 Zael | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||
| Provincia |  provincia de Burgos | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcaldesa de Zael(es) | Mª del Carmen Callado Moro(es) | ||
| Nome oficial | Zael(es)[1] | ||
| Códigu postal | 09339 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°06′34″N3°49′26″W / 42.109444444444°N 3.8238888888889°O /42.109444444444; -3.8238888888889 | ||
  Zael Zael (España) | |||
| Superficie | 18.76 km² | ||
| Altitú | 850 m | ||
| Demografía | |||
| Población | 115 hab. (2024) - 59 homes (2019) - 53 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.03% de provincia de Burgos | ||
| Densidá | 6,13 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| zael.net | |||
 | |||
Zael ye una llocalidá y unconceyu[2] d'España, naprovincia de Burgos,Comunidá Autónoma deCastiella y Llión.
El nome de Zael procede delárabeSāhil oSāhel (ساحل), que significa 'arenal' o 'llechu de ríu de sable'[3] (tien por tanto la mesma etimoloxía que la rexón africana llamadaSahel).
Tien unárea de 18,76 km² con unapoblación de 114 habitantes (INE2016) y unadensidá de 6,88 hab/km².
Naribera del Arlanza estableciéronse delles comunidaes monacales ente les cualos destacaronSanta María de Retortillo ySan Pedro de Valeránica. A principios delsieglu X, y al so amparu, la cla familiar de los Cafael establecer nun trupu encinar asitiáu na marxe derecha delArlanza.
El llugar deValzalamio foi propiedá de la familia condal castellana , yá que nel añu de937,Muniadona de Lara, madre del CondeFernán González, dona esti llugar al monesteriu deSan Pedro de Cardeña.[4]
Zael nació hai más de 1000 años, nuna dómina na que loscristianos del norte intentaben repoblar zones más al sur, onde entraron losmozárabes. Zona que nun taba nin baxu dominiumusulman nin baxu dominiu cristianu. De la emigración de los mozárabes a la ribera delArlanza nació Zael, versión castellana deCafael.
| 1991 | 1996 | 2001 | 2004 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 168 | 156 | 135 | 129 |
Zael ye un pequeñu pueblu de pocu más de 100 habitantes (114 a primeros d'añu según el INE) de la provincia de Burgos, na rivera delArlanza.
Asitiáu a 42º 6' 35N de llargor y 3º 49'23O de llatitú y a unos 860 m d'altitú nel pandu castellanu. Tien unclima continental con iviernos bien llargos y fríos y branos curtios y calorosos. La media del mes más fríu ye de 2.5ºC y el del mes más calorosu de 19.5ºC. En cuánto a lapluviometría ye secu, con unos 540mm/m² al añu. Travesar elríu Cubillo (afluente delríu Arlanza y subafluente delríu Pisuerga) que mientres el branu suel tar secu. Como ta nel pandu castellanu'l relieve ye planu.
Ye un pueblu dedicáu a l'agricultura,ganadería,viñeos,ceberes yxirasoles. El cultivu tan degradáu ye la principal causa de degradación de la tierra anque se repobló conpinos ychopos. Les zones de monte baxu, onde destaca El Retigal, ta poblada porcarbayos,encines ycaxigales.
Ye un pueblu que tuvo marcáu poléxodu rural qu'hubo nos años 60 y 70 sobremanera aMadrid y alPaís Vascu. Hai un descensu acusáu de la población por cuenta de la baxa natalidá y al acusáu avieyamientu de la población. Anguaño destaca polos sosbodegues ymerenderos.
La ilesia de Zael ye l'elementu más importante del pueblu, ye un templu de tres naves, ampliu y lluminosu y d'estilu góticu renacentista del sieglu XVI. Destaquen los soscolumnes espodaes y les sosbóvedes estrellaes.
Elretablu mayor (la nave central) realizáu porAndrés Bolado en 1787 sigue unestilu neoclásicu. Nel añu 1802Pedro Ortiz dorar y asonsañó mármoles y xaspes. Más tarde,Andrés Romero trabayó nes talles de l'Asunción de María (nel áticu del retablu) y la deSantolaya de Mérida (nel centru). A la izquierda atópaseSan Sebastián y a la derecha atópaseSan Joaquín.
Tamién resaltamos lapila bautismal, exemplar bien importante del románicu, que nel so interior tien forma de concha y nel so esterior d'una media naranxa. Na base representa un santu que se cree que yeSan Pedro.
El retablu de los reis ye'l retablu más interesante. Ye d'estilu renacentista perbién acabáu. Ye un retablu de pequeñes dimensiones, encaxáu nel muriu y decoráu con una cenefa de piedra. Nel cuerpu inferior represéntense la presentación deXesús nel templu, la misa deSan Gregorio y aSanta Catalina.
Nel cuerpu del mediu atopa la escena d'Adoración de los Reis Magos y elNacencia. Nel centru asítiase una talla de la Virxe col Neñu. Nel áticu representa l'Anunciación, una imaxe deCristo Majestad y la presentación de la Virxe. Como orla, el retablu arrodiar d'imáxenes de santos.
Otros retablos que destaquen son el retablu delSantu Cristu que se remonta al añu 1740, d'estilu neoclásicu. Y otru retablu destacáu ye'l retablu deNuesa Señora que data del añu 1773.
Asitiada a lo cimero del pueblu. Lo que primero cautiva al visitante ye la portada, que tien un retablu de tres cuerpos. Atribúyese-y aJuan de Salas que la construyó nel sieglu XVI d'estilu renacentista, momentu nel que se reedificó y amplió tola ilesia.
Empobinada al sol del mediudía y tien un conxuntu de cabeces d'ánxeles,medallones yaiconos.
Nel primer cuerpu, la puerta d'accesu ta flanqueada por dos columnes y decorada con formosos ánxeles. A la izquierda atópaseSan Pedro y a la derecha atópaseSan Pablo, dambos en dos talos medallones.
Nel segundu cuerpu, sobre la puerta d'accesu atopa la patrona (Santolaya de Mérida) flanqueada de dos santes bien populares na antigüedá:Santa Catalina d'Alexandría (con una cabeza de rei y un llibru) ySanta Águeda (con una bandexa na que lleva los sos pechos).
Nel tímpanu atopamos un grupu escultóricu que representa laPiedá: laVirxe lleva nes sos manes alCristu crucificáu. Coronamos la portada con un calvariu nel qu'apaezXesús na cruz, a los sos pies tánMaría ySan Juan y a los llaos los dos lladrones.
San Isidro Llabrador, qu'acueye esi nome d'un santu procedente d'una familia humilde, casáu con una llabradora tamién santa,María de la Cabeza Santa María de la Cabeza. Morrió en 1130 y considérase-y santu yá que 43 años dempués de la so muerte, el so cuerpu siguía intactu. Foi canonizáu nel añu 1622. Ye'l patrón de los llabradores y llabradores del mundu.
Les fiestes d'esti pueblu celebren el 10 d'Avientu onde s'homenaxa aSantolaya de Mérida y a laInmaculada. Celébrense'l 10 d'Avientu yá que ye'l día que morrió la santa.
.svg)
