| İllig xaqan | |
|---|---|
| 頡利可汗 | |
| 620 –630 | |
| Əvvəlki | Çula xaqan |
| Sonrakı | Kilibi xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Taypu |
| Vəfat səbəbi | Xəstəlik |
| Dəfn yeri | Ba çayının şərqində |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu |
| Atası | Yami xaqan |
| Anası | Poşi |
| Həyat yoldaşı | Şahzadə Yiçenq |
| Uşağı | Yükük şad |
| Dini | Tenqriçilik |
İllig xaqan (𐰃𐰞𐰞𐰃𐰏𐰴𐰍𐰣) —Şərqi Göytürk xaqanlığının son müstəqil xaqanı.Yami xaqanın kiçik oğu idi. Anası isəTuyuhun xalqından Poşi (婆施) idi. Əsl adı Topi idi. Atasının dövründə Külüg Tarxan (胡祿達官) tərbiyəsinə verilmiş[1], Bağa Çor şad titulu almışdı.[2]
620-ci ildə, qardaşıÇula xaqanın ölümündən sonra taxta çıxmışdı. İlk işi Tan sülaləsinə hücum etmək oldu. Qardaşıoğlu Yuşe şada 10.000 əsgər verib Linçjounu mühasirəyə göndərmişdi. Həmçinin Şibi xaqanın oğluTolis xana şərq torpaqlarını verərək özünə müttəfiq yaratdı.
621-622ci illərdə Yanmeni mühasirəyə almış və yağmaları artırmışdı. İmperatorun sülh təklifinə isə məhəl qoymurdu. Uzun sürən qırğınlardan sonra 624-cü ildə sülh bağlanmışdı. Tan sülaləsi isə yeni bir döyüşə hazırlaşırdı.
Xaqan 625-ci ildə yenidən Şanhsiyə hücuma keçdi. Lakin çox keçmədənLi Şimin sayəsində yenidən sülh bağlandı. 3000 at, 10000 qoyun qarşılığında türk əsirlər geriyə qaytarıldı.
627-ci ildə xaqanlıq ən zəif dövrünə qədəm qoydu.Seyanto xanlığınınİncu xan başçılığı ilə üsyanı onuTan sülaləsi qarşısında köməksiz qoydu. 628-ci ildəTolis xan və kidan ordusu üsyana qalxdı. Çinlilər Tolisə dəstək olurdu. Xaqan buna görə də anası Poşinin xalqı olanTuyuhunlara sığınmağa cəhd etdi. Xaqan 630-cu ildə imperatorun əmisioğluLi Daoçonq və köməkçisi Çenq Paohsianq (張寶相) tərəfindən həbs edildi.[3] 29 mart 630-cu ildə paytaxtÇanqana gətirildi.
Onun hakimiyyətinin sonu eləŞərqi Göytürk xaqanlığının da bir müstəqil dövlət kimi sonunu gətirdi. Bundan sonra Jimi sistemi altındamuxtar vilayət sisteminə bənzər bir sistemlə xaqanlar hakimiyyətə gəlməyə başladı. Xaqan 632-ci ildən sonra Kuo prefekturasının hərbi qubernatoru təyin olundu. Daha sonra isə ona "Saray Mühafizlərinin Sağ Alay Sərkərdəsi" (右衛大將軍) titulu verilmişdi. Taypada çadırda yaşamağa başlamışdı. Sürətlə arıqlayır və ruhdan düşürdü. 4 il sonra vəfat etdi və bədəni yandırıldı. KülüBa çayının şərq sahilində dəfn edildi. Məzarı tapılmamışdır.
Qardaşlarının keçmiş xatunuşahzadə Yiçenqlə evlənmişdir. Oğulları:
Bu məqalədəki istinadlar müvafiqistinad şablonları ilə göstərilməlidir. |