Tiru[1] ye una ciudá asitiada nel sur d'El Líbanu. Con 117.100 habitantes, Tiru atópase na mariña oriental delmar Mediterraneu, unos 37 km al norte d'Acre, y 32 km al sur deSidón. El nome de la ciudá significa 'roca'.[2][3]
L'antigua Tiru topar naFenicia meridional a pocu más de 70 km al sur deBeirut y a 35 km al sur deSidón, casi a la metá del camín ente Sidón al norte y Acre al sur, y a dellos quilómetros al sur del ríuLitani, el Leontes de les fontes clásiques.
Tiru tenía dos zones, una insular y la otra continental. La islla taba asitiada sobre un montículo, de nomeSr oSur, que significa 'la roca' enfeniciu. La ciudá taba dixebrada delcontinente por un estrechu de 500 a 700 metros d'anchor, darréu xunida la zona continental por unismu artificial, obra d'Alexandru Magnu, construyíu cuando asedió la ciudá nel332 e. C.La islla taba dotada de dospuertos, unu al norte, el puertu sidonio, y otru al sur, el puertu exipciu.
Partiendo de Tiru escontra'l norte, en direición a Sidón, pásase cerca de la fonte 'Ain Babouq, dempués cerca de la fonte termal 'Ain Habrian, y por fin llégase a Naher el Qasmiyé que ye la parte sur del Nahr el Litani. Esti ríu constituyía la frontera norte ente'l reinu de Tiru y el de Sidón cuando se dixebraron, pero la frontera norte adelantrar a esti ríu munches vegaes y estendióse hastaSarepta ya inclusive un pocu más dacuando.
Escontra'l sur, partía de Tiru una carretera costera bien importante que pasaba por Tell el Rachidieh y Ras el 'Ain. Dellos historiadores especialistes, identificaron esta postrera con Paleotiro o Ushu, pero esta identificación nun escluyó les otres posibilidaes. La carretera devasaba Ras el Abyad que, a la izquierda llevaba a Oum el Amed, asitiada sobre una llomba a una decena de metros sobre la carretera costera que, escontra'l sur, pasaba por Akzib, Acre y la so llanura, pa llegar finalmente aHaifa y elmonte Carmelo que constituyía la frontera sur del reinu de Tiru.
El clima yeMediterraneu con branos templaos ya iviernos frescos. gracies al so climamediterraneu los iviernos son bien lluviosos sicasí los branos son bien secos, les serondes son nidies y les primaveres prestoses.
La situación de la ciudá de Tiru nun ufierta duldes, ta nel llugar conocíu como Sur.
Tiru orixinalmente consistía en dos distintos centros urbanos, unu nuna islla y l'otru na mariña axacente ―aproximao a 30 estadios (5,6 km) segúnEstrabón nel soXeografía xvi, 2―, primero qu'Alexandru Magnu coneutara la islla cola mariña mientres el so asediu de la ciudá.
Yera una ciudá isleña fuertemente fortificada en mediu del mar (con murios defensivos de 45 m d'altor)[6] y la más antigua, orixinalmente llamadaUshu (Palaetiro, pa los griegos) yera en realidá más una llinia de suburbios qu'una ciudá y foi usada principalmente como una fonte d'agua y madera pa la ciudá na isla.[7]Flavio Josefo indica qu'hasta inclusive llucharon ente ellos, anque la mayor parte del tiempu aliáronse por cuenta de la riqueza de la ciudá isleña pol so comerciu marítimu y los sos montes de madera de cedru, y agua potable de la zona continental.
Tiru surde sobre'l1300 e. C., anque segúnHeródoto foi fundada alredor del2700 e. C.Filón de Biblos (enEusebio de Cesarea) cita aSanjuniatón quien comenta que primero tuvo ocupada por Hypsuranius. Na obra de Sanjuniatón dizse que taba dedicada a «Abibalus, rei de Beritos» (posiblemente Abibaal, el que foi rei de Tiru y posteriomente rei de Sarra).[8]
El comerciu del mundu antiguu yera almacenáu en Tiru.
Los comerciantes tirios fueron los primeres que s'aventuraron a navegar nes agües mediterránees; Foi un puertu importante deFenicia, algamando gran prosperidá económica; d'él salieron barcos pa fundar numberoses colonies a veres delMediterraneu col propósitu d'apoderar el comerciu marítimu, fundandocolonies nes mariñes ya islles cercanes delmar Exéu, enGrecia, lacosta norte d'África,Cartago,Sicilia,Córcega, na ibéricaTartessos, ya inclusive más allá de lescolumnes de Hércules, en Gadeira (Cádiz).
Los mesmos tirios llamaben a la so ciudá Sor o Sur (que quier dicir 'roca'), y los hebreos llamar Tsor. Los griegos llamar Tor o Tir, y los romanos adoptaron este mesmu nome, anque dacuando ver nomada como Sara o Sarra.
En tiempos del reiDavid (c.1000 e. C.), establecióse una alianza ente loshebreos y tirios, que tiempu tras yeren gobernaos polos sos reis nativos.
La ciudá de Tiru foi célebre pola producción d'un tipu únicu detintepúrpura, conocíu comopúrpura tiria. Esti color yera, en munches cultures de l'antigüedá, acutáu pa usu esclusivu de la realeza o, siquier, de la nobleza.
A partir delsieglu X e.C. exerció la hexemonía sobre les ciudaes fenicies, que duró hasta'lsieglu VI e. C. El so apoxéu foi sol reiHiram I (qu'enguapeció la ciudá na parte insular), pero hai que mentar tamién aItobaal I (887-856 e. C.) la fía del cual casóse col reiAjab d'Israel, el reiPigmalión (821 a774 e. C.) en tiempos del cual dellos colonos empobinaos porDido colaron a fundarCartago (814 e. C.).
Foi atacada per Exiptu de cutiu.Mientres cinco años foi sitiada porSalmanasar V, que foi ayudáu polos fenicios de tierra firme.
Mientres el reináu d'Itobaal III (591-572 e. C.), la ciudá (la parte de la mariña) foi asediada y ocupada porNabucodonosor II deBabilonia, mientres trece años ensin ésitu, anque un alcuerdu de paz foi fechu nel cual Tiru pagó tributu a los babilonios; fechu del qu'hai un rellatu del profetaEzequiel[9] (574 e. C.).
La ciudá estendíase entós hasta'l ríu Leontes al norte y la fonte de Ras al-Ain al sur, esto ye, un espaciu d'unos 10 o 12 km, formáu por una fértil llanura. La ciudá na islla foi de fundación posterior, de xuru dempués de Nabucodonosor. Paez que llegó a tener unos 40 000 habitantes. Na isla, cuantimás, cabo mentar una gran plaza pública que los griegos llamaron Eurycoros, construyida por Hiram III. Dos puertos sirvíen a la poderosa marina de Tiru, el del norte y el del sur.
Asediada porAlexandru Magnu a finales del333 e. C., ésti construyó un ismu artificial coles piedres de la ciudá vieya de Tiru y otros materiales fácilmente al algame; foi aballador porque les nubes destruyíen de cutiu parte de la construcción, y cuando yá taba cerca de la isla, yeren los soldaos de Tiru los que con fleches y proyeutiles torgaben los trabayos; losmacedonios construyeron unes torres de madera, pero los tirios amburar y destruyeron nuna salida de les sos naves y a la fin una gran nube destruyó tol trabayu; Alejandro decidió empezar de nuevu, faer un ismu más ampliu y en diagonal suroeste, y amás reclutó una flota en Sidón, Soli, Mallos y otres ciudaes (toa Fenicia taba yá en manes d'Alejandro); mientres se faía l'ismu fixo una incursión enCelesiria y prindóárabes qu'unvió a baltar madera a los montes d'El Líbanu; cuando Alejandro volvió al ismu yá taba bien avanzáu y los intentos de los tirios por destruyilo, a pesar de dalgún ésitu parcial, fracasaren. Los tirios unviaron les muyeres, vieyos y neños a Cartago y cerraron les boques de los sos dos puertos. Alejandro llevó máquines de guerra. Dempués d'una llucha feroz, Alejandro ocupó la ciudá. Los tirios aguantaron casa per casa, y Alejandro fixo matar a ocho mil defensores. Dos mil tirios fueron crucificaos como vengación pola muerte de dellos macedonios, y otros trenta mil fueron vendíos como esclavos. El rei y los maxistraos fueron respetaos. L'asediu duró siete meses y la ciudá cayó en xunetu del332 e. C. La ciudá foi repoblada con colonos deCaria.
Formó parte delImperiu seléucida (198 e. C.). Nel126 e. C., Tiru recuperó la so independencia[12] de los seléucidas y foi-y dexáu permanecer llibre cuando l'área circundante convertir na provincia romana deSiria (64 e. C.).[13]
Una congregación cristiana foi fundada tres la muerte deSan Esteban, y SanPablo de Tarsu, al tornar del so tercer viaxe misioneru, moró una selmana pa poder parolar colos discípulos de llugar. Según sanIreneo de Lyon enAdversus Haereses, la compañera deSimón el Magu vieno de Tiru.
En395 foi parte delImperiu bizantín hasta qu'en638 foi ocupada polos árabes. En1098 cayó en poder de los turcosselyúcides, y en1124 de losCruzaos, en manes de los cualos permaneció hasta1291. Foi prindada en1124 tres laprimer Cruzada y foi una de les más importantes ciudaes delReinu de Xerusalén. Formó parte del dominiu real, anque tamién había colonies comerciales autónomes de mercaderes italianos. La ciudá foi sede delArzobispu de Tiru, dependiente delPatriarcáu Llatín de Xerusalén; los sos arzobispos, de cutiu, aportaron al patriarcáu. El más notable de los arzobispos llatinos foi l'historiadorGuillermo de Tiru.
Tres la cayida deXerusalén, a manes deSaladín en1187, la capital del reinu treslladar a Acre, pero caltener en Tiru les ceremonies de coronación. Nelsieglu XIII, Tiru foi dixebrada del dominiu real como un señoríu cruzáu. En1291, foi vueltu prindar polosmamelucos que fueron siguíos por un gobiernuotomanu primero que fuera declaráu'l modernu estáu d'El Líbanu en1920. Entós entró en decadencia hasta resurdir llixeramente en tiempos delemir libanésFakhr al-Din, nelsieglu XVII.
En payares de1983, la ciudá foi nuevamente bombardiada polos israelinos destruyendo numberosos edificios y causando docenes de muertos. Nesi mesmu añu, uncoche bomba esplotó en Tiru;Israel yEstaos Xuníos culparon aIrán y aHezbollah, pero ellos negaron causar la esplosión.
Mientres laGuerra d'El Líbanu de 2006, alcontrábense pela redolada de la ciudá dellos lanzamisiles deHezbollah p'atacarIsrael.[15]A lo menos una llocalidá cerca de la ciudá foi bombardiada porIsrael, causando delles muertes civiles y perxudicando el suministru alimenticiu a Tiru.[16]Los comandos navales israelinos atacaron per mar a los blancos deHezbollah dientro de la ciudá.[17]
A Tiru refierse tamién munches vegaes el poetaTíbulo (54-19 e. C.) nos trés llibros de la poesía titulaosEscoyíes.
El poeta renacentista españolFernando de Herrera (1534-1597) alude a Tiru nel so poema elegíacoCantar en alabança de la diuina magestad, pola vitoria del señor don Juan: vv. 170-1: «Mas tu, fuerça del mar, tu, ecelsa Tiru, / que nos tos naues estauas gloriosa».
Tiru tamién apaez na obra dramática deShakespeare (1564-1616),Pericles, príncipe de Tiru.
Nel sieglu XIX enGran Bretaña, Tiru foi tomada munches vegaes como exemplu de la mortalidá del gran poder: por casu,John Ruskin (1819-1900) nes primeres pallabres deLes piedres de Venecia (1851-1853), yRudyard Kipling (1865-1936) nel so poemaRecesión.
Oscar Wilde (1854-1900) fai referencia a Tiru na so poesía...La mio galera tiria te espera...
Nel so poemaAtlántida,Hart Crane (1899-1932) remembra imáxenes de Tiru, xunto con otres gran ciudaes de l'antigüedá, en comparanza a la ciudá mítica na so epopeya visionariaThe bridge.
Bob Dylan (1941-) alude a los reis de Tiru na so baladaSad eyed lady of the lowlands (1966).
El poeta libanésAbbas Beydoun (1945-) ye autor del llibruPoema de Tiru.
Wislawa Szymborska fai referencia a Tiru nel so poema "L'agua"
El conteníu d'esti artículu incorpora material d'unaentrada de laEnciclopedia Libre Universal, espublizada en castellán baxo la llicenciaCreative Commons Compartir-Igual 3.0.
↑P. Bikai: «The land of Tyre» (capítulu 2, páx. 13), en M. Joukowsky,The heritage of Tyre, 1992.
↑Mourad, Bariaa,Du patrimoine à la muséologie: conception d'un musée sur le site archéologique de Tyr,(Thèse); Museum National d'Histoire Naturelle (MNHN), Étude réalisée en coopération avec l'Unesco, Secteur de la Culture, Division du Patrimoine Culturel, 1998.
↑Bariaa Mourad:Du patrimoine à la muséologie: conception d'un musée sur le site archéologique de Tyr (Thèse); Museum National d'Histoire Naturelle (MNHN), Étude réalisée en coopération avec l'Unesco, Secteur de la Culture, Division du Patrimoine Culturel, 1998.
↑Donald R. Vance: «Literary sources for the History of Palestine and Syria: the phœnician inscriptions», enThe Biblical Archaeologist, 57 (1), páxs. 2-19, marzu de 1994.
Thomas R. Martin:An Overview of Classical Greek History from Mycenae to Alexander (Panorama de la historia de la Grecia Antigua dende ladómina micénica hasta la d'Alejandro); testu inglés, con índiz electrónicu, nelProyeutu Perseus.
