Thor (delnórdicu antiguuÞórr;Dzor, pronunciáu tradicionalmente n'español comoTor) ye'l dios deltruenu namitoloxía nórdica yxermánica. El so papel ye complexu yá que tenía influencia n'árees bien distintes, tales como'l clima, les colleches, la proteición, la consagración, la xusticia, trepar, los viaxes y les batalles.[1]
Una vegada que'l procesu de cristianización foi completáu, la figura de Thor foidemonizada pola creciente influencia de misioneros cristianos. Dempués de que'l cristianismu cimentárase, restos de la so fe caltiénense de forma clandestina principalmente n'árees rurales,[2] sobreviviendo asina hasta tiempos modernos nel folclor xermanu y más apocayá reconstruyíu nes sos diverses formes nelneopaganismu xermánicu.
Toes estes formes deriven delprotoxermánicu*Þunraz.[5] Tien el mesmu orixe que la pallabra truenu n'inglésthunder, (inclusive la mesma pallabra castellana "truenu") al igual que la pallabra alemanaDonner, la holandesadonder, la suecatordön y la danesa y noruegatorden.De la mesma puede topase interrellación, tanto descriptiva como etimolóxica, col dios de la mitoloxía griegaZeus,Ζεύς, delgriegu antiguu, que coincide con Thor n'aspeutos xenerales. Por casu, tanto Zeus como Thor entienden deidaes del truenu, exercen un papel protagonista y dambos correspuenden como los dioses más veneraos nes sos respeutives mitoloxíes. En griegu antiguu'l nome del dios yeΖεύς, (Zeús), nel casu nominativu yΔιός, (Diós), nel xenitivu. La mesma pallabra llatinadeus —de la cual deriven otres munches pallabres como dio (italianu), dieu (francés), dios (español), déu (catalán), deus (gallegu), etc.— coincide con Zeus y por tanto con Thor.
Lospueblos indoeuropeos y posteriores, teníen un dios del cielu, rescamplos y truenos. Thor surdió probablemente heredando les principales carauterístiques de les relixones indoeuropees y desenvolvióse so la idiosincrasia cultural y relixosa rexonal de lospueblos xermánicos. Según la teoría deGeorges Dumézil había tres dioses principales ente los pueblos indoeuropeos, cada unu con una función particular, y ente ellos el dios del cielu y el truenu yera quien ocupaba la posición principal.[6]
Tácito, na so obraGermania realiza unainterpretatio romana a la cultura de los xermanos ya identifica a Donar conHércules,[7] de lo cual puede deducise que les sos carauterístiques esenciales yeren bien similares. Como personificación del poder y tocantes a los sos atributos compartíen munches semeyances, Thor con un martiellu y Hércules con un garrote y dambos dados a la glotonería. Amás Tácito menta que losteutones adoren a Hércules con cantares que llamenbarditus, especialmente antes de les batalles.[8] Esto puede comparase colo qu'asocedía na antiguaÁtica, onde los atenienses allegaben aloráculu de Delfos aconseyaos polosPeán cantando un esconxuru míticu de victoria. Esti cantar de Peán pasó al mitu de Apolo y el so victoriosu combati ante la culiebraPitón.[9]
Donar yera'l dios principal de losbatavios col centru del so cultu na actualNijmegen,Países Baxos onde s'atoparon dos templos al campu y un terceru na cercana ciudá de Elst.[10]EnGermania Inferior, datando de los primeros sieglos, atopáronse brazaletes, monedes y piedres con inscripciones llatines qu'indicaben que fueren ofrendadas a Donar. Les inscripciones na so mayoría teníen el nome deHercules Magusanus que yera como losromanos llamaben al dios principal de los batavios.[11] Inscripciones con esti nome atopáronse en diverses partes como Houten, Tielland, Ubbergen, Westkappelle y Vetera n'Holanda,Bonn n'Alemaña yRoma n'Italia. La razón pola cual el so nome esvalixóse tantu ye porque los batavios entraron al serviciu de los romanos y de esi manera sopelexar por tol imperiu, y al ser Donar un dios de la batalla, yera particularmente popular ente los guerreros batavios.[10]
La idea d'un dios del cielu y la nube con una arma refundiza tal como'l martiellu de guerra de Thor y con un carru ye una antigua imaxe de dios. La deidáhititaTeshub ye representada de forma bien similar, sacantes con un hachu y el dios hindúIndra tamién tien un carru y la so arma principal son los rayos.
En munches pintures escandinaves en roques y llábanes atopen figures masculines alzando martiellos o hachos y en dellos casos tamiénlabrys o destras, n'ocasiones en representacionesfáliques (p. ex. latumba de Kivik), lo cual puede ser interpretáu como un símbolu de poder y representar una deidá. El martiellu de Thor nel área norte d'Alemaña y el garrote de Donar nel sur fueron mientres el paganismu tardíu, posterior a lospetroglifos, un amuleto defertilidásobremanera femenina.[12]
Otros paralelos a mitos del Indo ye'l de la llucha del dios del truenu con culiebres o dragones. Nel casu de Thor combatiendo colaculiebra del Midgard, pa los griegos esisten casos análogos como la llucha d'Apolo contraPitón,Heracles contra laHidra de Lerna, na mitoloxíahitita el diosTeshub y la culiebra dragónIlluyanka, y namitoloxía hindú la llucha del diosIndra col dragónVritra según rellatar elRig Vedá. El mitu de la llucha cola culiebra ye una carauterística evidente en toes estes cultures, como un símbolu de llucha na rexón dominante.[13]
Esiste tamién, ciertu paralelismu ente les formes de diálogu ente Thor y Odín enHárbardsljód, colos rexistraos ente Indra yVaruna d'alcuerdu alRig Veda. Según Dumézil estos diálogos nun amuesen un tonu agresivu de conflictos ente distintos cultos, sinón más bien una antigua forma de diálogu basáu na distinta naturaleza de los dioses y la so función en distintes árees.[14]
La mayoría de les carauterístiques antropomórficas de Thor son comparables coles d'Indra respeuto a pode y al usu de barba.Indra ye de melota y barba rubia según ye descritu enRig Veda, ente que Thor ye pelirroxu[15]y dambos son n'esencia diosesfilantrópicos.[16]
Esisten semeyances tocantes a la veneración d'árboles consagraos al dios del truenu. Los xermanos veneraben montes sagraos y l'árbol del dios del truenu, yera'lcarbayu. Pa los griegosZeus tamién gobernaba sobre los truenos, rescamplos y l'agua y n'ocasiones conocíase-y col nomatu de "Tonante" o "Tronituante". Los carbayos yeren los árboles consagraos a Zeus ya inclusive teníen un carbayu oracular enDódona, el so paralelu romanu Xúpiter, que tamién yera adoráu como dios de l'agua y el truenu yera igualmente acomuñáu con ellos. Loseslavos veneraben estos árboles que yeren consagraos al dios del truenuPerun del cual atopáronse enNóvgorod imáxenes del dios con un hachu con rayos na mano. Loslituanos teníen por deidá principal aPerkunas, dios del truenu y del rescamplu al cual al igual qu'a los anteriores consagrábenlu los carbayos.[17]
La idea de Thor ente los pueblos xermánicos yera uniforme, pero hubo munchos desarrollos y cambeos, p. ex. na so posición y rangu, particularmente ente'lperiodu romanu, elperiodu de les grandes migraciones y laera viquinga.[18]Odín ocupa la mayor posición dientro del panteón nórdicu, reemplazando al antiguu dios del cieluTyr, polo que Thor atopar nun nivel inferior de xerarquía, siquier según lo que rellata la poesía escáldica. Sicasí Thor yera'l principal dios veneráu polos llabradores. Tenía templos, arbolees sagraes, y munchos topónimos entá presentes mayormente en Noruega, Suecia, Islandia ya Inglaterra faen referencia al so nome. La imaxe de Odín como dios mayor yera común principalmente ente los nobles y en consecuencia reflexar nos poemes de losescaldios, lo que tuvo gran impautu darréu nesEddas, escrites nelsieglu XIII. Como'l procesu de cristianización de los pueblos y tribus xermániques diba xuníu a la destrucción de tolo pagano, caltúvose bien poca información sobre'l dios. La mayor fonte d'información sobre Thor atópase nessagues islandeses y lesEddas, sicasí munches d'estes obres nun se llibraron de les influencies cristianes.[19]
Thor tenía una gran área d'influencia dende controlar el clima y les colleches hasta la consagración, xusticia, proteición y batalles. Por ello en munches ocasiones considerar como una deidá suprema.L'atributu más obviu del dios ye'l so aspeutu guerreru, gran cantidá de mitos describir abrir pasu col so martiellu de guerra ente hordas de xigantes. Sicasí Thor nel papel de guerreru cumple un rol proteutor, a diferencia de Odín que llamaba a los sos siguidores a la batalla pa la muerte y la gloria, por ello Thor tuvo un cultu más estendíu ente les comunidaes más pacífiques de llabradores y artesanos.Pa los islandeses Thor yera'l patrón de la llei, y elþing abría los xueves nel so honor y yera invocáu na mayoría de los xuramentos.[1]
EnHaustlöng unu de loskenningars pal dios ye "pensador fondu",[20] y magar na mayoría de les ocasiones prefier l'aición direuta a la estratexa, numberosos mitos ilustren la so sabiduría, tal como ye'l casu del poema éddicoAlvíssmál onde Thor engaña al sabiunanuAlvíss, pretendiente de la so fía, con una competencia de cosadielles que Thor encargar d'estender hasta la mañana por que los primeros rayos del sol conviertan en piedra al nanu. Nasaga de Gautrek rellátase que Thor desafía a Odín sobre'l destín del nietu de xigantes,Starkad, con una serie de maldiciones que compensen munches de les bendiciones que-y da Odín.Amás, Thor ye acomuñáu colesrunes y cola consagración, tamién ye posesor d'habilidaes máxiques, la resurrección de les sos cabres, el so cambéu de tamañu y forma.
Como dios del cielu, tamién tien un rol de fertilidá. Creíase que los rescamplos de les nubes de branu maurecíen los cultivos. El martiellu de Thor sobre la falda de la novia, tal como se rellata enÞrymskviða, suxer un ritual de fertilidá y una interacción simbólica ente'l cielu y la Tierra.[1]
Thor ye fíu del dios mayorOdín y de la diosaJörð, personificación de la Tierra.[21] La so esposa yeSif, con quien tuvo una fía llamadaÞrúðr,[22] la cual ye unavalquiria que'l so nome significa "fuercia" o "poder". ColagigantaJárnsaxa tuvo otru fíu llamáuMagni,[23] que significa "fuerte". Tamién ye padre deMóði, que'l so nome significa "roxura", pero nun hai información nos mitos sobre quién ye la so madre.[22] Los nomes de los sos fíos paecen ser personificaciones de tolos atributos que caracterizaben a Thor.[24]Amás, el dios tamién tien un fiyascu llamáuUllr, fíu de Sif del cual nun se menta al so padre.[25]
Nel próloguevemerista de laEdda prosaica tamién s'indica que tien un fíu con Sif llamáu Lóriði, y méntense unos diecisiete xeneraciones de descendientes; pero esti prólogu ye apócrifu y tenía la intención de dar una posible esplicación sobre cómo losÆsir aportaron a adoraos dende una óptica cristiana.[26]
L'oxetu más representativu de Thor ye'l somartiellu de guerra de mangu curtiu, llamáuMjolnir, creáu polosnanosSindri yBrokk. Tien la propiedá de nunca fallar nel so blancu y en siendo refundiáu siempres torna a les manes del so dueñu, amás puede encoyer y ser lleváu con disimulu na ropa y tamién puede ser utilizáu pa refundiar rayos. P'alzar el so martiellu, Thor utiliza una petrina qu'aumenta la so fuercia, llamáuMegingjörð, y un par de guantes especiales de fierro.[27] Mjolnir ye la so arma principal a la de combatir a losxigantes, siendo calificada polos dioses como'l más preciosu de tolos trabayos de los nanos y l'arma más poderosa que tienen los dioses nel so defensa contra les fuercies deJötunheim.[28] El martiellu convertir nun símbolu del dios y nun amuleto y pieza d'ornamientu bien popular mientres layera Viquinga ya iconu del paganismu nórdico y xermánico.[29]
Thor viaxa nun carru que ye tiráu polosmachos cabríos máxicos llamaosTanngrisnir y Tanngnjóstr. Teníen la peculiaridá de que Thor podía cocinalos y depués si precisaba siguir el so viaxe, cubría los güesos cola piel y utilizaba el poder rexenerador del so martiellu pa volvelos a la vida. Nuna ocasión en que pidió agospéu na cabaña d'un llabradores pa pasar la nueche, cocinó los machos cabríos y unu de los fíos de la familia, llamáuÞjálfi, quebró unu de los güesos, de cuenta que cuando Thor devolver a la vida a la mañana siguiente, notó qu'unu d'ellos acoxaba. La roxura de Thor foi enorme y p'iguar el problema Þjálfi y la so hermanaRöskva convertir nos sos sirvientes y acompañáronlu en munches de les sos travesíes.[30] Elpoema escáldicoHaustlöng rellata que la tierra yera afarada y los montes sédense cuando Thor viaxaba nel so carru.[31]
Thor vive nelAsgard, nel reinu deÞrúðheimr o Þrúðvangr, que significa "Llar de la fuercia". Ellí vive cola so esposa Síf y los sos fíos nel palaciu llamáuBilskirnir, que según ye rellatáu enGrímnismál, ye'l más grande de tolos edificios y tien 540 habitaciones.[32] Según rellátase enHárbarðsljóð, anque ye la única fonte que lo menta, Thor recibiría ellí a los llabradores y esclavos muertos.[33]
Völuspá ye'l primer poema de laEdda poética y unu de los más conocíos. Nesti testu Odín consulta a unavölva quien-y rellata tou la so conocencia sobre'l pasáu y el futuru del mundu y Thor ye mentáu en delles oportunidaes.
La primer mención al dios realízase cuando se rellata sobre cómo dio muerte al xigante amarutáu que reconstruyera parte de les muralles del Asgard y pidiera aFreyja a cambéu. Loki quien escurriera esi plan, a la fin llogra que'l xigante nun cumpla cola total construcción y per ende nun pueda llevase a Freyja, sicasí'l xigante quita'l so disfraz y llenu de roxura amenacia a los dioses, pero Thor nun tarda n'apaecer y da-y muerte col so martiellu.[34]
Amás sobre'l final del poema rellaten los fechos que van asoceder mientres la batalla del fin del mundu, elRagnarök. La völva conocedora del futuru describe los sucesos d'esta batalla y ente ellos, la muerte de Thor qu'asocedería apenes diera muerte a la culiebra xigante delMidgard,Jörmundgander la cual al morrer expele el so venenu sobre Thor, quien recula nueve pasos y cai muertu.[34]
EnHárbarðsljóð rellátase una disputa ente un barqueru axatáu llamáu Hárbardr y Thor quien tornaba escontra'l Asgard, depués de combatir xigantes en Jotunheim. El barqueru paez ser Odín amarutáu anque delles comentaristes como Vyktor Rydberg argumenten que'l papel paez ser más fayadizu pal engañosu dios Loki.
Thor identifícase y menta la so descendencia ente que'l barqueru diz llamase Hárbardr. Na disputa verbal el barqueru resulta ser más astutu que Thor yá que conoz enforma sobre les sos aventures y embrivir. Finalmente niégase a averase a la mariña y ayudar a salir de la tierra de los sos enemigos los xigantes, enllargando'l diálogu y burllándose del dios con astutos ya irritantes comentarios.[35]
Nel poemaGrímnismál realízase una llista de les moraes de los dioses y ente elles fai una curtia mención a Thor, citando'l llugar onde moraba'l dios nel so palaciu llamáu Bilskirnir en Thrudheim. Más palantre hai una estrofa bastante críptica que fai referencia al dios cruciando la ponte deBifrost mientres ésti ambura en llapaes.[36]
Thor y Hymir pescando. Ilustración de 1893 pa la edición sueca de laEdda poética de Fredrik Sander.
Hymiskviða ye un poema formáu por fragmentos de mitos con bien poca estructura, onde les escenes asoceder d'una forma pocu natural. Rellátase la esmolición deÆgir por non tener un calderu lo suficientemente grande como pa preparar cerveza pa tolosÆsir que van visita-y.Tyr recuerda un gran calderu en posesión del xiganteHymir y xunto a Thor dirixir a la so morada. En llegando Thor come tantu que nun queda nada pa los demás polo cual tienen de dirixise a pescar. Depués rellátase qu'utilizando como carnada la cabeza d'un güe Thor pesca a laculiebra del Midgard, pero'l xigante apavoriáu corta'l cordel y el dios, al ver que la so presa escápase-y, refúndia-y el so martiellu, faciendo que la culiebra fundir nes fondures provocando temblones de tierra. En tornando'l xigante reta a Thor na so fuercia desafiándolo a romper una taza máxica. Thor sabía qu'esta taza solo podía rompese si yera refundiada a la cabeza del xigante, polo cual refundiar y facer añicos. Depués d'esto'l xigante da-yos l'enorme calderu, y tres la so partida va abrir pasu ente hordas de xigantes. Finalmente torna a la morada de Ægir y apúrre-y el calderu por que preparara cerveza.[37]
Otres versiones similares anque menos desenvueltes d'esti rellatu caltener nos poemes escáldicosHúsdrápa[38] yRagnarsdrápa,[39] dambos calteníos naEdda prosaica.
Nel poemaÞrymskviða rellátase que'l xiganteÞrymr robara'l martiellu de Thor, Mjölnir y pretendía a Freyja como esposa como pagu pa devolvelo. En llugar de Freyja, los Æsir llograron convencer a Thor de que se vistiera como una novia y Loki como la so criada y dambos asina amarutaos viaxen aJötunheim pa la "boda". La identidá de Thor ye cómicamente señalada yá que na ceremonia de receición el dios come un güe enteru, mientres Loki intenta dar esplicaciones apenes creíbles pa esi estrañu comportamientu d'una dama diciendo que la so fame ye frutu del llargu viaxe y de l'ansiedá pola boda. Los xigantes en cierta manera acepten estos argumentos y cuando entamen consagrar la unión, el xigante asitia'l martiellu Mjölnir na falda de la supuesta novia, colo cual darréu Thor tomar, arríncase la so disfraz de noviu y matar, faciendo lo mesmo col restu de los familiares del xigante convidaos a la xunta.[40]
EnAlvíssmál rellátase que la fía de Thor, Þrúðr taba prometida al sabiu nanuAlvíss, fechu qu'asocedió mientres l'ausencia del so padre. El dios escurrió un plan pa faer fracasar los planes de matrimoniu del nanu. Díxo-y a Alvíss que por cuenta de que yera de bien baxa estatura, debía entós demostrar la so sabiduría. El nanu aceptó'l retu y Thor empezó una prueba d'entrugues y respuestes que s'encargó d'estender hasta l'amanecer, de cuenta que cuando salieron los primeros rayos del sol convertir en piedra, tal como-y asocedía a tolos nanos en contautu cola lluz solar.[41]
EnLokasenna los dioses falten a Loki mientres una xunta celebrada na morada de Ægir, a la cual Loki, quien nun fuera convidáu, allega, matu a unu de los sirvientes y falta a los dioses. Na traducción del poema por Lee M. Hollander, esclaria que non toles acusaciones que Loki fai yeren aceptaes pola tradición popular y en munchos casos paez que los dioses nun se fadien en refutarlas.[42]
Thor fai la so apaición sobre'l final de la obra depués de que los dioses por vez intentaren apangar a Loki y evitar disputes na casa del anfitrión, talo como lo establecíen les regles d'hospitalidá. Thor dispuestu a una aición direuta amenácia-y col so martiellu. Loki sigue burllándose d'él, cuntando la ocasión en que mientres un terremotu abellugar no que resultó ser el deu del guante d'un xigante, y de la so gula, pero ante una nueva amenaza de faelo callar col so martiellu, Loki decide retirase reconociendo que solo Thor provocába-y medrana yá que yera un gran guerreru.[43]
Gylfaginning ye la primer parte de laEdda prosaica y nél rellata'l viaxe deGylfi al Asgard, y la so descripción de los dioses, ente los cualos Thor ye mentáu.
XXI. ... Thor ye'l más noble d'ellos [los Æsir], ye llamáu Thor de los Æsir, o Öku-Thor; ye'l más fuerte de los dioses y los homes. Tien el so reinu nel llugar llamáu Thrúdvangar, y el so palaciu ye llamáu Bliskirnir; ellí hai 540 habitaciones. Ye la mayor morada que conocen los homes... Thor tien dos machos cabríos, que son llamaos "dientes espardíos" y "rechina dientes", y un carru que conduz, y ye tiráu por ellos; polo que ye llamáu Öku-Thor. Tamién tien trés cuesas de gran valor: primero ye'l martiellu Mjolnir, que los xigantes de la escarcha conocen, cuando lo alza saben que nun hai esperanza; machucó munchos cranios ente los de la so raza. Tien una segunda cosa d'enforma valor: la so petrina de poder, y cuando lo abrocha la so fuercia de deidá dóblase. Amás tien un tercer oxetu de gran valor: los sos guantes de fierro; nun puede ensin ellos tomar el mangu del so martiellu. Pero naide ye tan sabiu como pa cuntar toles sos grandes fazañes...
Thor y los sos compañeros viaxando nel so carru. Ilustración de 1893 pa la edición sueca de laEdda poética de Fredrik Sander.
Más palantre rellátase la ocasión en que Thor entama un viaxe xunto a Loki escontra la tierra de los xigantes, Jotunheim, pa combatilos. Viaxando nel so carru, al llegar la nueche detener na casa d'un llabradores solicitando hospitalidá. Thor mata a les sos cabres y preparar pa cenar xunto coles families de llabradores. Sicasí'l fíu d'ellos, llamáuÞjálfi ruempe unu de los güesos y cuando a la mañana siguiente, el dios asitia'l cueru sobre los güesos ya invoca el poder del so martiellu pa tornar les cabres a la vida, nota qu'unu de los sos animales acoxa. El dios enllenar de roxura y salen rellumos de los sos güeyos, polo que'l fíu del llabrador, apavoriáu confiesa qu'él foi quien lo quebró. P'apangar la roxura del dios él y la so hermanaRöskva pasen a ser los sos sirvientes othralls. Dende esi momentu acompáñen-y en munches de les sos xornaes de combate a los xigantes de la escarcha.[45]
Tres esi incidente parte de la casa del llabrador xunto a Loki y los dos sirvientes dexando tras a les sos cabres y viaxa escontra l'este, na tierra de los xigantes y travesando el mar lleguen a una tierra desconocida.
Asina cai la nueche busquen abellugu y atópense un salón bien grande onde deciden pasar la nueche. A la medianueche asocede un violentu terremotu y entós Thor y los sos compañeros abellugar nuna habitación llateral, quedáu Thor na entrada dispuestu a defendese col so martiellu. A l'amanecida atópense con un xigante d'enormes dimensiones, dormiendo cerca d'ellos, y afayen que pasaren la nueche nel matapioyos del guante del xigante. Thor avérase y entruga al xigante'l so nome y ésti diz llamase Skyrmir y reconoz al dios darréu, proponiéndo-y compartir la so cebera, anque darréu allóñase. Torna pela nueche y diz-y a Thor que tome cebera de la so bolsa mientres él dispónse a dormir. Sicasí'l dios nun puede desfaer el nuedu de la bolsa del xigante y abarruntando la burlla de xigante decide cutilo col martiellu, lo cual resulta infructuosu una y bones el xigante apenes s'espierta y pregunta si cayó-y una fueya.[46]
A la mañana siguiente'l xigante entaína a los viaxeros y diz-yos que tienen de conocer al señor d'eses tierres, el xiganteÚtgarða-Loki. Lleguen a un castiellu enorme metanes una planicie perteneciente al rei Útgarða-Loki, quien los recibe nel so enorme salón. Depués convida a los acabante llegar a participar nes competencies qu'ellos propongan y el primeru n'aceptar el desafíu ye Loki, quien diz que naide puede comer a la so velocidá. Sicasí'l rei llama aLogi quien come la carne, los güesos y la tabla en que lu sirven. Depués el mozu Þjálfi manifiesta que ye capaz de correr bien rápido, y el rei convida al desafíu a Hugi, quien na competencia dobla en velocidá al sirviente. Finalmente llega'l desafíu pa Thor quien taba bien sedientu y diz que naide bebe como él. De momentu un sirviente del rei trái-y uncuernu y diz-y que los grande bebedores balerar d'un solu tragu; el dios nun lu ve demasiáu grande y bebe hasta quedar ensin aire, pero'l nivel de bébora caltiénse casi constante, intentar en dos oportunidad más y apenes llogra baxalo un pocu. El rei diz sentise decepcionáu yá que oyera grandes rellatos d'él y convída-y llevantar el so gran gatu, pero'l dios apenes puede llevantalo un pie del suelu.El dios enóxase y diz-y que-y presente a daquién pa lluchar, que s'anima a ganalo, a lo cual el rei llama a una muyer vieya llamadaElli que según diz venció a munchos homes. Finalmente l'agarradiella dura un ratu hasta que la vieya derrota al dios.[47]
Depués de pasar la nueche los viaxeros tán dispuestos a partir ablucaos na forma en que fueren humildaos, pero a la mañana siguiente Útgarða-Loki acompañar hasta les contornes del castiellu y diz-y a Thor que nunca conociera a daquién tan fuerte y diz-y que sintiera medrana del so poderíu. Confiésalu que tou fuera fechu con truco magia y fueren ilusiones óptiques, que'l nuedu de la bolsa del xigante taba selláu con fierro y que'l xigante yera él utilizando trucos de maxa, y que la martellada que-y diera partiera en trés un monte. Tamién lu confesó que toles coses contra lo que compitieren tratar de trucos de maxa, Logi que lo taramiaba tou, yera en realidá una personificación delfueu y Hugi el rápidu, yera'l so pensamientu. Cúntalu que provocólu gran plasmu que llograra baxar un pocu'l cuernu cola bébora yá que taba conectáu al océanu y que cuando llegaren a la mariña veríen cuanto baxaren les agües, siendo esto l'orixe de les marees. El gatu qu'apenes pudiera llevantar, yera una ilusión de la culiebra del Midgard, qu'arrodia al mundu y que la llograra llevantar casi hasta'l cielu. Finalmente la vieya cola cual esforcexa y termina cayendo sofitáu nuna de les sos rodíes, tratar d'una personificación de lamuerte.[48]
El xigante pídelos que nunca tornen y el dios con gran roxura por ser engañáu decide cutilo col so martiellu, pero al intre'l xigante y el castiellu sumen, y parten nuevamente de regresu.
Más palantre rellátase la pesca de la culiebra del Midgard, de forma similar aHymiskviða naEdda poética y sobre el final mentar a Thor santificando la pira funeraria deBaldr.
EnSkáldskaparmál ente les llistes de kenningars pa los dioses atopen referencies sobre como puede designase a Thor.
XI. ¿Qué figures tendríen d'emplegase pa perifrasear el nome de Thor? Entós: unu podría llamalo'l fíu de Odín y de Jörd, padre de Magini y Módi y Thrúdr, maríu de Sif, padrastru de Ullr, el que blande y ye posesor de Mjöllnir y del cinturón de fuercia, y de Bilskirnir; defensor del Ásgard y del Midgard, adversariu y sometedor de xigantes y muyeres troll, golpeador de Hrungnir, de Geirrödr y de Thrívaldi, amu de Þjálfi y Röskva, enemigu de la culiebra del Midgard, padrastru de Vingnir y Hlóra.
Más palantre nel testu rellata la hestoria de la muerte del xiganteHrungnir a manes de Thor. El xigante desafiara a Odín nuna competencia ente'l so caballu "Clines doraes" y el del dios,Sleipnir. Odín vence na carrera, pero'l xigante sigue hasta les puertes del Asgard, onde'l dios convídalu a pasar y beber cerveza. Sicasí'l xigante se embriaga y empieza a agraviar a los dioses y a desafialos, hasta que llega Thor quien-y obliga a retirase. Aun así el xigante desafía a Thor a combatir cuando torne a Jotunhëim poles sos armes.
La noticia sopelexar ente los xigantes quien se dieron cuenta qu'había enforma en xuegu y entamaron como mancar a Thor anque Hrungnir pereciera. Entós en Grjótúnagard crearon un enorme xigante de magre llamáu Mökkurkálfi, a quien dáu'l so tamañu tuvieron d'asitia-y el corazón d'una yegua. Hrungnir tenía un corazón de piedra, de tres puntes, la so cabeza y escudu, tamién yeren de piedra y la so arma yera una piedra d'afilar y al so llau atopaba'l xigante de magre.
Thor allegó con Þjálfi, y esti postreru n'alcuerdu col dios corrió hasta'l xigante y díxo-y que-y convenía parar se sobre l'escudu yá que Thor apaecería per debaxo de la tierra, a lo que'l xigante fixo casu. El dios apaeció blandiendo el so martiellu, a lo que'l xigante refundió-y el so piedra, pero'l golpe del martiellu partió la piedra y siguió hasta dar na cabeza del xigante la cual fíxose añicos. Mientres Þjálfi cutió al xigante de magre, que aterrado ante la visión del dios morrió ensin combatir.[50]
Nel poema escáldicoHaustlöng de laEdda prosaica, escritu pol escaldio norueguÞjóðólfur úr Hvini tamién se describe la muerte del xiganteHrungnir a manes de Thor, pero nun se fai mención a Þjálfi.[51]
EnSkáldskaparmál tamién se rellata cuando Loki cortó los pelos doraos de Sif, la esposa de Thor. Cuando'l dios supo lo asocedío amenació a Loki con rompe-y tolos güesos si nun atopaba una solución pa la so travesura. Ante esta amenaza Loki allegó a onde moraben losfíos de Ivaldi, unos famosos artesanos y estos fixéron-y una melota de delgaos filos d'oru que cuando Sif asitiar recuperó como'l so pelo natural.[52]
Þórsdrápa narra como Loki afaló a Thor a dir contra los xigantes, ensin el so martiellu y ensin la so petrina de poder. En realidá tratar d'una trampa entamada por Loki, quien fuera atrapáu pol xiganteGeirröd y fixéra-y xurar que conduciría a Thor a la batalla neses condiciones.Nel camín detener na morada de la gigantaGríðr quien conocedora del engañu garrasti a Thor dándo-y unos guantes de fierro, una petrina máxica y uncayáu, según ye rellatáu enSkáldskaparmál.[53]
Thor crucia los océanos escontra Jotunheim, con Þjálfi colgando de la so petrina y al llegar a tierra esperar los xigantes de la cueva de Geirröd, pero'l dios xunto al so sirviente llogren ganalos con facilidá.
Finalmente Thor ye recibíu na morada del xigante, y ve cómo la so siella empieza a llevantase col fin d'entartallalo contra'l techu, a lo que'l dios utiliza'l cayáu agasayada pola giganta pa frenar el so ascensu y cayer sobre dos fíes del xigante, llamaesGjálp y Greip, matándoles. Depués el xigante refúndia-y un cachu de fierro en caldia el cual el dios atrapa colos guantes de fierro y anque el xigante despintar tres una columna, Thor refundiar con tal fuercia que traviesa la columna y al propiu Geirröd, dándo-y muerte.[54]
Landnámabók ye un manuscritu islandés delsieglu XII que rellata la hestoria de los primeros asentamientos n'Islandia. La gran mayoría yera d'homes fervosos adoradores de Thor que fuxíen de Noruega, del reináu d'Haraldr Hárfagri.[55] El prefixu Thor ta presente en munchos de los nomes de los colonizadores, inclusive se menta que dalgunos camudaben los sos nomes p'amosar devoción al dios.
Unu de los rellatos trata sobre Thorolf, un xefe tribal noruegu que cuando s'atopaba saleando pel oeste de la isla, refundió pela borda les pilastres de madera del so tronu onde taba tallada una imaxe del dios y clamió-y por qu'apaecieren los tueros na sablera onde tenía d'asitiase y xuró dedica-y la tierra del so asentamientu. Atopó los maderos nunfiordu y llamó a les sos tierresThorsnes. Depués construyó un gran templu n'honor al dios nuna badea que llamóHofsvag y asitió una piedra tallada nel so honor, onde se faíen sacrificios y axuntábense n'asamblees pa celebrar xuicios.[56]
El costume de refundiar al mar maderos con imáxenes del dios pa decidir onde establecese ye mentáu como un costume de munchos colonizadores, y dalgunos consideraben que si s'estropiaba la so embarcación yera una señal del dios pa desembarcar y tomar eses tierres, mentándose con frecuencia que se faíen votos o sacrificios pa ser empuestos y que depués eses tierres yeren consagraes al dios.
Nel testu amuésase'l sincretismu relixosu ente dellos colonizadores provenientes de lesislles britániques, que profesaben la fe cristiana y los noruegos que na so gran mayoría adoraben a Thor; méntase qu'unu de los colonos de padre islandés y madre irlandesa, yera cristianu pero mientres los viaxes faía votos a Thor.[57]
Lasaga Eyrbyggja ta estrechamente rellacionada colLandnámabók y apúrrense detalles complementarios sobre Thorolf y la so devoción por Thor. La saga diz que'l so nome yera Rolf y yera un poderosu xefe que tenía al so cargu la guardia del templu de Thor y que pola so devoción yera llamáu Thorolf.[58]Nel testu da una detallada descripción del templu. Ye descritu como de gran tamañu, con una puerta nuna paré llateral, y frente a la puerta alzábense los pilastres del tronu. Dientro del templu había otra pequeña construcción techada y nel mediu d'ésta había un altar sobre'l cual atopábase un gran aniellu que yera utilizáu pa realizar xuramentos. Tamién sobre l'altar podía haber un concu con sangre de los animales sacrificaos y una caña pa chiscar. Alredor atopábense les figures de los dioses y yera el llugar más sagráu.[59]
Tamién se menta que nel oeste d'Islandia había un Thing nun puexu nel cual atopábase una piedra sobre la cual realizábense sacrificios humanos n'honor al dios.[60]
Lasaga de Njál foi escrita nel contestu d'una Escandinavia convirtiéndose alcristianismu y contién munches alusiones a los dioses nativos.
Thor ye mentáu pola madre d'un escaldio paganu quien allaba'l poderíu del dios nativu comparáu col del dios cristianu, recitando unos versos onde sostién que les torbonaes desamarraes por Thor nun pueden ser apangaes pola deidá de la nueva fe cristiana y alderique con un recién conversu.
"Escuché," diz Thangbrand, "que Thor nun sería nada, solu polvu y cenices, si Dios nun deseyara que viviera."
A lo que la muyer pagana respuendi recitando dos estrofes.
...
De poca utilidá foi Cristu, yo creo,
Cuando Thor fixo añicos el barcu
Al venáu [barcu]de Gylfi Dios nun pudo ayudar.
Nuevamente cantó otru cantar:
Arrincó la nave de Thangbrand de les sos amarres,
El caballu de guerra del rei del mar [barcu],Thor con roxura destruyó,
Lasaga de Gautrek trata d'una disputa enteOdín y Thor quien s'atopen nel papel de xueces nuna islla y de forma alternativa conceden bendiciones y maldiciones al nietu d'un xigante, llamáu Starkad. Thor quien fuera enemigu del so güelu y diéra-y muerte, encárgase hábilmente de responder con maldiciones que neutralicen toles bendiciones que-y da Odín.
Entós Thor faló: 'La madre de Starkad, Alfhild, prefirió a un xigante primero que al propiu Thor como padre del so fíu. Por ello ordeno que'l mesmu Starkad nunca tenga un fíu o una fía y la so familia termine con él.'
Odín: "Ordeno que viva por trés ralos de vida."
Thor: "Va Cometer los actos más llainos en cada unu d'ellos."
Odín: "Ordeno que tenga les meyores armes y ropes."
Thor: "Ordeno que nunca tenga tierra o estaos."
Odín: "Otorgar esto, que tenga vastes sumes de dineru."
Thor: "Arreniégo-y, que nunca tea satisfechu colo que tenga."
Odín: "Otorgar victoria y fama en toles batalles."
Thor: "Arreniégo-y, qu'en cada batalla él sía gravemente mancáu."
Odín: "Doi-y l'arte de la poesía, por que componga versos tan rápido como pueda falar."
Thor: "Él nunca recordara lo que componga."
Odín: "Ordeno que sía de la más alta estima polos nobles y el meyor d'ellos."
Nelsieglu XII, el cronista danésSaxo Grammaticus, al serviciu del arzobispu Absalon en Dinamarca, redactó una obra en llatín llamadaGesta Danorum onde se daba una visiónevemerista de los dioses paganos coles mires d'allabar al creciente cristianismu.[63] Nesti testu Thor ye mentáu como un pícaru bruxu qu'engaña a la xente de Noruega, Suecia y Dinamarca faciéndose pasar por un dios, pidiendo adoración y alloñar asina de la fe cristiana.[64]
D'estos nomesAtli significa "El tarrecible",Ásabragr "Príncipe de dioses",Ennilangr "El de frente amplia",Björn "Osu",Harðvéorr "L'arqueru fuerte",Sönnungr "El verdaderu",Véoðr "El proteutor de lo sagrao" yRymr "El ruidosu".[66]
Dalgunos d'estos nomes figuren na poesía éddica y escáldica. Por casu los nomes deVingþórr "Thor de la batalla" yHlórriði "El caballeru ruidosu" apaecen tamién enÞrymskviða.[67]Otros nun son mentaos n'otres fontes amás deNafnaþulur. EnGylfaginning preséntase-y comoÖku-Thor, "Thor el auriga".[68]
Balta del Carbayu de Thor, pintura de 1737 enSchliersee.
El carbayu de Thor yera un antiguu árbol sagráu pa la tribu xermánica de loschatti, ancestros de los habitantes de Hesse, y unu de los más importantes sitios sagraos de los paganos xermánicos. El so balta nel añu723 marcó l'empiezu de la cristianización de tribus nonfranques del norte d'Alemaña.
L'árbol atopábase allugáu nel pobláu de Geismar, güei parte de la ciudá deFritzlar nel norte deHesse, y yera el puntu principal de veneración de Thor, al cual les tribus xermanes occidentales conocíen como Donar.
Bonifacio llegó a la zona coles mires de convertir a les tribus xermániques del norte al cristianismu, usando como base'l campamentu fortificáufrancu de Büraburg nel llau opuestu del ríu Eder. Baltó'l carbayu veneráu polos habitantes locales nun intentu de convencer a la población de la superioridá del dios cristianu sobre Thor y asina convencelos de bautizase y convertise al cristianismu. Bonifacio utilizó la madera del carbayu pa construyir una capiya en Fritzlar, fundando un monesteriubenedictín y estableciendo asina la primeradiócesis fuera de les fronteres del antiguuImperiu romanu.[69]
Thor toma una posición central, con Wotan y Frey a cada llau. Thor, d'alcuerdu a les sos creencies, gobierna l'aire colos sos truenos, rescamplos, vientu, agua, y bon clima. Ye representáu portando un cetru, como munches de les nueses xentes describen a Jove.[70]
Un sacerdote (goði) guía a la xente nun sacrificiu a Thor. Pintura de J. L. Lund.
Thor ye mentáu nun votu de bautismu ensaxón antiguu nel Codex Vaticanu pal. 577 xunto conWoden ySaxnot. El votu ye del sieglu VIII o IX y el so fin yera pa cristianizar a los paganos:
ec forsacho allum dioboles uuercum and uuordum, Thunaer ende Uuöden ende Saxnote ende allum them unholdum the hira genötas sint
La traducción sería:
Yo arrenuncio a toles pallabres y trabayos del diañu, Thunear, Woden y Saxnôt, y a toos esos demonios que son los sos asociaos.[71]
Þunor, el so nomeanglosaxón dio llugar al nome al díaÞunresdæg, que significa'l día de Þunor, que nelinglés modernu yethursday (xueves). Þunor tamién ye l'orixe de la pallabra inglesathunder (truenu).
El "día de Thor" en nórdicu antiguu yeÞórsdagr, en feroésHósdagur, n'inglésThursday, n'alemánDonnerstag (significa "día del truenu"), n'holandésDonderdag (significa "día truenu"), en finésTorstai y en suecu, danés y norueguTorsdag.
El día foi consideráu de suma importancia na selmana, tantu qu'entá en feches tardíes como'l sieglu VII, ondeElegio refartaba a la so congregación enFlandes por siguir coles sos práutiques natives de reconocer el día xueves como un día sagráu entá depués del so cristianización.[72]
Thor foi una deidá bien popular pa los pueblos xermánicu y numberosu representaciones del dios y de les sos fazañes sobrevivieron munchos años de destrucción natural ya intencional.
N'Islandia, nuna granxa cerca d'Akureyri atopóse una estatua debronce de Thor popularmente conocida comoEstatua de Eyrarland, nel que'l dios del truenu apaez sentáu (d'unos 6,4 cm), que data d'alredor delsieglu X, y que s'atopa n'exhibición nelMuséu Nacional d'Islandia. Thor atópase sosteniendo'l so martiellu, Mjolnir, esculpíu na forma típica islandesa, con forma de cruz.
El peroné de Nordendorf, ye un güesu humanu talláu, d'orixealamano, que data delsieglu VII. Foi atopáu enNordendorf cerca d'Augsburgu,Baviera y tien enfuthark antiguu una inscripción mentando a Donar, el nome xermánicu occidental pa Thor. Tien la inscripción delogaþore wodan wigiþonar. La primer pallabralogaþore orixinalmente creíase que podía tratase del nome d'un dios, pero bien probablemente signifique "magos" o "bruxos", la segunda,wodan ye unu de los nomes del diosOdín y la tercerawigiþonar ye una pallabra compuesta, ondewigi quier dicir "lluchador" yþonar ye Donar. Como foi tallada mientres el procesu de cristianización, probablemente'l so fin yera abjurar de los dioses paganos calificándolos de bruxos.[73]
Los retruques de Mjolnir fueron llargamente populares n'Escandinavia y utilizáronse enblóts y otres ceremonies sagraes como les bodes. Munches d'estos retruques atópense tamién nes tumbes y tienen un llazu pa poder utilizales como colgantes nel pescuezu. Fueron descubiertes mayormente nes zones con una fuerte influencia cristiana incluyendo'l sur de Noruega, el sureste de Suecia, y en Dinamarca.[74]A fines del sieglu X, estos retruques apaecen con una mayor uniformidá nel diseñu de Mjolnir sobre los sieglos anteriores, lo que suxer que s'utilizaba a manera d'accesoriu en desafíu de lacruz cristiana.
La piedra de Altuna describe a Thor rompiendo'l bote na so llucha conJörmungandr.
La mayoría de lespiedres rúniques fueron alzaes mientres elsieglu XI y por ello coincidieron cola cristianización d'Escandinavia. Sacante pola piedra rúnica de Altuna que describe un mitu tocante a Thor, solo hai seis inscripciones rúniques que al paecer faen referencia y cinco d'elles facer invocándolo pa consagrar les piedres. Trés de les inscripciones atópase en Suecia (la piedra de Rök, Sö 140 y la piedra de Velanda) y trés en Dinamarca (Dr 110, Dr 220 y la piedra de Glavendrup).[75]
La llucha de Thor colaculiebra del Midgard ye rexistráu enHymiskviða y puede ser atopáu representáu en numberoses imáxenes en piedres ycercos rúnicos allugaes n'Inglaterra, Dinamarca y Suecia.
Nel pobláu inglés de Gosforth,Cumbria, atópense los restos d'una piedra tallada nel sieglu X que representa a Thor y Hymir pescando xunto a numberoses representaciones nórdiques.[76]
En Dinamarca, una ilesia nel pequeñu pueblu nórdicu de Hørdum alluga los restos d'una piedra que describen a Thor y Hymir nel viaxe de pesca de la culiebra del Midgard. Thor ta usando un distintivu cascu apuntiáu que tamién s'atopó n'otres representaciones[77] y atrapó la culiebra del Midgard mientres Hymir ta sentáu al so llau.[78]
En Suecia hai dos piedres que describen esta lleenda. Fueron creaes en dalgún momentu ente los sieglos VIII y XI, la parte inferior esquierda de lapiedra de Ardre enGotland foi dacuando interpretada como la descripción non solo del viaxe de pesca pero tamién referencies a la previa muerte del güe que foi utilizáu como carnada,[79] probablemente como parte d'una versión anterior del rellatu.[80]La piedra de Altuna enUppland describe a Thor pescando a la culiebra del Midgard. Anque Hymir ta ausente, notablemente destaca'l pie de Thor rompiendo'l pisu del bote mientres la intensa llucha.
El tapiz de la ilesia Skog amuesa dende la esquierda a Odín, Thor col so martiellu y Freyr.
Una parte del tapiz suecu del sieglu XII, de la ilesia de Skog representa a trés figures dacuando interpretaes como alusiones a Odín, Thor y Freyr.[81] Les figures coinciden coles descripciones del sieglu XI de la disposición d'estatues rexistraes por Adán de Bremen nel templu de Upsala y rexistros escritos de los dioses mientres la dómina viquinga tardida. El tapiz ye orixinariu deHälsingland, Suecia y atópase nel Muséu Nacional Suecu d'Antigüedaes.
Elamuleto de Kvinneby inclúi inscripciones rúniques. Esisten distintes teoríes alrodiu de les pallabres exactes de la inscripción pero toos coinciden en que Thor ye invocáu por que protexa col so martiellu. D'alcuerdu aRundata, la inscripción diz:
Equí tallé proteición pa ti, Bófi, con/... ... ... a ti ye segura. Y que'l rescamplu caltenga tol mal lloñe de Bófi. Que Þórr protéxa-y col so martiellu que vieno del mar. Alloñar de la maldá! Tu vas llograr nada de Bófi. Los dioses tán so él y sobre él.
El amuleto foi atopáu a mediaos de la década de 1950, soterráu nel suelu del pobláu de Södra Kvinneby enÖland, Suecia. El amuleto ye un cuadráu de cobre que mide aproximao unos 5 cm de llau. Cerca d'unu de los cantos hai un furu, polo cual cabo presumir que yera usáu como un colgante pal pescuezu.
Señal pa l'aldega de Thursley enSurrey, Inglaterra.Tors fiske, estatua sobre la llucha de Thor con Jörmundgander, enMariatorget,Estocolmu, Suecia.
Al ser un dios bien popular ente les distintes tribus xermániques, munches llocalidaes fueron nomaes n'honor a Thor:
Pandorial de Thorsberg,Alemaña (Llomba de Thor) ye un antiguu allugamientu con una gran cantidá d'oxetos de rituales depositaos ellí ente los años 1 y 4 e. C. polosanglos.
El nome de Thor apaez en conexón con arbolees sagraes (Lundr) en llugares deSuecia,Dinamarca yNoruega.[82]
Hai un númberu de llugares con nomes n'anglosaxón acomuñaos con Thor n'Inglaterra, tales comoÞunre leah (que significa "Arbolea del truenu") yThundersley n'Essex,Inglaterra.[82]
Un "Monte de Thor" esistió nos bancos del norte deLiffey,Irlanda nes contornes deDublín hasta l'añu 1000 cuando foi destruyíu nel intre d'un mes porBrian Boru, quien s'interesó particularmente en baltar los carbayos.[83]
La pallabraThursday (xueves n'español) derivaría deThor's day (n'español, el día de Thor).[84]
Elríu Torío, al noroeste d'España, cuyo nacimiento s'alncuentra nel municipiu deCármenes (Llión), alcuentra el orixe del sou nome nel dios Thor.[85]
↑10,010,1Wink, Adrian. «Batavian Gods». The Roman Military Research Society. Archiváu dende l'orixinal, el 23 de febreru de 2008. Consultáu'l 7 de marzu de 2008.
↑Helm, Karl (1913-1953).Altgermanische Religionsgeschichte. Athenaion, Berlín. ASIN B0000BJE9Q.
↑Derolez, Rene (1976).Götter und Mythen der Germanen. F. English, Wiesbaden. ASIN: B0000BHDBR.
↑Höfler, Otto (1961).Siegfried, Arminius und die Symbolik. Carl Winter, Heidelberg. ASIN: B0000BJHBD.
↑Strömm Ake V (1975).Haraldis Biezais: Germanische und Baltische Religion. W. Kohlhammer, Stuttgart, páx. 135.ISBN 3-17-001157-X.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 9». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 5 de mayu de 2007. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
↑22,022,1Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 11». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de marzu de 2008. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑Joe, Jimmy. «Timeless Myths». Consultáu'l 16 de xunetu de 2007.
↑Simek, Rudolf (1987). trad. Angela Hall:Dictionary of Northern Mythology. Cambridge: D. S. Brewer.ISBN 0-85991-513-1.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 21». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de febreru de 2008. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 21». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'avientu de 2007. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑Turville-Petre, O. Y. G. (1964).Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia. Weidenfeld and Nicolson, páx. 83.ISBN 0-8371-7420-1.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 44». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 19 de febreru de 2008. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑úr Hvini, Thjódólfur. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Haustlöng, estrofes 66 y 67». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2003. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Grímnismál, estrofa 24». Edda poética. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Hárbarðsljóð, estrofa 24». Edda poética. Consultáu'l 8 de marzu de 2008.
↑34,034,1Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Völuspá». Edda poética. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Hárbarðsljóð». Edda poética. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. H. A. Bellows (1936) (ed.): «Grímnismál». Edda poética. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. H. A. Bellows (1936) (ed.): «Hymiskviða». Edda poética. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Thrymskviða». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 2 de mayu de 2008. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Alvíssmál». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de mayu de 2008. Consultáu'l 7 d'abril de 2008.
↑Hollander, Lee M. (1990). «Introduction to "Lokasenna"»,The Poetic Edda, 2da. edición, University of Texas Press, páx. 90.ISBN 0-8371-7420-1.
↑Sturluson, Snorri. trad. H. A. Bellows (1936) (ed.): «Lokasenna, estrofa 26». Edda poética. Consultáu'l 5 d'abril de 2008.
↑Traducción llibre de: Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 21». Edda poética. Consultáu'l 8 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 44». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'abril de 2008. Consultáu'l 11 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 45». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'abril de 2008. Consultáu'l 11 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 46». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'abril de 2008. Consultáu'l 11 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Gylfaginning, capítulu 47». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'abril de 2008. Consultáu'l 11 d'abril de 2008.
↑Traducción llibre de: Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 11». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de marzu de 2008. Consultáu'l 14 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 24». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de febreru de 2008. Consultáu'l 15 de marzu de 2008.
↑úr Hvini, Þjóðólfur. trad. Henry A. Bellows (1936) (ed.): «Haustlöng». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2003. Consultáu'l 20 d'abril de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 43». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 19 de febreru de 2008. Consultáu'l 15 de marzu de 2008.
↑Sturluson, Snorri. trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) (ed.): «Skáldskaparmál, capítulu 26». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'abril de 2008. Consultáu'l 20 d'abril de 2008.
↑Goðrúnarson, Eilífr. «Þórsdrápa». Edda prosaica. Consultáu'l 20 d'abril de 2008.
↑Thorgilson, Ari. trad. T. Ellwood (1898) (ed.): «Landnámabók, parte 3, capítulu 12». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 20 de mayu de 2008.
↑Anónimu. trad. William Morris, Eirikr Magnusson (1892) (ed.): «Saga Eyrbyggja, capítulu 3». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-05. Consultáu'l 20 de mayu de 2008.
↑Anónimu. trad. William Morris, Eirikr Magnusson (1892) (ed.): «Saga Eyrbyggja, capítulu 4». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-22. Consultáu'l 20 de mayu de 2008.
↑Anónimu. trad. William Morris, Eirikr Magnusson (1892) (ed.): «Saga Eyrbyggja, capítulu 10». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-22. Consultáu'l 20 de mayu de 2008.
↑Traducción llibre de: Anónimu. trad. George W. Dasent (1861) (ed.): «Saga de Njál, capítulu 98». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-05.
↑Saxo Grammaticus. trad. Oliver Elton (1905) (ed.): «Llibro 6». Gesta Danorum. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-05. Consultáu'l 19 de mayu de 2008.
↑Snorri Sturluson. «Nafnaþulur». Edda prosaica. Consultáu'l 13 de marzu de 2008.
↑Thorshof Journal. «The Thor file». Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'agostu de 2008. Consultáu'l 6 d'abril de 2008.
↑Snorri Sturluson. «Þrymskviða». Edda poética. Archiváu dende l'orixinal, el 2 de mayu de 2008. Consultáu'l 6 d'abril de 2008.
↑Snorri Sturluson. «Gylfaginning, capítulu 21». Edda prosaica. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'avientu de 2007. Consultáu'l 6 d'abril de 2008.
↑Thorpe, Benjamin (1851).Northern mythology : comprising the principal popular traditions and superstitions of Scandinavia, North Germany, and The Netherlands.ISBN 1-4254-9884-1.
↑Grimm, Jacob. trad. Northvegr Foundation (ed.): «Teutonic Mythology». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 14 de xineru de 2008.
.png)
