыш рәүештә донъя йәмғиәте тарафынанһиндостандың доминионы итеп ҡаралып килә. Һуңғараҡ БутанғаБерләшкән Милләттәр Ойошмаһына инеү һәм үҙенең юридик бойондороҡһоҙлоғон иҫбатлау өсөн кәрәш алып барырға тура килә.
Яңы династияның Өсөнсө короле Джигма Дорджи Вангчук,1952 йылда тәхеткә ултырғас, сәйәсәтте модернизациялау эшен башлай.Ҡытайҙың Тибеткә бәреп инеүе илде Бутан менәнҺиндостан араһындаҠытай баҫып алыуынан һаҡлау буйынса пакт төҙөргә мәжбүр итә һәм хәҙерге көнгә тиклем Бутандың хәүефһеҙлегеҺиндостан ғәскәрҙәре тарафынан гарантиялана. Джигма ДорджиҠалып:Уточнить 2илдә аҡса менән эшләүҙе лә юлға һалып ебәрә. Бары тик1971 йылда ғына БутанБерләшкән Милләттәр Ойошмаһына инә.
Представитель коренного населения Бутана Династияның Дүртенсе короле Джигме Сингье Вангчук тәхеткә1972 йылда ултыра һәм илдә байтаҡ реформалар үткәрә. Бутанға сикләнгән һанда башҡа ил журналистары һәм туристары инә башлай. Король илгә инфраструктураларҙы (электр тогын, телефон һәм радио бәйләнешен, юлдарҙы) тирә яҡ мөхиткә мөмкин тиклем зыян килтермәйсә индереү менән булыша.1998 йылда король башҡарма власты министрҙар кабинетына тапшыра һәм юғары эшелон чиновниктарын ротациялау һәм алмаштырып ҡуйыуҙы индерә.2002 йылда Бутанда милли телевидение барлыҡҡа килә (быға тиклем телевидение тыйылған була). Халыҡтың көнкүреше көндән-көн күтәрелә, инфраструктуралар камиллаштырыла һәм модернизациялана. Шуға ҡарамаҫтан, Бутан үҙ традицияларын әлегә тиклем ныҡ һаҡлап килә.
2006 йылдың 14 декабрендә Бутандың дүртенсе короле Джигме Сингье Вангчук (тыуған 1955 йылда) үҙенең улы, Джигме Кхесар Намгьяла (1980 йылда тыуған) файҙаһына тәхеттән баш тарта. [13]} (1936)
Карта Бутана Бутан, государство в Азии Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге : 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). —СПб. , 1890—1907.(рус.) Мишель Пессель. Путешествие в Мустанг и Бутан. Вильнюс Вага 1982 Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник. Под ред. А. Я. Сухарева. М., НОРМА, 2003. Статья «Бутан». С. 126—128. Gisela Bonn. Bhutan. Kunst und Kultur in Reich der Drachen. DuMont Kunst Reiseführer. DuMont, Köln, 1988 Aris M. Bhutan. The early History of a Himalaya Kingdom, Washington 1979 Aris M. View of Medieval Bhutan. The diary and drawing of Samuel Davis 1783. London/Washington 1982 Stan Armington, Bhutan. Lonely Planet travel guide. Ҡалып:Бутан в темах Ҡалып:Государства без выхода к морю Ҡалып:Южная Азия Ҡалып:SAARC Ҡалып:Монархии
Азия илдәре
Британия империяһының диңгеҙ аръяғы биләмәләре
Европа и Средиземноморье
³ Позже вышла из числа королевств Содружества, сохранив членство в нём.4
Латинская Америка, острова Карибского бассейна и Южной Атлантики
Африка
¹ Позже вышла/вышел из числа королевств Содружества, сохранив членство в нём.
Азия
¹ Позже вышла/вышел из числа королевств Содружества, сохранив членство в нём.Японской империи .
Австралия, Океания и Антарктика
.svg)
.svg)