Rəqəmsal valyuta, həmçininrəqəmsal pul,elektron pul,e-pul və yaelektron valyuta — əsasən rəqəmsal kompüter sistemlərində, xüsusən dəinternet üzərindən idarə olunan, saxlanılan və ya dəyişdirilən hər hansıvalyuta,pul və ya pula bənzər aktiv. Rəqəmsal valyuta növlərinəkriptovalyuta,virtual valyuta vəmərkəzi bank rəqəmsal valyutası daxildir. Rəqəmsal valyuta internetdə paylanmış verilənlər bazasında, şirkət və ya banka məxsus mərkəzləşdirilmiş elektronkompüter databazasında,rəqəmsal fayllar daxilində və ya həttaöncədən ödənişli kartda saxlana bilər.[1]
Rəqəmsal valyutalar ənənəvi valyutalara bənzər xüsusiyyətlərə malikdirlər, lakin ümumiyyətlə, çap edilmişəskinaslar və yasikkələr olan valyutalar kimi əldə saxlanıla bilənfiat valyutasının klassik fiziki formasına malik deyillər. Bununla belə, onlar kompüterdən kompüterə və kompüterdən insanlarla qarşılıqlı əlaqəyə, pulu saxlayan və izləyən serverlərin məlumat və emal gücünə qədər klassik olmayan fiziki formaya malikdirlər. Bu klassik olmayan fiziki forma internet üzərindən, demək olar ki, ani əməliyyatlara imkan verir, əskinas və sikkələrin paylanması ilə bağlı xərcləri xeyli aşağı salır. Məsələn,Birləşmiş Krallıq iqtisadiyyatında pul növlərinin 3%-i əskinaslar və sikkələr, 79%-i isə elektron pullardır.[2] Virtual valyutalar adətən dövlət orqanı tərəfindən buraxılmır, qanuni ödəniş vasitəsi hesab edilmir və onlarmülkiyyət hüququnun dövlət sərhədlərindən keçməsinə imkan verir.[3]
Bu valyuta növü fiziki mal və xidmətlərin alınması üçün istifadə oluna bilər, lakin həm də onlayn oyun daxilində istifadə kimi müəyyən icmalarla məhdudlaşdırıla bilər.[4]
Rəqəmsal pul yabank kimi pul kütləsinə nəzarətin mərkəzi nöqtəsi olduğu yerdə mərkəzləşdirilmiş, ya da pul kütləsinə nəzarətin əvvəlcədən müəyyən edildiyi və ya demokratik şəkildə razılaşdırıldığı yerdədesentralizasiya edilmiş ola bilər.
Rəqəmsal valyutalar üçün zəmin ideyalar "Sabre" kimi elektron ödəniş üsullarında təqdim edilmişdir.[5] 1983-cü ildəDevid Çaum tərəfindən "İzlənə bilməyən ödənişlər üçün kor imzalar" adlı tədqiqat məqaləsi rəqəmsal nağd pul ideyasını təqdim etmişdir.[6][7] O, 1989-cu ildə öz tədqiqatında ideyaları kommersiyalaşdırmaq üçünAmsterdamda elektron nağd pul şirkəti "DigiCash"ı qurmuşdur.[8] 1998-ci ildə iflas etdiyi elan olunmuşdur.[8][9]
E-qızıl 1996-cı ildə təqdim edilən ilk geniş istifadə olunan internet pul idi vəABŞ hökuməti 2008-ci ildə onu bağlayana qədər bir neçə milyon istifadəçiyə çatmışdır. E-qızıl həm ABŞ rəsmiləri, həm də akademik dairələr tərəfindən "rəqəmsal valyuta" kimi ifadə edilir.[10][11][12][13][14] 1997-ci ildə "Coca-Cola" mobil ödənişlərdən istifadə edən avtomatlardan alış təklif etmişdir.[15] "PayPal" 1998-ci ildəABŞ dolları ilə xidmətə başlamışdır. 2009-cu ildəbitcoin istifadəyə verilmişdir. Bu, mərkəzi serveri olmayan və ehtiyatda saxlanılan maddi aktivləri olmayan mərkəzləşdirilməmişblokçeyn əsaslı rəqəmsal valyutaların başlanğıcı olmuşdur. Kriptovalyutalar olaraq da bilinən blokçeyn əsaslı rəqəmsal valyutalar hökumətin onları tənzimləmək cəhdinə qarşı müqavimət göstərmişdir, çünki onları söndürmək səlahiyyətinə malik olan heç bir mərkəzi təşkilat və ya şəxs yoxdur.[16]
Rəqəmsal valyutaların mənşəyi 1990-cı illərinDotkom köpüyünə gedib çıxır. Digər tanınmış rəqəmsal valyuta xidməti 2006-cı ildə qurulan "Liberty Reserve" idi. Burada istifadəçilərə dollar və yaavronu "Liberty Reserve" dollarına və ya avrosuna çevirməyə, onları 1% ödənişlə bir-biri ilə sərbəst mübadilə etməyə imkan verir. Bir çox rəqəmsal valyuta əməliyyatlarının Ponzi sxemləri vəçirkli pulların yuyulması üçün istifadə edildiyi bilinir. Onlar MSB lisenziyaları olmadan fəaliyyət göstərdiyinə görə ABŞ hökuməti tərəfindən mühakimə olunmuşdur.[17] 2005-ci ilin ortalarında buraxılmış Q sikkələri və ya QQ sikkələri "Tencent QQ"nun mesajlaşma platformasında əmtəə əsaslı rəqəmsal valyuta növü kimi istifadə edilmişdir. Q sikkələri Çində o qədər təsirli olmuşdur ki, onların spekulyasiyaya görəÇinin yuan valyutasına sabitliyi pozacaq dərəcədə təsir göstərdiyi bildirilmişdir.[18]
 | VikianbardaRəqəmsal valyuta ilə əlaqəli mediafayllar var. |
|---|
 | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Texnologiya | |||||||||||||||
| Konsensus mexanizmləri | |||||||||||||||
| İşin sübutu valyutaları |
| ||||||||||||||
| Hissənin sübutu valyutaları | |||||||||||||||
| ERC-20 tokenləri | |||||||||||||||
| Steyblkoinlər | |||||||||||||||
| Digər valyutalar | |||||||||||||||
| Qeyri-aktiv kriptovalyutalar | |||||||||||||||
| Kriptovalyuta mübadiləsi |
| ||||||||||||||
| Kriptovalyuta xidmətləri göstərən şirkətlər | |||||||||||||||
| Əlaqəli mövzular |
| ||||||||||||||
