قازاخیستان (قازاقجا:Қазақстан, Qazaqstan, /qɑzɑqstɑ́n/)آسیا قاره‌سینده بیر اؤلکه‌دیر. اوْرتا آسیادا ساحه‌سینه گؤره ان بؤیوک اؤلکه قازاخیستاندیر.باشکندیآستانا شهریدیر. قازاخیستانقوزئیده، قوزئی-دوغودا و قوزئی-باتی‌داروسیا ایله، دوغوداچین، گونئی‌ده ایسهتورکمنیستان،اؤزبکیستان وقیرغیزیستان ایله سینیرلاری وار. باتی‌داخزر دنیزی ایله حودودلانیر. قازاخسیتان دونیا اوقیانوسلاریندان چوخ اوزاقدادیر. اما اطرافینداکی اؤلکه‌لرله قازاخسیتان اوْلدوقجا سیخ قارشیلیقلی ایلگیلره مالیک‌دیر.
قازاخلار تورکلرین قیپچاق قولونون ان بؤیوک خالقی‌دیر. قازاخ آدینا کئچمیش‌دن قازاخلارلا علاقه قوران یازی مدنیتینه صاحب مملکتلرین یازی‌لی قایناقلارین‌دا راست گلمک مومکون‌دور. بونلار؛ چین، روس، عرب، فارس، بیزانس، موغول و تورک دیللرین‌ده یازیلان اثرلردیر. بۇ اثرلرین دیل خصوصیتلرینه گؤره "قازاخ" آدی، آسا، کاسا، هاسا، هایساک، کاسوک، قاساق، هاسیق، قزاق، کازساک و س. مۆختلیف شکیللرله یازیلمیش‌دیر. قازاخ آدینین نه زامان میدانا چیخدیغی تام اولاراق بیلینمیر. چونکی "قازاخ" کلمه‌سینین آدین اتیمولوژی(دیلین کؤکلرینی آراشدیرما بیلیم) تاریخین درین‌لیکلرینه گئدیر. قازاخلار حاقیندا تاریخچیلر مۆختلیف دلیللر گتیریرلر. مثلاً؛ آکادمیک مارر: "قافقازدا قازاخلار یاشاییرلار"، چک تاریخچی‌سی گروزنی: "قازاخلار میلاددان اوّل خزر دنیزینین شرق بؤلگه‌سین‌ده یاشایان هونلارین نوه‌لری و قافقاز کاسپین سؤزلرینین قاز، قاس کؤکون‌دن تؤرمیش اولدوغو، قازاخ آدینین دا بو کؤک‌دن قایناقلاندیغینی بیلدیریر". ائرمه‌نی تاریخچی‌سی موسا هئرئنی ایران پادشاهی وئلیریتتی‌سین دؤورون‌ده میلاددان اوّل ۱۹۷-۱۲۶-جی ایللرده قازاخلارین فارسلارلا ووروشدوغونو یازیر.
مۆعاصیر قازاخیستانین کؤکلری ۱۴۰۰-جو ایللره قدر گئتمک‌ده‌دیر. ۱۴۰۰-جو ایللرده مۆختلیف تورک طایفه لارینین بیرلشمه‌سی ایله مرکزی آسیادا یئنی بیر بوی یارانمیش‌دیر. قیزیل اوردا دؤولتی داغیلدیق‌دان سوْنرا تورک طایفه لری نوقای خان اطرافین‌دا بیرلشه‌رک نوقای خان‌لیغینی قوردولار. بۇ خان‌لیق سوْنرادان قازاخ خان‌لیغینا چئوریلدی. قازاخ خان‌لیغی اوچ حیصّه دن عبارت ایدی:اولو ژوز،کیچیک ژوز واورتا ژوز. ۱۷۷۱-جی ایلده‌ن اعتباراً اونلار بیر-بیرین‌دن وابسته اولمایان سیاست یئریتمه‌یه باشلادیلار. ۱۷۷۰-جی ایلین سونلارین‌دا قازاخ ژوزلاری روسیه و چین آراسیندا موباریزه میدانینا چئوریلدی. بۇ موباریزه روسلارین غلبه‌سی ایله باشا چات‌دی. بون‌دان سوْنرا روسلار ایشغال ائتدیکلری قازاخلارین اؤلکه‌سین‌ده موستملکه‌چی‌لیک سیاستی یئریتمه‌یه باشلادیلار. بۇ توْرپاقلارین بوتون ایمکانلارینی منیم‌سه‌دیلر. یئرلی قازاخلاری کؤچه مجبور ائتدیلر. قازاخلارین دیلینه، دینینه و یاشاییشینا مۆختلیف قاداغالار قویولموش‌دور.
آجلیق و سیاسی سببلرله ۱۹۱۲-۱۷ جی ایللر آراسیندا روس حکومتینه قارشی اعتراض باشلادی. ۱۹۱۷-جی ایلده روسیهدا چارلیغین دئوریلمه‌سی ایله علاقه دار اولاراق مرکزی آسیا بیر مدت موستقیل اوْلدو. ۱۹۱۷-۲۰ جی ایللر آراسیندا کئچمیش قازاخ ژوزلاری بیرلشه‌رک "آلاش اوردا دؤولتی"نی قوردولار. بو دؤولت اوچ ایل یاشایا بیل‌دی. ۱۹۲۰-جی ایلده‌ن سوْنرا روسلار حاکمیّتی اله کئچیردیلر و بو تاریخ‌دن سوْنرا شوروی دؤورو باشلادی. روس حکومتی قازاخلارین میلّی شعورونو ایتیرمه‌سی اۆچون مۆختلیف یوللارا ال آتدی. ایستالینین واختین‌دا قازاخجادان عرب و فارسجا سؤزلر چیخاریلاراق بونلارین یئرینه روسجا کلمه‌لر قویول‌دو. گونوموزده ده قازاخجادا اولان بعضی کلمه‌لر اۆچون روس سؤزلری ایشلدیلیر. سووت حاکمیّتی آلتین‌دا اولان دؤورده ۱۹۳۳-جو ایلده صونعی آجلیق، ۱۹۳۷-۳۸-جی ایللرده سویقیریم، ۱۹۵۴-جو ایلده ۶ میلیون ۳۰۰ مین هئکتار یئرین زورلا روس موهاجیرلرینه پایلانماسی، ۱۹۶۰-جی ایللره قدر روس کؤچلری یئرلش‌دیرمه پلانلارینین حیاتا کئچیریلمه‌سی، ۱۹۸۶-جی ایلده مشهور "جئلتوک‌سان" حادثه‌سینی سؤیله‌مک مومکون‌دور.
۱۹۹۰-جی ایلده ایقتیصادی بحران و شوروی-نین سوقوطون‌دانا سوْنرا ۱۹۹۱-جی ایلده موستقیل اولاراق دونیا آرناسیندا اؤز یئرینی تاپ‌دی. نورسولتان نازاربایئو اؤلکه‌نین ایلک یاشکان اوْلدو.
۱۹۹۲-جی ایلده قازاخیستان روسیه نین تشببوسونه اساساً ژانویه‌ده کوللئکتیو تهلوکه‌سیزلیک موقاویله‌سی ایمضالامیش‌دیر.
۱۹۹۷-جی ایلده باشکند آلماتی‌دان آستانایا کئچیریلمیش‌دیر.
قئید: م. V. لومونوسوو آدینا موسکو دؤولت اونیوئرسیتئتینین آنالیتیک-بیلیشیم مرکزینین ائکسپئرت قروپونون رهبری آلکسی ولاسوو دوشونور کی، گورجوستان-اوسئتییا موناقیشه‌سی قازاخیستانین ۲۰۱۰-جو ایلده آتت-ا صدرلیگی زامانی پریوریتئتلر آراسیندا اولمایاجاق. بۇ گون گورجوستانا عایید اوْلان بۇ مسئله‌لر سیاسی‌دیر و بوردا ایقتیصادی مسئله‌لردن صحبت گئده بیلمز. آنلاماق لازیم‌دیر کی، اگر آذربایجانلا ائرمنیستانین وضعیتین‌ده تورک-ائرمه‌نی سرحدلرینین آچیلماسی اۆچون هله‌ده ایقتیصادی سببلر تاپماق اولسا دا بۇ روسیه و یا تۆرکیه بیزنئ‌سینین و ده ائرمه‌نی دیاسپورونون ماراقلاری‌دیر. گورجوستان ایله علاقه‌لر ایسه سیاسی‌دیر. بورادا ایقتیصادی منتیق ایشله‌مه‌یه‌جک.
ایسئسجو شوراسی سون ایجلاسین‌دا ۲۰۱۵-جی ایلده ایسلام مدنیتی شهری اعلان اوْلونماسی ایله باغلی آلماتینین نامیزدلیینی تصدیقله‌ییب.
قازاخیستان اراضی‌سینین چؤللری چوخ دا مورکّب دئییل‌دیر. دوزه‌ن‌لیکلر داها گئنیش ساحه‌نی تۇتور. غرب‌دهخزریانی اووالیق واوستورت یایلاسی، شرق‌ده ایسه قازاخیستان خیردا تپه‌لیگی دقتی جلب ائدیر. جنوب‌داتوران اووالیغینین بیر حیصّه سی قازاخیستان اراضی‌سینه داخیل اولور. شیمال‌داتورغای چؤکک‌لیگی قازاخیستان اراضی‌سی ایله غربی سیبیر اووالیغینی بیرلشدیریر. اؤلکه‌نین ان هون‌دور یئری شرق‌دهآلتای داغلارینین قازاخیستان اراضی‌سینه داخیل اوْلدوغو حیصّه دیر. ان آلچاق یئر ایسه غرب‌ده خزر ساحللرین‌ده یئرلشه‌ن کاراگیئ چؤکک‌لیگی‌دیر (-۳۲ متر). قازاخیستان اراضی‌سین‌ده بیر سیرا فایدالی قازینتیلارین زنگین یاتاقلاری واردیر. بونلاردان قاراغان‌دی،ائکیباستوز و تورغایداش کؤمور یاتاقلارینی، جئزقازغان،ساییک،بوزشاکول،بالخاش و کوونراد،قازاخیستان خیردا تپه‌لیگیمیس معده‌نلرینی، تورغای،کوستانای ویلایتین‌ده‌کیدمیر فیلیزی یاتاقلارینی خصوصی قئید ائتمک اولار. قازاخیستان اراضی‌سی چوخ زنگینآلیمینیوم یاتاقلارینا، و دهقورغوشون،سینک،گوموش،وولفرام،فوسفوریت(مانغیستاو،کاراتاو)،نیکل،قیزیل و باشقا نادر دمیر یاتاقلارینا مالیک‌دیر. جومهوریتی اراضی‌سینین غرب (خزرساهی‌لی) حیصّه لرین‌ده زنگین نفت(تنگیز،تورغای،مانغیستاو) و قاز یاتاقلاری(مانغیستاو،قاراجانباس،اؤزئن) دا واردیر. بئله‌لیکله، دئمک اولار کی، قازاخسیتان یاناجاغا و ان باش‌لیجا صنایع ساحه‌لری اۆچون لازیم اوْلان بوتون خام احتیاطلارینا مالیک‌دیر.
تخمیناً اؤتن عصرین ۶۰-جی ایللرینه کیمی قازاخیستان حئیواندارلیق (خصوصیله قویونچولوق) چیفتلیک (مزرعه) ایله فرق‌لنه‌ن بیر اؤلکه ایدی. لاکین حاضیردا او، الوان متالوژی، کؤمورچیخارما، کیمیا، ماشینقاییرما، یونگول و یئیینتی صنایع‌سی اوْلان بیر اؤلکه‌یه چئوریلمیش‌دیر. یاناجاق صنایع‌سین‌ده کاراغان‌دی و ائکیباستوز کؤمور حؤوزه‌لرینین بؤیوک اهمیتی واردیر. کؤمورله ایشله‌یه‌ن اونلارلا الکتریک مرکزلارین‌دان ان بؤیویو ائکیباستوزدا یئرلشیر. ان بؤیوک میس ائمالی زاوودلاری بالخاش و جئزقازغان شهرلرین‌ده‌دیر. ائرتیس چایی اوزرین‌ده‌کیسو الکتریک مرکزلارینین انرژی‌سی و زنگین پولیمئتال یاتاقلاری اساسین‌دااؤسکمندئ،پاولوداردا مۆختلیف الوان دمیرلار و عالیمینیوم اۆرتیم (تولید) ائدن کومبیناتلار یارادیلمیش‌دیر.قارا متالوژی صنایع‌سی ده (چوقون، پولاد، پروکات اۆرتیم (تولید)ی) گئتدیکجه اینکیشاف ائدیر. اونون اساس موس‌سی‌سه‌لریتمیرتاو ورودنی شهرلرین‌ده یئرلشیر. قازاخیستانین کیمیا صنایع‌سین‌ده مینرال گوبره اۆرتیم (تولید)ی اساس یئر تۇتور.جامبیل شهرین‌ده نهنگسوپئرفوسفات زاوودو تیکیلمیش‌دیر. قازاخیستان‌داماشینقاییرما صنایع‌سی ده اینکیشاف ائدیر.پئتروپاول وآقمولادا کند چیفتلیک (مزرعه) ماشینلاری، آلماتی‌دا ائلئکتروتئخنیکی ماشین و آوادان‌لیقلار اۆرتیم (تولید) اوْلونور. قازاخیستان هم ده اینکیشاف ائتمیش یئیینتی و یونگول صنایعیه مالیک‌دیر.سمی، پئتروپاول، آلماتی، شیمکند (چیمکند) یئیینتی و یونگول صنایعنین ایری مرکزلری‌دیر.کند چیفتلیک (مزرعه)ندا بوغ‌دا، قارغی‌دالی، پامبیق و چلتیک بیتکیلری، همچینین قویونچولوق باش‌لیجا ساحه‌لردیر. اکین ساحه‌لرینین ۷۰%-دن چوخون‌دا دن‌لی بیتکیلر (اساساً یازلیق بوغ‌دا، قارغی‌دالی، چلییک، داری) اکیلیر. بوغ‌دا اکینی ساحه‌لری اساساً قازاخیستانین شیمال حیصّه سین‌ده یئرلشیر. قازاخیستان بئجردیی بوغ‌دانین بؤیوک حیصّه‌سینی خاریجی اؤلکه‌لره ایخراج ائدیر. پامبیق و چلتیک ایسه جنوب‌دا (جامبیل و شیمکند اوستانلری) سوواریلان توْرپاقلاردادیر. هئیواندارلیغین اساس چیفتلیک (مزرعه) ساحه‌لری شیمال، مرکز و شرق رایونلارین‌دادیر. اؤلکه‌ده ۳۵ میلیون داوار، ۸ میلیون قارامال ساخلانیلیر. حئیواندارلیق محصوللارینین دا (ات-سود محصوللاری، یون) بؤیوک حیصّه سی خاریجی اؤلکه‌لره ایخراج اوْلونور.
قازاخیستان‌داBP شیرکتینین معلوماتینا گؤره ۲۰۰۹-جو ایلین اوّلین‌ده نفتین ثبوت ائدیلمیش احتیاطلارینین حجمی ۳۹،۶ میلیارد باررئل و یا ۶،۵ میلیارد تون تشکیل ائدیر، بۇ دا عمومی دونیا احتیاطلارینین ۳،۲%-نی تشکیل ائدیر. نفتین پروقنوزلاش‌دیریلان احتیاطلاری یالنیز خزر دنیزینین قازاخیستان قیسمتونا عایید اوْلان یئرلرین‌ده ۱۷ میلیارد تون‌دان چوخ اوْلدوغو تخمین ائدیلیر.مرکزی کشفیات ایداره‌سینین ایستاتیستیکاسینا اساساً قازاخیستان ۲۰۰۹-جو ایلده ۷۵ میلیون تون نفت حاصیل ائتمیش‌دیر. قازاخیستان حکومتی ۲۰۱۱-جی ایلده نفت هاسیلاتینی ۱۰۰ میلیون تونا، ۲۰۱۵-جی ایلده ایسه ۱۵۰ میلیون تونا قدر آرتیرماغی پلانلاشدیریر. قازاسیتان موستقیل‌لیک ایللرین‌ده نفت‌دن چوخ بؤیوک گلیرلر الده ائتمیش و بونون نتیجه‌سین‌ده قازاخیستان آسیادا ان یوکسک حیات سوییه‌سینه مالیک اوْلان اؤلکه‌لردن بیرینه چئوریلمک‌ده‌دیر. ۲۰۰۹-جو ایلین اوّلینه اوْلان معلوماتا گؤره قازاخیستانین آشکار ائدیلمیش طبیعی قاز احتیاطلاری ۱،۸۲ تریلیون م³ (بپ-نین حسابلامالارینا اساساً) تشکیل ائدیر کی، بۇ دا دونیا احتیاطلارینین ۱،۷%-نه برابردیر. قازاخیستانین مانغیستاو (مانقیشلاق) یاریماداسین‌دا بؤیوک نفت و قاز صنایع‌سی یارادیلمیش‌دیر.
قازاخیستان جومهوریتینده اوْرتا حسابلا ۱ km²-ا ۶ نفر اهالی دوشور. لاکین اهالی اراضی اوزره غیری-برابر مسکونلاشیب. اؤلکه‌نین شیمال، شیمال-شرق و جنوبون‌دا داغتیی حیصّه لرده (خصوصیلهآلماتی و اونون اطرافین‌دا) اهالی نیسبتاً سیخ‌دیر. اؤلکه‌نین اساس اهالی‌سی قازاخلاردیر.
^Агентство Республики Казахстан по статистике :Численность населения Республики Казахстан по итогам переписи населения ۲۰۰۹ годаArchived 2010-02-08 at theWayback Machine....Численность населения Республики Казахстан по итогам переписи населения ۲۰۰۹ года на момент счета на ۱۲ часов ночи с ۲۴ на ۲۵ февраля ۲۰۰۹г. составила ۱۶۰۰۴،۸ тыс. человек . Доля уйгуров в общей численности населения страны составила – ۱،۴%.Численность казахов увеличилась по сравнению с предыдущей переписью на ۲۶،۱% и составила ۱۰۰۹۸،۶ тыс. человек. Увеличилась численность узбеков на ۲۳،۳%، составив ۴۵۷،۲ тыс. человек، уйгур – на ۶%، составив ۲۲۳،۱ тыс. человек. Снизилась численность русских на ۱۵،۳%، составив ۳۷۹۷،۰ тыс. человек؛ немцев – на ۴۹،۶%، составив ۱۷۸،۲ тыс. человек؛ украинцев – на ۳۹،۱%، составив ۳۳۳،۲ тыс. человек؛ татар – на ۱۸،۴%، составив ۲۰۳،۳ тыс. человек؛ других этносов – на ۵،۸%، составив ۷۱۴،۲ тыс. человек.
.svg)
.png)
.svg)
