سیپاهی (عثمانلی تورکجه‌سی: سپاهی)،عثمانلی اوردوسونون آغیرسوواری عسگری دیر.تیمار صاحیبی اوْلانتیمارلی سیپاهیلر وقاپی‌قولو اوْجاغینا باغلیقاپی‌قولو سیپاهیلر اوْلماق اۆزره ایکیه آیریلیر.[۱][۲]
تیمارلی سیپاهی صینفی اساساً تۆرک آتلی کؤچری حیات طرزیندن قایناقلانان،آلپ و یاباتور اوْلاراق آدلاندیریلان بیگه باغلی، اصیل آتلی ساواشچی تیپی‌نین کلاسیک عثمانلی چاغینداکی ایفاده‌سی دیر. بۇ عسگر صینفی, تۆرکلرینآنادولویا کؤچرک یئرلشیک دؤولتلر قورماسی پروسسینده بیر پئشه‌کار اوْردونون یاراتیلماسی مقصدی ایله، کؤچری ساواشچی سیستمی‌نین یئرلشیک حیات طرزینه اویغونلاشدیرماسی ایله دوْغموشدور.بؤیوک سلجوقلو دؤولتینده "اقطاع" آدینی آلان و داها سوْنراکی عثمانلی دؤنمینده "دیرلیک" (کئچیملیک) اوْلاراق تورکجه‌لشدیریلن بۇ ایداری و ایقتیصادی سیستمه باغلانان و سیپاهیلیک آدینی آلان بۇ ساواشچی صینفی بؤیوک سلجوقلو اوردوسونون اساسینی قوْیموشدور؛ داها سوْنرا بؤیوک سلجوقلو دؤولتی‌نین میراثچی‌سی اوْلانآنادولو سلجوقلو دؤولتی و دیگر تۆرکمن دؤولتلری‌ده تیمارلی سیپاهی سیستمی‌نی ایلکین مرحله‌ده، قیسماً و فرقلی تطبیقلرله سۆردۆرموشلر. آنادولو سلجوقلو دؤولتی‌نین اۇج بیگی اوْلانارطغرل غازی نینسوغوت ودومانیچ بؤلگه‌سینی آنادولو سلجوقلو دؤولتیندن تیمار اوْلاراق آلدیغی دۆشۆنولورسه اؤزو ده قۇرولوشونو بو سیستمه بوْرجلو اوْلانعثمانلی دؤولتی تیمارلی سیپاهی عسگر صینفی‌نی ده دیگر قوروملاری ایله برابر میراث آلمیش، دؤولتین گئنیشلیرک آنادولویا یاییلماسی دؤنمینده سولطانبیرینجی مراد زامانیندا تام آنلامی ایله، فرقلی بیر تنظیملمه ایله اویغونلاشدیریلدی.[۳]
تیمارلی سیپاهیلرین اساس وظیفه‌سی ساواش زامانیندا ساواشا قاتیلماق، باریش زامانیندا اوْلدوغلاری بؤلگه‌نین امنیتی‌نی تأمین ائتمک و تیمار سیستمینه گؤره تیماری ایچینده‌کی خالقدان وئرگی جمعلمک و اوْنونلا هم اؤزونو کئچیندیرمک، همده تیماری‌نین بؤیوکلوگونه گؤره عسگر یئتیشدیرمک ایدی. بئله‌جه خزینه‌یه یۆک اوْلمادان و آیریجا مصرف گرکتیرمدن اوْردونون اینسان، سیلاح، مواد و تحصیل باره‌سیندن هر آن حربه حاضیر اوْلماسی و باریش زامانیدا اؤلکه‌ده آساییشین قوْرونماسی تأمین ائدیلیردی.
تیمارلی سیپاهیلر تاماماًتۆرک سوْیوندان گلدیگی شکلینده‌کی گؤروشلر تام یانلیش دی. بؤلگه‌نین دیگر ائتنیکلرینه ده اقطاع وئریلدیگی گؤرولوردو.بالکانلاردا بعضی بؤلگه‌لردکی تیمارلی سیپاهیلرین یاریسی، یئرلیمسیحی سوْیلولار ایدیلر و اینانجلاری‌نی سۆردۆرموشلردیر. بۇ اؤزللیکلری تاریخدهفرانسه‌لی آتلی سوواریلرینده ده گؤرمک مۆمکوندور.مراکش،تونیس والجزاییر ده دوْغولانلار تحصیل آلاراق آتلی سوواریلر اوْلاراق خیدمته باشلاییردیلار.
سولطانسلیمان قانونی زامانیندا تیمارلی سیپاهیلر، ان پارلاق دؤورونو یاشادی. بۇ زاماندا ۱۶۶٫۲۰۰ تیمارلی سیپاهی وار ایدی؛ بۇنون ۷۴٫۰۰۰'یروم‌ائلی، ۹۱٫۶۰۰'ۆآنادولو تیمارلی سیپاهی‌سی ایدی. بۇ صورتده عثمانلی آتلی اوْردوسو، ایکی اوْردویا آیریلیردی: روم‌ائلی آتلی اوْردوسو و آنادوْلو آتلی اوْردوسو. ساواشلاردا اوْردو دۆزنی‌نین ساق و سوْل قانادلارینی بۇ ایکی اوْردو تشکیل ائدیردی.
ایلک زامانلاردا، روم‌ائلی تیمارلی اوْردوسونون کوْماندانی روم‌ائلی بیلربیگی، آنادولو تیمارلی اوْردوسونون کوْماندانی دا آنادولو بیلربیگی ایدی. فقط سوْنرالار بۇ ایکی قانادا دا پادیشاه طرفیندن سئچیلن وزیرلر کوْماندانلیق ائتمگه باشلادی. سولطان سلیمان خان دؤورونده بۇ ایکی اوْردو اوْ درجه بؤیدۆ کی، سفرآوروپادا اوْلدوغو زامان چوْخ دفعه آنادوْلو سیپاهی اوْردوسو چاغیریلماز و یا بعضی بیرلیک‌لر چاغیریلیردی. سفرآسیایا ایسه، روم‌ائلی عسگرلری یا چاغیریلماز و یا بعضی بیرلیکلری سفره قاتیلماق اۆچون ایستنیردی.
تیمارلی سیپاهیلر عسگری اوْلاراق "آغیر سوواری" بؤلومونه عایید دیر. ساواشا اؤزلری و آتلاری تام سورعتلی اوْلاراق قاتیلان تیمارلی سیپاهیلرین تیپ زیره‌لری: سینه، قارین و آرخا بیر-بیری‌نین اۆستونه دۆشن پرچیملی زوْلاقلار شکلینده پوْلاد لؤوحه‌لرله حاضیرلانمیش اتکده دیزه، قوْللاردا دیرسگه قدر اۇزانان حؤرمه زیره، یئنی پوْلاد و زنجیردن یاپیلان و آیاقلاری قوْرویان "دیزچک"، برک پوْلاد و یا بروْنزدان یاپیلمیش اؤن قوْلو قوْرویان "قوْلچاق" و پوْلاددان حاضیرلانمیش تۆرک اۆسلوبلو حرکتلی بۇرۇنلوقلو و زنجیرلی بوْیونلودبیلقه‌دن عیبارت دیر. اۇزاق مسافه‌ده آت اۆزریندهاوْخ ویای ایستیفاده ائدن تیمارلی سیپاهیلر اۆز به اۆز موحاریبه‌دهمیزراق،آی‌بالتا،بالتا،گورز، اگری تۆرک سوواری قیلینجی وپاز ایستیفاده ائدیردیلر.قالخانلاری ایسه پوْلاد، بروْنز و یاسوغوت بۇداقلاریندا ایستحصال اوْلونان ایپک سیرمالی، اوْرتا بوْی داییره شکلینده قالخانلاردی.قانونی دؤنمیندن اعتیباراً خفیف آتشلی سیلاحلارین دا تأثیرلی اوْلاراق ساواش مئیدانینا گیرمه‌سی ایله آت اۆزریندن آتشلنه‌بیلجککارابین وپیشتوو کیمی آتشلی سیلاحلار دا سیپاهیلرین سیلاحلاری آراسینا گیردی.
تیمارلی سیپاهیلر خاص اوْردو مرکزی‌نین تشکیل ائتدیگی ساواش دۆزنینده ساق و سوْل قانادلاردا یئر آلیردی. "توران تاکتیکی" اوْلاراق آدلاندیریلان استراتژی‌ده آخینجیلارین ساخته هۆجوم و گئری چکیلمه‌لرینی تعقیب ائدرک سالدیران دۆشمن بیرلیکلری‌نین آردی‌نی آلاراق چمبره آلماق و چئویردیگی دۆشمنی اۆز به اۆز دؤیوشده ایمحا ائتمک تیمارلی سیپاهیلرین وظیفه‌سی ایدی.
سیپاهی حربی تحصیلینده مینیجیلیک ان اؤنملی عونصوردور. اؤزللیکله سوواری اوْخچولوغو بئجریسینه اؤنم وئریلیردی. سیپاهی آدای‌لاریناکمانکشلیک،جیریت،ماطراق وچؤوکان اوْیونلاری، قیلینج باشدا اوْلماق اۆزره سیلاحلارین ایستیفاده‌سی وقاراقوجاق گولشی اؤیرتیلیردی.
کلاسیک چاغعثمانلی اوردوسونون اوْنورغا سوتونونو تشکیل وئرن تیمارلی سیپاهیلر، اوْردو ایچیندکی ان جمعیتلی عسگر صینفی ایدی. تیمارلی سیپاهیلرین عثمانلی عسگری و ایداری سیستمی ایچیندکی قوْنوملاریآوروپالی تاریخچی‌لرجه اوْرتا چاغ آوروپاسی‌نینشؤوالیه سیستمی ایله قارشیلاشدیریلیر و بعضی قایناقلاردا دا "عثمانلی شؤوالیه‌لری" اوْلاراق قئید ائدیلیر.[۴]
قاپی‌قولو سیپاهی‌لری پادیشاهین اؤزل اوْردوسونو تشکیل وئرن خاص اوْردوسونون سوواری صینفی‌نی تشکیل وئرن بیرلیکلره وئریلن آد دیر.
تیمارلی سیپاهیلرین عکسینهقاپی‌قولو اوجاغینا باغلی آیلیقلی عسگرلردن تشکیل تاپان قاپی‌قولو سیپاهی‌لریبیرینجی مراد دؤنمینده قورولموشدور. ایلک دوؤنملرده خاص اوْردوسونون پیاده بیرلیکلری اوْلانیئنیچئریلر کیمی بۇ صینفا دادئوشیرمه سیستمی ایله عسگر یئتیشدیریلمه‌سی آماجلاندیسا دا اؤنجه‌دن آتا آلیشیق اوْلمایان آوروپالی دئوشیرمه اوشاقلارینا سوواری‌لیگین اینجه‌لیکلرینی اؤیرتمده‌کی زوْرلوقلار نتیجه‌سینده گئت‌گئده بۇ صینیفا داها چوْخ یؤرۆک تورکمن اوشاقلاری آلینمایا باشلامیش وفاتیح سولطان محمد زامانیندان اعتیباراً تاماماً تۆرکلردن تشکیل تاپماسی قانونا باغلانمیشدیر. کلاسیک دؤنمده سیپاهی اوْجاقی‌نین قاپی‌قولو اوْردوسو ایچینده گئت‌گئده سئچکین و پادیشاها یاخین بیر صینیف حالینا گلمگه باشلاماسی ایله، سارای ایچیندکی یۆکسک مأمورلار و پاشالارین اوشاقلاری دا سیپاهی اوْجاغینا آلینمایا باشلامیش وسلیمان قانونی دؤوروندن اعتیباراً سیپاهی اوْجاغی هاردا ایسه تاماماً تۆرک سوْیلو عاییله‌لری ایله ساواشلاردا اۆستۆن بئجری گؤسترن سئچمه ساواشچیلارین آلیندیغی سئچکین بیر بؤلۆک حالینا گلمیشدیر.
.jpg)
تحصیل و حرب صنعتی یؤنلریندن تیمارلی سیپاهی‌لرله بیر گؤسترسلر ده سایی اوْلاراق چوْخ داها کیچیک بیر بیرلیک اوْلان قاپی‌قولو سیپاهی‌لری تیمارلی سیپاهیلر ایله عینی، آمما داها زنگین بزدیلمیش سیلاحلار ایستیفاده ائدیردیلر. وظیفه‌لری ساواشدا پادیشاهین ساغ یانیندا ساواشاراق یالانچی گئری چکیلمه سیراسیندا اوْردونون مرکزی‌نی و پادیشاهی مۆدافیعه ائتمک، باریش زامانی پادیشاهی و سارایی قوْروماق ایدی.
قورولوشوندان اعتباراً، عثمانلی خاص اوْردوسونون پیاده عسگرلری اوْلانیئنیچئریلر ایله رقابت حالیندا اوْلان قاپی‌قولو سیپاهی‌لری یئنیچئریلرین عکسینه عثمانلی تاریخی بوْیونجا چوْخ آز اوْلاراق عۆصیانلارا قاریشلمیش، بۇ سبب‌دن اؤترۆ "آتلی ار باش‌قالدیرماز" سؤزۆ عثمانلی دؤولتینده بیر دئییم حالینی آلمیشدیر. یئنی‌چئریلرله اوْلان رقابتلری ایسه عثمانلی تاریخی بوْیونجا زامان زامان قانلی سوْنونجلارا نتیجه اوْلموشدور وسولطان احمد مئیدانیندا ایکی قروپون سیلاحلی دؤیوشلره گیردیکلری گؤرولموشدور. اؤزللیکله سولطاندؤردونجو مرادین سلطنتینی ساغلاملاشدیرماق و یئنیچئریلرین الیندن ایقتیدار گۆجۆنۆ آلماق مۆجادیله‌سینده قاپی‌قولو سیپاهی‌لری پایتخت‌ده پادیشاهی دستکلین ان اؤنملی گۆج اوْلموشدور.
سولطانایکینجی محمود یئنی‌چئری اوْجاغی‌نی تسویه ائدنده ده قاپی‌قولو سیپاهی‌لری یئنی‌چئریلره قارشی سولطانی دستکلیرک عۆصیانچی یئنی‌چئریلر و سولطانا قارشی خالقلا برابر دؤیوشموش و بۇ سبب‌دن تاماماً یوْخ ائدیلن و تام ماللاری دؤولته کئچن یئنیچئریلرین عکسینه جانلاری و ماللارینا توْخونولمایاراق یئنی اوْردویا گؤنوللو اوْلاراق قاتیلمالارینا ایجازه وئریلمیشدیر.
۱۷. یوز ایلدن اعتباراًعثمانلی ایمپیراتورلوغونون ایقتیصادی و سیاسی اوْلاراق یاواشلاماسی، عسگری ظفرلرین آزالاراق ساواشلارین اۇزانماسی و تیمار سیستمی‌نین ضعیفلمه‌سی کیمی سبب‌لرله گئتدیکجه یوْخسوللاشان تیمارلی سیپاهی صینفی پوْزولماغا باشلادی و نهایت سولطانبیرینجی عبدالمجید خانین ۱۹ ژانویه ۱۸۴۱-جی ایل فرمانی ایله قالان سوْن تیمارلی سیپاهی‌لری تیمارلارینا اؤلنه قدر صاحیب اوْلماق شرطی ایله امکلیگه گؤندرمه‌سی ایلهسلجوقلو دؤنمیندن بری آنادولو و کیچیک آسیا تۆرکلوگونون ایداری و عسگری آریستوکراسی و بروکراسی‌سینی تشکیل وئرن تیمارلی سیپاهی صینفی رسماً آرادان قالدیریلدی.
