Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Məzmuna keç
Vikipediya
Axtar

Müharibələrarası dövr

Vikipediya, azad ensiklopediya
Müharibələrarası dövr
1918–1939
Xronologiya
Birinci Dünya müharibəsiİkinci Dünya müharibəsi
1920-ci ildə qlobal sərhədlər

Müharibələrarası dövr —Birinci Dünya müharibəsinin sonu ilə[1]İkinci Dünya müharibəsinin başlanğıcı arasındakı tarixi dövrə verilən termin və ya ad.[2] Bu dövr, siyasi, iqtisadi və sosial baxımdan əhəmiyyətli dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Birinci Dünya müharibəsinin fəsadları,Versal sülh müqaviləsinin nəticələri,iqtisadi böhranlar, totalitar rejimlərin yüksəlişi və beynəlxalq münasibətlərdəki gərginliklər bu dövrün əsas xüsusiyyətlərindəndir.[3] Birinci Dünya müharibəsindən sonraAvropada bir sıra imperiyalar süqut etmişdir (Osmanlı,Avstriya-Macarıstan,Alman vəRusiya imperiyaları).[4] Onların yerində yeni respublikalar və ya dövlətlər yaranmışdır:Polşa,Çexoslovakiya,Yuqoslaviya,[5]Finlandiya və başqaları. 1917-ci ildə baş verənRusiya inqilabı nəticəsindəSovet Rusiyası və daha sonraSovet Sosialist Respublikaları İttifaqı (SSRİ) formalaşdı. Bu dövrdəİtaliyadafaşizm (Mussolini, 1922),Almaniyada isənasizm (Hitler, 1933) hakimiyyətə gəlmişdir.[6]

1920-ci illər nisbətən sabitlik dövrü kimi tanınsa da, 1929-cu ildə baş vermişBöyük depressiya dünya iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurmuşdur.[7][8]ABŞ-da başlayan iqtisadi böhran qısa müddət ərzində Avropaya və digər regionlara yayılmışdır.[9]İşsizlik,inflyasiya və sosial narazılıqlar bir çox ölkələrdə radikal siyasi qüvvələrin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Müharibədən sonra dünya sülhünü qorumaq məqsədilə 1919-cu ildə Millətlər Cəmiyyəti yaradılmışdır.[10] Lakin bu təşkilat sülhü təmin etməkdə yetərsiz olmuşdur. 1930-cu illərdə Almaniyanın hərbiləşməsi, İtaliyanınEfiopiyaya hücumu (1935),YaponiyanınMancuriyanı işğal etməsi (1931) beynəlxalq hüququn pozulmasına səbəb olmuşdur.[11] 1938-ci ildəMünhen razılaşması ilə AlmaniyayaSudet vilayətinin verilməsi İkinci Dünya müharibəsinin təməlini qoymuşdur.[12]

Aparıcı dövlətlər

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Müharibələrarası dövr (1918–1939), həm qlobal imperiyaların tənəzzül etdiyi, həm də yeni ideologiyaların və rejimlərin formalaşdığı bir keçid mərhələsi idi.[13][14] Birinci Dünya müharibəsinin nəticələri bir çox dövlətin daxili və xarici siyasətinə dərin təsir göstərmişdi.[15]

Yaponiya imperiyası

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Yaponiya Birinci Dünya müharibəsindən qalib çıxmış dövlətlərdən biri kimi beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini möhkəmləndirdi.[16] Lakin 1931-ci ildə Mancuriyanı işğal etməsi və ardınca 1937-ci ildə Çinlə tammiqyaslı müharibəyə başlaması onun militarist və ekspansionist siyasətini göstərmişdir. Bu dövrdə Yaponiya Asiya-Sakit okean bölgəsində dominant gücə çevrilməyə çalışırdı.[17]

İspaniya

[redaktə |vikimətni redaktə et]

İspaniyada 1930-cu illər dərinsiyasi böhranlarla keçmişdir.[18] 1931-ci ildə monarxiya devrilmiş və İkinci İspaniya Respublikası elan edilmişdir. Lakin ölkədə solçular və sağçılar arasında qarşıdurmalar güclənmişdir. Nəticədə 1936–1939-cu illərdə baş vermişvətəndaş müharibəsi, faşist generalFransisko Frankonun qələbəsi ilə nəticələndi və ölkədə avtoritar diktatura qurulmuşdur.[19]

Böyük Britaniya və Britaniya imperiyası

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Böyük Britaniya Birinci Dünya müharibəsindən zəfərlə çıxmışdır, lakin müharibənin iqtisadi və sosial təsirləri imperiyanın zəifləməsinə səbəb olmuşdr. 1920–1930-cu illərdəHindistan və digər müstəmləkələrdə müstəqillik hərəkatları güclənmişdir.[20] 1931-ci ildəVestminster Statutu iləDominionlar (Kanada,Avstraliya,Yeni Zelandiya və s.) faktiki müstəqillik qazanmışdılar. Beləliklə,Britaniya imperiyası siyasi cəhətdən dağılma mərhələsinə daxil olmuşdur.[21]

Fransa imperiyası

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Fransa müharibədən qalib çıxsa da, iqtisadi və demoqrafik itkiləri çox ağır olmuşdur.[22] 1920–30-cu illərdə ölkə siyasi qeyri-sabitlik, tez-tez dəyişən hökumətlər və iqtisadi problemlərlə üzləşmişdir. Fransa öz müstəmləkələrində nəzarəti saxlamağa çalışsa da, artan müstəqillik meylləri gələcək parçalanmaların əsasını qoymuşdur.[23]

Almaniya

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Versal sülh müqaviləsinin ağır şərtləri Almaniyanın iqtisadi və siyasi sabitliyini sarsıtmışdır. 1919-cu ildə qurulanVeymar Respublikası ciddi sosial və iqtisadi çətinliklərlə qarşılaşdı.[24][25][26] 1923-cühiperinflyasiya və 1929-cu Böyük depressiya ölkədə radikal qüvvələrin artmasına şərait yaratmışdır. 1933-cü ildə Adolf Hitlerin hakimiyyətə gəlməsi ilə nasist diktaturası qurulmuşdur və Almaniya hərbiləşməyə başlamışdır.[27]

İtaliya

[redaktə |vikimətni redaktə et]

İtaliyada Birinci Dünya müharibəsindən sonra siyasi qarışıqlıqlar yaşanmışdır. 1922-ci ildə Benito Mussolini faşist partiyasının rəhbərliyi ilə hakimiyyətə gəlmişdir və totalitar rejim qurmuşdur. İtaliya daekspansionist siyasət yürüdərək 1935-ci ildə Efiopiyanı işğal etmişdir. Mussolini rejimi Almaniya ilə yaxınlaşaraqBerlin-Roma oxunu formalaşdırdı.[28]

Dövrün sonu

[redaktə |vikimətni redaktə et]

Müharibələrarası dövrün sonu — təkcə 1918–1939 illəri arasında baş verən hadisələrin yekunu deyil, həm də XIX əsrin sonlarından bəri mövcud olan beynəlxalq düzənin köklü şəkildə çökməsi demək idi.[29] Bu, bir çox cəhətdən "uzun XIX əsrin" (1789–1914) tamamilə sona çatması və "qısa XX əsrin" (1914–1991) başlanğıcı kimitarixşünaslıqda qəbul olunur. Britaniya, Fransa, Osmanlı və Avstriya-Macarıstan kimi imperiyalar artıq müharibə və sonrakı sosial-siyasi proseslər nəticəsində əvvəlki güclərini itirmişdi. Bu dövrdə müstəmləkə xalqları arasında milli oyanış və azadlıq hərəkatları güclənmişdir.[30] Bu isə klassik imperiya idarəçiliyinin zəifləməsinə və gələcəkdə dekolonizasiya prosesinə zəmin yaratmışdır. 1919-cu ildə qurulanMillətlər Cəmiyyəti, beynəlxalq münaqişələrin qarşısını almaqda uğursuz olmuşdur.[31] 1930-cu illərin sonlarında Yaponiyanın, İtaliyanın və Almaniyanın aqressiv siyasəti, bu qurumun təsirsizliyini aşkar şəkildə göstərmişdir. Sülhə ümid edən dünya, yenidən hərbi qarşıdurmaların qaçılmaz olduğunu anlayırdı.

Liberal demokratiyanın tənəzzülü

[redaktə |vikimətni redaktə et]

1920-ci illərin ortalarında Avropada çoxsaylı demokratik rejimlər mövcud olsa da, 1930-cu illərin iqtisadi böhranları bu sistemlərin zəifliyini üzə çıxarmışdır.[32] Totalitar ideologiyalar — nasizm, faşizm vəkommunizm — geniş kütlələrə sadə cavablar vəd edərək demokratik institutları kölgədə qoymuşdur. Bu, liberal-demokratik modelin qlobalhegemonluğuna böyük bir zərbə olmuşdur.[33]

1930-cu illərin sonunda artıq diplomatiya və sülh çağırışları nəticə vermirdi.[34] Almaniyanın Sudet vilayətini ilhaq etməsi, İtaliyanın Afrika yürüşləri və Yaponiyanın Çində hərbi əməliyyatları İkinci Dünya müharibəsinin yaxınlaşdığını göstərirdi. 1939-cu ildə AlmaniyanınPolşaya hücumu ilə yeni bir qlobal müharibə başlamışdır.[35][36]

Həmçinin bax

[redaktə |vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə |vikimətni redaktə et]
  1. ↑Huffman, James L.Modern Japan: An Encyclopedia of History, Culture, and Nationalism. Routledge. 2013. səh. 143.ISBN 978-1-135-63490-2.13 dekabr 2019 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:16 mart 2018.
  2. ↑"Invasion of Poland, September 1939". The National WWII Museum. 17 oktyabr 2023.11 may 2024 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:15 iyun 2024.The result was the Molotov-Ribbentrop Pact of August 23 [1939]… the crucial part of the agreement… reshaped the map of Central Europe… Bessarabia, Finland, Estonia, Latvia, and eastern Poland would become part of Stalin's sphere of influence…
  3. ↑Lowenstein, Roger."Economic History Repeating". The Wall Street Journal. 14 yanvar 2015.19 yanvar 2018 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:7 mart 2017.
  4. ↑"Military aircraft – Interwar, Developments, Technology | Britannica". 24 iyun 2024.
  5. ↑Feis, Herbert.The Road to Pearl Harbor: The Coming of the War Between the United States and Japan. Princeton University Press. 1960. 8–150.OCLC 394264.
  6. ↑"Interwar Airpower, Grand Strategy, and Military Innovation: Germany vs. Great Britain". 28 fevral 2018.
  7. ↑Payne, Stanley G.The Spanish Revolution. Johns Hopkins University Press. 1970. 262–76.ISBN 0-297-00124-8.
  8. ↑Thomas, Hugh.The Spanish Civil War (2nd). New York: Modern Library. 2001.ISBN 0-375-75515-2.
  9. ↑Murray, Williamson.Armored warfare: The British, French, and German experiences // Military Innovation in the Interwar Period. 1996. 6–49.doi:10.1017/CBO9780511601019.002.ISBN 978-0-521-55241-7.17 aprel 2025 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:18 aprel 2025.
  10. ↑Carter, Daniel S.Innovation, Wargaming, and the Development of Armored Warfare(PDF) (Tezis). Massachusetts Institute of Technology. iyun 2005.
  11. ↑"Incubate Innovation: Aviation Lessons from the Interwar Period".
  12. ↑"Innovation for the Interwar Years".13 yanvar 2025 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:18 aprel 2025.
  13. ↑Carr, E. H.The Comintern and the Spanish Civil War. London: Macmillan. 1984.ISBN 0-394-53550-2.
  14. ↑Whealey, Robert H.Hitler and Spain: The Nazi Role in the Spanish Civil War, 1936-1939. University Press of Kentucky. 2005.ISBN 0-8131-9139-4.
  15. ↑"How did WWI reshape the modern world?". 9 noyabr 2018.4 may 2024 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:18 aprel 2025.
  16. ↑Frank, Robert H.; Bernanke, Ben S.Principles of Macroeconomics (3rd). Boston: McGraw-Hill/Irwin. 2007. səh. 98.ISBN 978-0-07-319397-7.
  17. ↑"The Great Debate".25 oktyabr 2022 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:18 aprel 2025.
  18. ↑O'Connor, Raymond G."The "Yardstick" and Naval Disarmament in the 1920's". The Mississippi Valley Historical Review. 45 (3). 1958: 441–463.doi:10.2307/1889320.JSTOR 1889320.
  19. ↑Schrader, Bärbel; Schebera, Jürgen.The "Golden" Twenties: Art and Literature in the Weimar Republic. New Haven: Yale University Press. 1988.ISBN 0-300-04144-6.
  20. ↑Todd, Allan.The Modern World. Oxford University Press. 2001. 52–58.ISBN 0-19-913425-1.22 noyabr 2019 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:19 may 2018.
  21. ↑Rich, Norman.Great Power Diplomacy Since 1914. Boston: McGraw-Hill. 2003.70–248.ISBN 0-07-052266-9.
  22. ↑Blake, Jody.Le Tumulte Noir: modernist art and popular entertainment in jazz-age Paris, 1900–1930. Penn State Press. 1999.ISBN 0-271-02339-2.
  23. ↑McKercher, B. J. C."The politics of naval arms limitation in Britain in the 1920s". Diplomacy and Statecraft. 4 (3). 1993: 35–59.doi:10.1080/09592299308405895.
  24. ↑"Commodity Data". US Bureau of Labor Statistics.3 iyun 2019 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:30 noyabr 2008.
  25. ↑Cochrane, Willard W.Farm Prices, Myth and Reality. University of Minnesota Press. 1958. səh. 15.
  26. ↑"World Economic Survey 1932–33". League of Nations: 43.
  27. ↑Duncan, Alastair.Art Deco Complete: The Definitive Guide to the Decorative Arts of the 1920s and 1930s. Thames & Hudson. 2009.ISBN 978-0-500-23855-4.
  28. ↑Price, S."What made the twenties roar?". Scholastic Update. 131 (10). 1999: 3–18.
  29. ↑Maier, Charles D.Recasting Bourgeois Europe: Stabilization in France, Germany, and Italy in the Decade After World War I. Princeton University Press. 1975.ISBN 0-691-05220-4.
  30. ↑Gordon Martel, redaktorA Companion to Europe 1900–1945. John Wiley & Sons. 2011. 449–50.ISBN 9781444391671.19 fevral 2017 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:19 fevral 2017.
  31. ↑Hamish Macdonald.Mussolini and Italian Fascism. Nelson Thornes. 1998. səh. 20.ISBN 9780748733866.15 dekabr 2019 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:12 may 2018.
  32. ↑Garrick Bailey; James Peoples.Essentials of Cultural Anthropology. Cengage Learning. 2013. səh. 208.ISBN 978-1285415550.19 fevral 2017 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:19 fevral 2017.
  33. ↑Leslie Hume.The National Union of Women's Suffrage Societies 1897–1914. Routledge. 2016. səh. 281.ISBN 9781317213260.19 fevral 2017 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:19 fevral 2017.
  34. ↑Derek Howard Aldcroft; Steven Morewood.The European Economy Since 1914. Routledge. 2013. 44, 46.ISBN 9780415438896.19 fevral 2017 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:19 fevral 2017.
  35. ↑Garraty, John A.The Great Depression. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich. 1986.ISBN 0-15-136903-8.
  36. ↑Duhigg, Charles."Depression, You Say? Check Those Safety Nets". The New York Times. 23 mart 2008.1 mart 2021 tarixindəarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:20 sentyabr 2020.

Ədəbiyyat

[redaktə |vikimətni redaktə et]
  • Morris, Richard B. and Graham W. Irwin, eds.Harper Encyclopedia of the Modern World: A Concise Reference History from 1760 to the Present (1970)
  • Albrecht-Carrié, René.A Diplomatic History of Europe Since the Congress of Vienna (1958), 736pp; a basic introduction, 1815–1955online free to borrow
  • Berg-Schlosser, Dirk, and Jeremy Mitchell, eds.Authoritarianism and democracy in Europe, 1919–39: Comparative Analyses (Springer, 2002).
  • Berman, Sheri.The Social Democratic Moment: Ideas and Politics in the Making of Interwar Europe (Harvard UP, 2009).
  • Bowman, Isaiah.The New World: Problems in Political Geography (4th ed. 1928) sophisticated global coverage; 215 maps;online
  • Brendon, Piers.The Dark Valley: A Panorama of the 1930s (2000) a comprehensive global political history; 816pp
  • Bridges, Mary.Dollars and Dominion: US Bankers and the Making of a Superpower (Princeton University Press), 1900 to 1940online review of this book
  • Cambon, Jules, edThe Foreign Policy of the Powers (1935) Essays by experts that cover France, Germany, Great Britain, Italy, Japan, Russia and the United StatesOnline free
  • Clark, Linda Darus, ed.Interwar America: 1920–1940: Primary Sources in U.S. History (2001)
  • Cohrs, Patrick O. "The First 'Real' Peace Settlements after the First World War: Britain, the United States and the Accords of London and Locarno, 1923–1925."Contemporary European History 12.1 (2003): 1-31.
  • Costigliola, Frank C.Awkward dominion: American political, economic, and cultural relations with Europe, 1919–1933 (Cornell University Press, 2018).
  • Dailey, Andy, and David G. Williamson. (2012)Peacemaking, Peacekeeping: International Relations 1918–36 (2012) 244 pp; textbook, heavily illustrated with diagrams and contemporary photographs and colour posters.
  • Doumanis, Nicholas, ed.The Oxford Handbook of European History, 1914–1945 (Oxford UP, 2016).
  • Duus, Peter, ed.,The Cambridge History of Japan, vol. 6, The Twentieth Century (1989) pp 53–153, 217–340.online
  • Feinstein, Charles H., Peter Temin, and Gianni Toniolo.The World Economy Between the World Wars (Oxford UP, 2008), a standard scholarly survey.
  • Freeman, Robert.The InterWar Years (1919–1939) (2014), brief survey
  • Frieden, Jeff. "Sectoral conflict and foreign economic policy, 1914–1940".International Organization 42.1 (1988): 59–90; focus on US policy.DOI:10.1017/S002081830000713X.
  • Garraty, John A.The Great Depression: An Inquiry into the Causes, Course, and Consequences of the Worldwide Depression of the Nineteen-1930s, As Seen by Contemporaries (1986).
  • Gathorne-Hardy, Geoffrey Malcolm.A Short History of International Affairs, 1920 to 1934 (Oxford UP, 1952).
  • Grenville, J. A. S.A History of the World in the Twentieth Century. 2000.77–254.Online free to borrow
  • Grift, Liesbeth van de, and Amalia Ribi Forclaz, eds.Governing the Rural in Interwar Europe (2017)
  • Grossman, Mark ed.Encyclopedia of the Interwar Years: From 1919 to 1939 (2000).
  • Hasluck, E. L.Foreign Affairs 1919 to 1937 (Cambridge University Press, 1938).
  • Hicks, John D.Republican Ascendancy, 1921–1933 (1960) for USAonline
  • Hobsbawm, Eric J.The Age of Extremes: A History of the World, 1914–1991. 1994. – a view from the Left.
  • Kaser, M. C. and E. A. Radice, eds.The Economic History of Eastern Europe 1919–1975: Volume II: Interwar Policy, The War, and Reconstruction (1987)
  • Keylor, William R.The Twentieth-Century World: An International History (4th). 2001.
  • Koshar, Rudy.Splintered Classes: Politics and the Lower Middle Classes in Interwar Europe (1990).
  • Kynaston, David.Till Time's Last Sand: A History of the Bank of England, 1694–2013. New York: Bloomsbury. 2017. 290–376.ISBN 978-1408868560.
  • Luebbert, Gregory M.Liberalism, Fascism, Or Social Democracy: Social Classes and the Political Origins of Regimes in Interwar Europe (Oxford UP, 1991).
  • Marks, Sally.The Ebbing of European Ascendancy: An International History of the World 1914–1945. Oxford UP. 2002. 121–342.
  • Matera, Marc, and Susan Kingsley Kent.The Global 1930s: The International Decade (Routledge, 2017)excerpt
  • Mazower, Mark,"Minorities and the League of Nations in interwar Europe", Daedalus, 126 (2), 1997: 47–63,JSTOR 20027428
  • Meltzer, Allan H.A History of the Federal Reserve – Volume 1: 1913–1951. Chicago: University of Chicago Press. 2003. 90–545.ISBN 978-0226520001.
  • Mowat, C. L. ed. (1968).The New Cambridge Modern History, Vol. 12: The Shifting Balance of World Forces, 1898–1945 (2nd ed.). – 25 chapters by experts; 845 pp; the first edition (1960) edited by David Thompson has the same title but numerous different chapters.
  • Mowat, Charles Loch.Britain Between the Wars, 1918–1940 (1955), 690pp; thorough scholarly coverage; emphasis on politics.online
  • Murray, Williamson and Allan R. Millett, eds.Military Innovation in the Interwar Period (1998)
  • Newman, Sarah, and Matt Houlbrook, eds.The Press and Popular Culture in Interwar Europe (2015)
  • Overy, R. J.The Inter-War Crisis 1919–1939 (2nd ed. 2007)
  • Rothschild, Joseph.East Central Europe Between the Two World Wars (U of Washington Press, 2017).
  • Seton-Watson, Hugh. (1945)Eastern Europe Between The Wars 1918–1941 (1945)online
  • Somervell, D.C.The Reign of King George V. 1936. – 550 pp; wide-ranging political, social and economic coverage of Britain, 1910–35
  • Raymond James SontagA Broken World, 1919–1939 (1972)online; wide-ranging survey of European history
  • Steiner, Zara.The Lights that Failed: European International History 1919–1933. New York: Oxford University Press, 2008.
  • Steiner, Zara.The Triumph of the Dark: European International History 1933–1939. New York: Oxford University Press, 2011.
  • Toynbee, A. J.Survey of International Affairs 1920–1923 (1924)online;Survey of International Affairs annual 1920–1937online;Survey of International Affairs 1924 (1925);Survey of International Affairs 1925 (1926)online;Survey of International Affairs 1924 (1925)online;Survey of International Affairs 1927 (1928)online;Survey of International Affairs 1928 (1929)online;Survey of International Affairs 1929 (1930)online;Survey of International Affairs 1932 (1933)online;Survey of International Affairs 1934 (1935), focus on Europe, Middle East, Far East;Survey of International Affairs 1936 (1937)online
  • Watt, D. C. et al.,A History of the World in the Twentieth Century (1968) pp. 301–530.
  • Wheeler-Bennett, John.Munich: Prologue To Tragedy, (1948) broad coverage of diplomacy of 1930s
  • Zachmann, Urs Matthias.Asia after Versailles: Asian Perspectives on the Paris Peace Conference and the Interwar Order, 1919–33 (2017)

Xarici keçidlər

[redaktə |vikimətni redaktə et]
 Bu şablona bax 
  Lüğətlər və ensiklopediyalar
Normativ yoxlama
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Müharibələrarası_dövr&oldid=8155654"
Kateqoriya:
Gizli kateqoriya:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp