| Qaşqay dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | Qaşqaycə / Ğəşğayi / Qəşqayi / Türki / Qaşqay dili |
| Ölkə | İran |
| Region | Fars ostanı |
| Danışanların ümumi sayı | 1 500 000 (1997)[1][2] |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yazı | ərəb əlifbası,latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | qxq |
| Ethnologue | qxq |
| IETF | qxq |
| Glottolog | qash1240 |
Qaşqay dili və yaQaşqay dialekti —İranda təxminən 1,5 milyonQaşqayın danışdığı vəoğuz dil qrupuna aidtürk dili və yaAzərbaycan dilinindialekti.
Qaşqay diliAzərbaycan dilinə çox yaxındır və bir neçə mütəxəssis tərəfindən bu dilin ləhcələrindən birisi kimi qəbul edilir.[1][2] Qaşqayların əslənAzərbaycandan (Ərdəbil vəətraf ərazilərdən) 16-cı əsrdə İranın cənubuna köçürülmüş bir toplum olması bu fikrin əsaslı olduğunu qənaətləndirir. Alman əsilli altayşünas və türkoloqGerhard Dörfer Qaşqay dialektiniAzərbaycan dilinin dialektlərinin 10-cu qrupuna aid edir.[3]
Fars ostanı:Şiraz,Firuzabad,Qir və Karzin,Xünc,Mərvdəşt,Zərgan,Beyza,Cəhrüm,Abadə,Kəvar,Laristan,Zərrindəşt,Fəraşbənd,Kazirun,Kuhçenar,İqlid,Sipidan vəMəməsəni şəhərləi.
İsfahan ostanı:Şəhrza,Səmirüm,Dehagan,Lincan vəFəridən şəhərləri.
Çahar-Mahal və Bəxtiyari ostanı:Bürucin,Şəhrikürd vəSaman şəhərləri.
Kohgiluyə və Boyer-Əhməd ostanı:Gəçsaran
Buşehr ostanı:Dəştistan,Dəşti vəBuşehr şəhərləri.
Xuzistan ostanı:Əhvaz,Həftkel,Omidiyə vəRamhürmüz şəhərləri.
XX əsrə qədər Qaşqay dilində ədəbiyyata rast gəlinmir. Bu dil barədə ilk qeydlər Aleksandr Romaskeviç və Avrel Şteyn tərəfindən aparılmışdır. Aleksandr RomaskeviçŞiraz bölgəsində yaşayan qaşqayların 35 xalq mahnısını toplamışdır.Romaskeviç vəKovalskinin fikirlərincə Qaşqay dili Azərbaycan dilinin bir ləhcəsidir.Karl Henrix Menqes isə bu dilinOsmanlı türkcəsinin bir qolu olduğunu düşünürdü.
İranda 1982-ci (hicri-şəmsi 1361-ci) ildə aparılan siyahıyaalmanın nəticələrinə görə, köçəriqaşqayların ümumi sayı 200.000 idi. 1997-ci ildə aparılan araşdırma nəticəsində təxminən 1,5 milyon adamın (burada yalnız köçəri həyat tərzi sürən qaşqaylar nəzərə alınmışdır) qaşqay dilində danışdığı ehtimal olunmuşdur.
| Azərbaycanca | Qaşqayca |
|---|---|
| Ata, baba (dialekt söz), dədə (dial.), bava (dial.), aba (dial.), qaqqa (dial.), qağa (dial.) | Bova / Bowa, ata |
| Ana, nənə (dial.), aba (dial.), adiy(dial.), ciyi (dial.), ciji (dial.), cici (dial.) | Ana, nənə |
| Oğul | Oğul |
| Kişi (erkək mənasında) | Kişi |
| Qız | Qız, qez (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| Gəlin | Gəlin |
| Qayınana, qaynana (xalq arasındakı tələffüz variantı), qaynənə (dial.), qəynənə (dial.) | Qəynənə |
| Ürək, ürəy / ürey (xalq arasındakı tələffüz variantı), yürək (dial.) | İrəg, ürəg |
| Qan | Qan |
| Baş | Baş |
| Saç, tük, qıl | Tik, qel (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| Göz | Gez (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı), göz |
| Kirpik, kirpik (dial.) | Kirpig |
| Qulaq | Qulaq |
| Burun | Burn |
| Barmaq | Burmaq |
| Baldır | Ballır |
| Qarın | Qarn |
| At | At |
| İnək, sığır | Seğer (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| İt, köpək | Kepək (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| Ev, əv (dial.), öy (dial.) | Əv |
| Çadır | Çador (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| Ox, tir (farscadan alınma, arxaik söz; əsasən ədəbiyyatda istifadə olunur) | Ox, tir |
| Od, alov | Ot |
| Kül | Kil, kül |
| Su | Su |
| Göl | Gel (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı), göl |
| Gün, günəş | Gin, gün |
| Bulud | Bulut |
| Ulduz | Ulluz |
| Ağac, ağaj(xalq arasındakı tələffüz variantı) | Ağaj |
| Allah, Tanrı, Xuda | Allah, Tarı, Xoda (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı) |
| Yeni, yengi (köhnəlmiş, arxaik tələffüz; hazırda həmçinin dialekt) | Yengi |
| Göy | Gey (fars dilindən təsirlənmiş tələffüz variantı), göy |
| Ağ | Aq |
| Qara, qərə / ğərə (dial.) | Qərə |
| Qırmızı, qızıl ("qırmızı rəng" mənası köhnəlmiş olan bir söz) | Qızıl |
| 1 — Bir | Bir, yek(farscadan alınma) |
| 2 — İki | İkki / iki / ikke / ekki, do / dö(farscadan alınma) |
| 3 — Üç | Üç, üs, ış, üş, |
| 4 — Dörd | Dörd, dört, dörth |
| 5 — Beş | Beş, penc / pənc(farscadan alınma) |
| 6 — Altı | Altı, alti |
| 7 — Yeddi | Yeddi, hef / həft(farscadan alınma) |
| 8 — Səkkiz | Seggiz / Sakkiz |
| 9 — Doqquz | Doğğuz |
| 10 — On | On / Dəh(farscadan alınma) |
| 20 — İyirmi, yirmi / igirmi (xalq arasındakı tələffüz variantı) | Yirmi / igirmi, bist(farscadan alınma) |
| 30 — Otuz | Ottiz / Ottuz / Otuz |
| 40 — Qırx | Qırx / Ğerx / Ğirx |
| 50 — Əlli | Əlli / elli |
| 60 — Altmış | Altmış |
| 70 — Yetmiş | Yetmiş / Yethmiş, həftad(farscadan alınma) |
| 80 — Səksən, səysən (xalq arasındakı tələffüz variantı), həştad / həştat (farscadan alınma və xalq arasında istifadə olunan söz) | Səksen / səğsen / səhsan, həştad / heştad(farscadan alınma) |
| 90 — Doxsan | Doqsan / Neved / Nəvəd / Navəd(farscadan alınma) |
| 100 — Yüz | Üz / yüz |
| 1000 — Min | Min / Hezar / həzar(farscadan alınma) |
 | Dil haqqında olan bu məqalə bu məqaləqaralama halındadır. Məqaləniredaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | |
|---|---|
| Bulqar dilləri |
|
| Qədim türk dilləri | |
| Dağlıq Altay (mərkəzi-şərqi) dilləri¹ |
|
| Qarluq dilləri¹ |
|
| Qıpçaq dilləri |
|
| Oğuz dilləri |
|
| Sayan (tobas) dilləri |
|
| Xakas (qırğız) dilləri |
|
| Yakut dilləri | |
| Qarışıq türk dilləri və dil qrupları | |
| Yazısı | |
Qeyd: ¹ dilin və ya dil qrupunun təsnifatı mübahisəlidir, dil və ya dil qrupu hipotetikdir (bax:Türk dillərinin təsnifatı); ² "dil" terminin tətbiqi mübahisəlidir,"Dil və dialekt" problemi; ³ mümkündür ki, qıpçaq dilidir; †Ölü, bölünmüş və ya dəyişilmiş dillər; (†)Mümkündür ki, ölü dildir; ‡qarışıq dillər | |
