Lütfən,etibarlı mənbələr əlavə etməklə məqaləni təkmilləşdirməyə kömək edin. Qərəz yaradan mənbəsiz hissələr müzakirəsiz silinə bilər.
Hormonlar (q.yun.ὁρμάω - hərəkət edirəm, hərəkətə gəlirəm) — daxili sekresiya vəzilərinin (endokrin vəzilər) xüsusi hüceyrələrində istehsal olunan,qana daxil olan, hədəf hüceyrələrin reseptorları ilə bağlanan və maddələr mübadiləsinə vəfizioloji funksiyalara tənzimləyici təsir göstərənüzvi təbiətli bioloji aktiv maddələr. Hormonlar müxtəlif orqanlarda müəyyən proseslərin humoral (qanla ötürülən) tənzimləyicisi kimi xidmət edir. "Hormon" anlayışının şərhinin daha geniş olduğu başqa təriflər də var:"bədənin hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan və bədənin digər hissələrindəki hüceyrələrə təsir edən kimyəvi maddələrin siqnalı." Bu tərif daha məqsədəuyğun görünür, çünki o, ənənəvi olaraq hormonlar kimi təsnif edilən bir çox maddələri əhatə etmir: qan dövranı sistemi olmayan heyvanların hormonları (məsələn, dəyirmi qurdların ekdizonu və s.), endokrin vəzilərdə istehsal olunmayanonurğalıların hormonları (prostaqlandinlər, eritropoetin və s.), bitki hormonları, lakin oxşar tərifə, məsələn, eikosanoidlər,steroidlər və s. kimi maddələrin sinifləri də daxildir.
Hormonlar distant təsir göstərir: qan dövranı ilə bədənin müxtəlif orqan və sistemlərinə daxil olaraq, onları sintez edən vəzidən uzaqda yerləşən orqanın fəaliyyətini tənzimləyir, halbuki hormonların çox az miqdarı belə, hormonlar orqanların fəaliyyətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Daxili sekresiya vəzilərinin və hormonlarının aktiv öyrənilməsinə1855-ci ildə ingilis həkimiT. Addison başlamışdır. İlk dəfə Addisonbürünc xəstəliyini təsvir etdi, onun simptomudərinin spesifik rənglənməsi idi və səbəbböyrəküstü vəzilərin disfunksiyası idi.
Endokrinologiyanın digər banisi isə daxili ifrazat proseslərini vəqana müəyyən maddələr ifraz edənorqanizm -orqanlarınmüvafiq vəzilərini tədqiq edən fransız həkimi C. Bernardır.
Daha sonra digər fransız həkim Ş.Broun-Sekar bəzi xəstəliklərin inkişafını daxili sekresiya vəzilərinin funksiyasının çatışmazlığı ilə əlaqələndirən və müvafiq vəzilərin ekstraktlarının bu xəstəliklərin müalicəsində uğurla istifadə edilə biləcəyini göstərdi.
Hazırkı tədqiqat nəticələrinə görə, hormonların qeyri-kafi və ya həddindən artıq sintezi orqanizmdə metabolik proseslərin tənzimlənməsinin əsasını təşkil edən molekulyar mexanizmlərə mənfi təsir göstərir və bu, öz növbəsində, daxili sekresiya vəzilərinin demək olar ki, bütün xəstəliklərinin inkişafına kömək edir.
“Hormon” termini ayrıca olaraq ilk dəfə ingilis fizioloqları U.Beylis və E.Starlinq1902-ci ildə istifadə edilmişdir.
Hormonlar orqanizminhomeostazını saxlamaq, həmçinin bir çox funksiyaları (böyümə, inkişaf, maddələr mübadiləsi, ətraf mühit şəraitinin dəyişməsinə reaksiya) tənzimləmək üçün istifadə olunur.
Müasir fikirlərə görə, hormonlar bioloji fəaliyyətlərinin bir sıra spesifik xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur:
hormonların təsiri olduqca aşağı konsentrasiyalarda — 10−6 ilə 10−12 M aralığında görünür;
hormonal təsirlərin həyata keçirilməsiprotein reseptorları və hüceyrədaxili ikinci messencerlər vasitəsilə həyata keçirilir,
hormonların təsiri ya enzimatik kataliz, ya da ferment sintezinin sürətini dəyişdirməklə həyata keçirilir - baxmayaraq ki, hormonların özləri nə fermentlər, nə də koenzimlərdir;
mərkəzi sinir sistemi hormonların fəaliyyətinə nəzarət edir və onların orqanizmə təsirinə həlledici təsir göstərir;
hormonlar və onları istehsal edən daxili sekresiya vəziləri arasında həm birbaşa, həm də əks əlaqə var, onları ümumi bir sistemdə birləşdirirlər.
Məməlilərdə hormonlar bədənə aşağıdakı təsir göstərir:
