Eltopónimu históricuApulia (traducciónllatina delgrieguἸαπυγία,Yapigia) deriva de l'antiguapoblación de losapulios (gr.yápigos) qu'endómina prerromana habitaben la parte centro-septentrional de la rexón (losdaunos al norte, y lospeucetios nel centru, ente que al sur taba'l pueblu allegáu de losmesapios). El términuYapudes (Yapigios) componer delprefixu arcaicu "yap-", que se refería a los pueblos provenientes de la otra mariña delAdriáticu.
Según una pseudo-etimoloxía espublizada, en llugar d'eso,Apulia derivaría deApluvia, esto yetierra ensin agua.[3]
Cola ocupación romana se instituyó laRegio II Apulia et Calabria, qu'incluyía un territoriu menos estensu que l'actual rexón: namái dempués el topónimuApulia adoptar pa designar tamién lapenínsula salentina.
Namái nos últimos decenios l'usu del singularPuglia estabilizóse; hasta principios de la institución de les rexones, ello ye qu'usábase de manera indiferente, n'italianu'l nome-y Puglie.[4]
Asitiada nel estremu sureste de la península italiana, Apulia estender por 19.357 km² nuna socesión d'anches llanures y ondulaes llombes. Ye la rexón menos montascosa d'Italia, concentrándose nel norte les mayores altitúes: na llende colaCampania elMonte Vulture (1.327 msnm), losMontes Daunos, que nun entepasen de 1.150msnm y el puexu delGargano, col soaltiplaniciecárstica que s'enllarga hasta'lmar Adriáticu, formando una prominencia openínsula arrondada llamadaTesta (cabeza) del Gargano. Tamién cárstiques son les llamaesMurge. Lallanura más destacada yeTavoliere delle Puglie, a los pies del puexu del Gargano, una de les llanures más granibles agrícolamente n'Italia.
Al sur queda lapenínsula salentina, riberana de los mares Adriáticu (al nordeste) yXónicu al este y sur. Na mariña norte de Apulia ta como traza notable una prominencia openínsula arrondada llamadaTesta (cabeza) del Gargano. Pol suroeste llenda col ampliuGolfu de Taranto. Na zona en que se toquen l'Adriáticu y el Xónicu allúgase laCanal d'Otranto, que dixebra a esta parte d'Italia de lapenínsula de los Balcanes. Nesta rexón incluyir al pequeñu archipiélagu de lesTremiti y la pequeña isllaPianosa, allugaos nel Mar Adriáticu.
Apulia ye una rexón bien greba. Los principales ríos son elFortore, elCandelaro, elCervaro y elOfanto. Los sos pocos ríos son enchentes y atópense nel Tavoliere. Nel restu de llugares, l'agua d'agua penerar pol llechu decaliar pa formar cursos soterraños d'agua qu'aprucen cerca de la mariña. Elagua soterraño ye polo tanto abondosu, y hai munches cueves y fuexos. La cueves enCastellana Grotte son particularmente espectaculares.
Elclima pullés yemediterraneu, salvu nel Tavoliere, onde reviste calteres decontinentalidad. El paisaxe ta cubiertu degarrigues omaquies (n'italianu,macchias, por cuenta de un clima bastante secu provocáu polos templaos vientos procedentes del norte d'África y delLlevante (tramontana), lo mesmo que de los fríos y tamién desecantes vientos del nordés (bóreas).
Una de les zones más riques n'Italia polos sos afayos arqueolóxicos, la rexón foi habitada dende'lI mileniu e.C. por dellos pueblosilirios yitálicos. Nelsieglu VIII e.C. losgriegos se expansionaron hasta qu'algamaron la zona deTaranto ySalento naMagna Grecia. Nos sieglos V y IV e.C., l'asentamientu griegu enTares produció un estilu distintivu de cerámica.
Na Antigüedá namái la parte septentrional de la rexón llamábase Apulia; la península meridional conocíase comoCalabria, un nome que más tarde designó namái la "punta" de la "bota" italiana.
Apulia foi una zona importante pa los antiguosromanos, quien la conquistaron mientres el cursu de les guerres contra lossamnitas y contraPirro d'Epiru nos sieglos IV y III e.C. pero tamién sufrió una aplastante derrota equí nabatalla de Cannas contraAníbal. Sicasí, dempués de que los cartaxineses dexaren la rexón, los romanos prindaron los puertos deBrindisi yTaranto, y establecieron el so dominiu sobre la rexón. Mientres la dómina imperial, Apulia foi una rexón floreciente pa la producción de cebera y aceite, convirtiéndose nel más importante esportador escontra les provincies orientales.
Tres la cayida de Roma, Apulia foi apoderada polosgodos, loslombardos y, dende'l sieglu VI d'equí p'arriba, polosbizantinos. Bari convertir na capital d'una provincia que s'estendía hasta la modernaBasilicata, y yera gobernada por uncatapano (gobernador), d'ende'l nome deCapitanata del barriu barés. Dende'l 800 d'equí p'arriba,el dominiu sarracenu de la zona foi intermitente, pero Apulia tuvo na so mayor parte so autoridá bizantina hasta'l sieglu XI, cuando losnormandos conquistar con relativa facilidá.
Roberto Guiscardo estableció'l ducáu de Apulia nel añu 1059. Dempués de la conquista romana deSicilia a finales del sieglu XI,Palermo reemplazó a Melfi (xusto al oeste de lo que ye la Apulia actual) como'l centru del poder normandu, y Apulia convertir nuna mera provincia, primero delReinu de Sicilia, depués delReinu de Nápoles. A finales del sieglu XII y principios del XIII, Apulia foi una de les residencies preferíes de los emperadoresHohenstaufen, destacadamenteFederico II. Dempués de la cayida del so herederu,Manfredo, so les dominacionesangevina yaragonesa/española Apulia pasó a tar apoderada en gran midida por un pequeñu númberu de terratenientes (Baroni). En 1734 producióse labatalla de Bitonto, una victoria española sobre les fuercies austriaques. La mariña foi ocupada dacuando polosturcos y polosvenecianos. Los franceses tamién controlaron la rexón en 1806-1815, lo que produció l'abolición del feudalismu y la reforma del sistema xudicial.
Los movimientos de lliberación empezaron a espublizase nosaños 1820. En 1861, cola cayida de lesDos Sicilies, la rexón xunir aItalia. Les reformes social y agrariu que se fueron produciendo amodo dende'l sieglu XIX acelerar a mediaos del sieglu XX.
Apulia foi una rexón d'emigración. Anguaño, cuenta con 4,084.941 hab. (31 de marzu de2010). Ladensidá de población de 211,02 hab./km² queda xusto percima de la media nacional.Foggia ye, de lloñe, la provincia con menor densidá, 96 habitantes per km², ente queBari ye la más densamente poblada (308 hab./km². Trátase d'una zona qu'entá conserva importantes centros de población rural.
La emigración dende les zones ablayaes de la rexón escontra'l norte d'Italia y el restu d'Europa foi bien intensa nos años ente 1956 y 1971. Darréu l'enclín decayó conforme les condiciones económiques ameyoraron, hasta'l puntu de qu'hubo una inmigración neta nos años ente 1982 y 1985. Dende 1986 l'estancamientu del emplegu llevó a una nueva inversión del enclín, causada non tantu por una medría nel númberu de persones qu'abandonen la zona sinón por una cayida de los que van vivir a la rexón,[5] pero nosaños 2000 la inmigración neta foi positiva de nuevu. Pal añu 2008, l'institutu nacional d'estadística italianu (ISTAT) calculaba que 63.868 inmigrantes nacíos nel estranxeru viven en Apulia, igual al 1,6% de la población rexonal total.
A pesar d'ello, llocalmente la rexón foi gobernada por una coalición de centru esquierda liderada pol Partito Democráticu (PD) y el partíu de laIzquierda Ecoloxía y Llibertá (SEL) dende2005.Nichi Vendola, nesi entós dirixente delPartíu de la Refundación Comunista, foi escoyíu presidente, convirtiéndose nel primer presidente d'una rexón italiana abiertamente gai. Vendola foi reelixíu nes eleiciones de2010 esta vegada representando a SEL. Nel2015 foi escoyíu presidenteMichele Emiliano del PD, que foi l'alcalde de la ciudá deBari dende2004 a2014.
La contribución de la rexón alPIB d'Italia taba alredor del 4,6% en 2000, ente que la so población yera de 7% del total. El PIB per cápita ye baxu en comparanza cola media nacional y representa alredor del 68,1% de la mediaeuropea.[6]
En comparanza col país nel so conxuntu, la economía de Apulia carauterizar por un mayor énfasis na agricultura y los servicios y un papel menor de la industria. La participación nel PIB xeneráu polos sectores agrícola y de servicios nel PIB total agregu de la rexón ta percima de la media nacional en 2000, ente que'l porcentaxe de la industria ta per debaxo.[7]
Acabante rematar laSegunda Guerra Mundial, la economía de Apulia empecipió un lentu desenvolvimientu al crease per parte del estáu italianu laCassa di Sviluppo del Mezzogiorno (Caxa pal Desenvolvimientu del Sur). Aun así, siguen siendo preponderantes les actividaes tradicionales:pesca yagricultura, nesti segundu rubro predomina'l cultivu dellimones, olivares, vides y ceberes como'lmaíz. Na dómina delsorpasso (recuperación) italianu (añossesenta ysetenta) estableciéronse centros enBari y les capitales de les provincies de desenvolvimientu industrial (alimentaria, mecánica,química ysiderúrxica). Sicasí, dempués de losaños noventa l'actividá industrial italiana (y con esto la de Apulia) nun pudo caltener una tasa de crecedera notable por cuenta de la competencia de la industria de países más poderosos y la de los países emerxentes. Otru rubro relativamente nuevu na economía de Apulia ye'lturismu y los sos servicios derivaos. Hai un intensu tránsitu dende los puertos deBrindisi yOtranto escontraGrecia yAlbania.
Nos últimos venti años la base industrial de la economía de la rexón camudó radicalmente. Xunto con plantes de gran escala comoILVA (acerería) enTaranto yEni (petroquímica) enBrindisi yManfredonia - una rede de pequeñes y medianes empreses foise ampliando gradualmente, y anguaño proporcional alredor del 70% de trabayos de la rexón. La mayoría de tales firmes tán financiaes por capital local. Como resultancia, les zones altamente especializaes desenvolviéronse al producir nuna escala non yá de significáu domésticu sinón tamién internacional: procesamientu de comida y vehículos naprovincia de Foggia; calzáu, testiles, madera y muebles na zona deBarletta al norte deBari; madera y moblame na zona de les Murge al oeste; inxeniería, goma, madera y moblame ysoftware d'ordenador alredor de la mesma Bari; testiles y ropa enMonopoli-Putignano al sur; y calzáu y testiles na zona deCasarano.
En dalgunos d'estos sectores, especialmente testiles, ropa, calzáu, vehículos y productos alimenticios - la rexón llogró un grau significativu de competitividá con productores estranxeros. Una gran contribución a la competitividá de la economía de la rexón brota de la esistencia d'importantes centros d'investigación y desenvolvimientu como Tecnopolis-CSATA cerca de Bari, la Cittadella della ricerca (Centru pa la investigación y los nuevos materiales) cerca de Brindisi y los nuevos centros de desenvolvimientu desoftware, de nuevu cerca de Bari.[7]
La rexón tien una bona rede de carreteres pero la rede de ferrocarril ye daqué desaparente, particularmente nel sur. Los 800 km de mariña de Apulia ta llarada de puertos, que fai esta rexón un importante terminal de tresporte y turismu aGrecia y elMediterraneu oriental.[7]
L'idioma mesapio que se faló enantes na rexón quedó escastáu nelsieglu I e.C. por cuenta de laromanización de la zona que tuvo llugar dempués de la conquista definitiva de la rexón polosromanos mientres el sieglu III e.C. (veanse lesguerres púniques).
L'idioma oficial nacional (dende 1861) ye'litalianu. Sicasí, como una consecuencia de la so llarga y variada historia, otros idiomes históricos faláronse nesta rexón mientres sieglos. Nes seiciones septentrional y central, fálase daqué delidioma napolitanu: por casu eldialeutu de Bari, que se fala na zona deBari ofoggiano cerca deFoggia. Na parte meridional de la rexón, fálense dialeutos delidioma sicilianu llamaostarentino ysalentín.
En1900 el 80% de la población de laPenínsula Salentina falaba una variedá arcaica del griegu (llamáu "griko"), pero les campañes de italianización a partir de losaños 1920 fixeron qu'en1977 el porcentaxe amenorgárase al 30% concentrándose los grecoparlantes naGrecia Salentina. Poro, na actualidá, el griko falar en bolsos aisllaos na parte meridional deSalento,[8] faláu por namái unos pocos miles de persones. Un dialeutu raru delidioma francu-provenzal llamáufaetar falar en dos ciudaes aisllaes naprovincia de Foggia. Nun par de pueblos, falóse'l dialeutuarbëreshë[9] delalbanés por una bien pequeña comunidá desque una fola de refuxaos asitiáronse ellí nelsieglu XV.
Escultura d'una pareya de grifos que taramien una venada, topada enAscoli Satriano, en provincia deFoggia, y considerada una obra única nel so xéneru.
Dende l'antigüedá, por cuenta de la so posición, Apulia recibió fuertes influxos dende l'este; en particular, dendeGrecia, hasta'l puntu de que l'idioma griegu foi'l común de la rexón mientres l'Imperiu Romanu y tola Edá Media. La carauterística arquiteutura apuliana de los sieglos XI-XIII reflexa les influenciesgriegues,árabe,normanda ypisana. Les universidaes atópase enBari,Lecce yFoggia, con cañes en Taranto y Brindisi.
Dende un puntu de vistaurbanísticu, Apulia caracterízase, respectu al restu d'Italia, pola presencia d'un númberu de comuñes amenorgaes, de dimensiones demográfiques y territoriales mediu-grandes, salvu nel Salento.
Los conceyos de Apulia caltuvieron la so estructura medieval inalterada hasta'lsieglu XIX cuando los burgos, inda zarraos nos sos murios y torres, empezaron a expansionarse. Esta situación verificar por dos tipos de razones: la necesidá de defensa de la ciudá menguó y na mesma dómina rexistróse un aumentu depoblación que nun podía contenese dientro de los antiguos burgos. En dómina moderna, la rexón vio tresformase les sos ciudaes con dellos exemplos del periodumodernista, y les construcciones de numberoses estructures públiques nelperiodu fascista.
Ente los llugares d'interés artísticu cabo mentar, de primeres, les ilesies rupestres. Son numberoses los covarones cársticos pintaes con motivos relixosos de la dóminamedieval,[10] llugares de cultu antiguu escavaos en cueves naturales polosmonxos basilianos procedentes d'Oriente, que los sos techos y parés tán recubiertos de pintures n'estilubizantín. Relevante ye l'exemplu de la cripta deSanta Cristina enCarpignano Salentín que data de959 y foi pintada por Teofilato. Na parte occidental de laprovincia de Taranto hai una notable concentración d'ilesies rupestres, principalmente nos términos deMassafra,Mottola,Ginosa yPalagianello.
La posición xeográfica de Apulia, tierra natural pa embarcase escontraTierra Santa primero polos pelegrinos y depués, a partir de1090 tamién poloscruzaos, determinó la receición d'una gran variedá d'influencies culturales que se manifestaron sobremanera naarquiteutura, laescultura y nelmosaicu. Elrománicu pullés, qu'algama la so máxima rellumanza ente'lsieglu XI y mediaos delXIII,[11] foi l'antecedente más inmediatu del arte que se desenvolvió na corte deFederico II Hohenstaufen nel sieglu XIII y que, al traviés del movimientu d'artistes comoNicola Pisanode Apulia, llevó a la renovación artística empecipiáu enToscana y de ende a toa Italia. Na arquiteutura relixosa, les ilesies pullesas recibieron carauterístiqueslombardes,pisanas,borgoñones y orientales, reelaboradas según un esquema peculiar. Unu de los edificios más representativos ye labasílica de San Nicolás enBari, empezada nel añu1087 y que s'acabó escontra finales del sieglu XII. Laconcatedral de Bitonto, de finales delsieglu XII, ye considerada como una de les espresiones más completes del románicu pullés.[12] Lacatedral de Trani, definida como la reina de les catedrales pullesas, única pola so posición sobre'l mar, presenta una fachada harmonioso y sorrayao pola presencia del altu campanariu (59 m) que se sofita sonre un arcu.
EnLecce puede trate sobremaneraarquiteutura barroca, pos esti estilu espublizar por tola provincia salentina, usando una piedra local d'escelente calidá, lapietra leccese, una caliar blandia y compacta de tonos templaos y doraos. El barocco del Salento reconocer poles sos decoraciones que caractericen los revestimientos de los edificios. Nun primera momnento, tal estilu interesó namái a los edificios sacru y noble, pero darréu, la esuberancia barroca, los motivos floríos, les figures, los animales mitolóxicos, los adornos y los blasones trunfaron tamién na arquiteutura privada.
El platu más típicu son la"Orecchiette al ragù di carne", receta bien espublizada en tolos recetarios. Ciudad símbolo de la variada cultura gastronómica pullesa yeCeglie Messapica, que colos sos diversos restoranes y la escuela internacional de gastronomía, propónse como la capital gastronómica pullesa.
.jpg)
