Nesti artículu, les esplicaciones de los sos aspeutos gramaticales van basase casi dafechu enEl llinguaxe Lojban completu; la manera llatina va usar pa la ortografía.
El Lojban usa l'alfabetu llatín (esisten otres formes d'escribilo, pero son pocu frecuentes). L'alfabetu en Lojban consta de 17 consonantes, 6 vocales y 3 calteres auxiliares (' , .) que nun son signos de puntuación. La mayoría d'elles tien una única pronunciación anque se dexen delles pronunciaciones alternatives pa facilita-y la pronunciación a falantes de distintes llingües. Tamién tien 16diptongos (pero nengún triptongu). L'apóstrofu (') utilízase cuando dos vocales nun formen un diptongu, calter que polo xeneral pronúnciase /h/.
El Lojban escríbese tou con lletres minúscules, esto ye, que les oraciones nun empezar con mayúscula. Sicasí, utilícense mayúscules pa indicar acentuaciones de les pallabres qu'escapen de la norma. Les lletres en Lojban y les sos respeutives pronunciaciones amosar na siguiente tabla. Los símbolosAFI ensin paréntesis amuesen les pronunciaciones preferíes (les otres son similares).
Nel casu de la "r" nun hai un soníu preferíu, cualquier soníu róticu ye igualmente aceptable.
En principiu, puede haber munchos más sistemes ortográficos siempres que satisfaigan les inambigüedades riquíes. Dalgunes de les razones pa esta flexibilidá seríen les siguientes:
- El Lojban ta definíu polos sosfonemes, poro, un sistema de representación puede ser apoderáu pa representar el Lojban siempres que s'asignen los sos símbolos de tal manera que se caltenga'lisomorfismu audiovisual.
- El Lojban pretende ser lo más culturalmente neutru que sía posible, poro, nun ye crucial escoyer nengún sistema de representación particular (por casu, l'alfabetu llatín). Dellos lojbanparlantes estendieron esta noción hasta afirmar que se debe buscar un sistema nativu pal llinguaxe.[2]
Esti artículu va usar siempres l'alfabetu llatín, por ser el más familiar a los falantes del idioma español.
Los 16 diptongos con /AFI/ son:
| ai /aj/ | ei /ɛj/ | oi /oj/ | au /aw/
|
| ia /ja/ | ie /jɛ/ | ii /ji/ | io /jo/ | iu /ju/
|
| ua /wa/ | ue /wɛ/ | ui /wi/ | uo /wo/ | uu /wu/
|
| iy /jə/ | uy /wə/ |
En Lojban, los numberales lleer por díxitos. Esiste una pallabra pa cada díxitu decimal dende'l cero hasta'l nueve. Los númberos mayores que nueve s'escriben xuniendo dos o más d'estes pallabres nel mesmu orde en que s'escriben los díxitos decimales del númberu que quier representase. Por casu, 28 dizserebi. Los númberos del diez al quince pueden representase d'esta manera o por aciu les pallabres que tienen asignaes los sos respeutivos díxitos (A, B, C, D, E, F) ennumberación hexadecimal.[3]
| númberu | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F |
| Lojban | no | pa | re | ci | vo | mu | xa | ze | bi | so | dau | fei | gai | jau | rei | vai |
El Lojban tien tres clases de pallabres: pallabres predicatives, pallabres estructurales y nomes. Caúna d'elles tien propiedaes úniques que les identifiquen de tal manera que puede reconocese a cuál d'estes categoríes pertenez cada pallabra. Estes categoríes tienen subdivisiones propies coles sos propies carauterístiques morfolóxiques.
Les estructures gramaticales "tán definíes por un conxuntu de regles que demostraron ser inambiguas en pruebes por ordenador". A estes regles gramaticales llámase-yos efeutivamente "gramática de máquina".[4] D'esta gramática de máquina derívense les carauterístiques sintáctiques del Lojban:
- Cada pallabra tien esautamente una interpretación gramatical
- Les pallabres tienen esautamente una forma de rellacionase ente sigo.
Sicasí, estos estándares llograr con ciertu cuidu:
Ye importante notarque nuevos lojbanparlantes nun van ser capaces de falar 'perfectamente' al empezar a aprender Lojban. Ello ye que ye posible que nunca puedan falar de manera 'natural' nuna conversación en Lojban. Nengún falante d'inglés fala siempres nun inglés perfectu nuna conversación bonal; los falantes de Lojban tamién van cometer errores gramaticales al falar rápido. Sicasí, van poder falar o escribir de manera inambigua si son cuidadosos, lo que ye mal si non imposible con un llinguaxe natural.
Nick Nicholas y John Cowan.
What Is Lojban? II.3
Les espresiones en Lojban son modulares; espresiones curties y simples pueden añerase en frases más llargues de tal manera que les partes manifiesten una unidá gramatical. Esti mecanismu dexa espresar conceutos de gran complexidá lóxica.
La so tipoloxía puede considerase básicamenteSuxetu Verbu Oxeto. Sicasí, puede usase práuticamente cualesquier:
- mi prami do (SVO)
- mi do prami (SOV)
- do se prami mi (OVS)
- do mi se prami (OSV)
- prami fa mi do (VSO)
- prami do fa mi (VOS)
Espresiones que toes equivalen a "yo amo a ti" ({mi prami do})
Esta flexibilidá ta rellacionada cola pretendida capacidá del llinguaxe de poder espresar tantes espresiones de llinguaxes naturales como sía posible, basándose nun únicu sistema de posiciones. El significáu de la oración {la mio prami do} ta determináu por {prami}, que tien la so propia "estructura de llugares"; una rellación semántica específica ente {mi} y {do}; cuando la rellación de llugares ente {mi} y {do} camuda, el significáu de la oración camuda tamién. Los exemplos anteriores amuesen los recursos qu'esisten en Lojban pa camudar l'orde de les pallabres ensin alteriar la estructura semántica.
Como beneficios d'un llinguaxe lóxicu, esiste una gran cantidá de conectivos lóxicos. Estes pallabres de conxunción tomen distintes formes dependiendo de qué sía lo que conecten, otra razón pola que les espresiones en Lojban son precises y clares polo xeneral.
Múltiples pallabres predicatives pueden concatenarse p'amenorgar el rangu semánticu d'una frase. Enskami pilno, "usuariu d'ordenador", la pallabraskami (ordenador) modifica'l significáu más ampliu depilno (usuariu) pa formar un conceutu más específicu. Como puede vese, l'orde en que les pallabres afectar ye d'esquierda a derecha, distintu de la forma más habitual del español (de derecha a esquierda).
| Lojban | Significáu lliteral | Asturianu |
|---|
| coi/co'o | [saludos!]/[adioses!] | hola/adiós |
| pe'o | [por favor!] | por favor |
| ki'y | [estimosu!] | gracies |
| .o'o | [arrepentimientu!] | perdón |
| xu do se sanbau/jbobau | [verdaderu-falsu?] yes un falante d'asturianu/Lojban | ¿Fales asturianu/Lojban? |
| ti/ta | esto/eso | esto/eso |
| mi na jimpe | Yo [falsu] entiendo | nun entiendo |
| go'i | l'enunciáu anterior | sí/l'enunciáu anterior ye ciertu |
| na go'i | [falsu] l'enunciáu anterior | non/l'enunciáu anterior ye falsu |
| la'o ma | una cantidá [cuál] | ¿cuántu/cuántos? |
| ma jdima | cuál preciu | ¿cuánto cuesta? |
| ma stuzi lo vimku'a | ¿cuál ye la posición d'un escusáu? | ¿ú l'escusáu? |
Artículu 1º de laDeclaración Universal de los Derechos Humanos:
| Lojban | ----- | Analís | [ro (tou) remna (humanu)] cu (ye) «se jinzi (ye innatemente) co (de tipu) zifre (llibre) je (y) simdu'i (mutuamente igual) be (en) -y ry nilselsi'a (dignidá humana) y (y) lei ry selcru (derechos humanos)» .i (.) [ ry (humanos)] «se menli (tienen mente)» gi'y (y) «se sezmarde (tienen conciencia)» .i (.) .ei (obligación) jeseku'i bo (polo tanto) ry (humanos) «curiase mutuamente» |
| Asturianu | Tolos seres humanos nacen llibres ya iguales en dignidá y en derechos. Tán dotaos de razón y de conciencia, y tienen de portase fraternalmente los unos colos otros. |
L'analís amosáu equí ye una versión simplificada del analís que la ferramientajbofihe produz del testu en Lojban.
- .oiro'o bu'onai pei
[dolor físicu!] [fin d'emoción] [?]
¿Yá nun tienes dolor? - mi nelci ko
Yo gusto de [imperativu] tu
¡Fai que me prestes! - -y cukta be'o cu zvati ma
El llibru [necesidá] ta en cuál
Preciso'l llibru, ¿ú? - ko ga'inai nenri klama -y mi zdani
[imperativu] tu [yo-n'inferioridá social] dientro [de tipu] dir la casa rellacionada conmigo
Honraríame qu'entrares a la mio casa. - -y nanmu cu ninmu
Una o más coses específiques que describo como "homes" ye muyer
L'home/s ye/son muyer/ye.
- lo'o lu -y la li'o -y'o *
-y crisa srasu cu rirci crino
- tisna fa la tsani -y cnita tsina lo tinci tinsa
- la bab. zbasu loi bakyzbabu loi bakygrasu
- mi na djuno -y du'o klama fa makau la makaus. makau makau makau
Loglan ye agora un términu xenéricu que se refier tanto alLoglan deJames Cooke Brown, como a tolos llinguaxes derivaos d'este. Esto yá que la organización creada pol Dr. Brown, The Loglan Institute (TLI), inda llama al so llinguaxeLoglan, ye necesariu mentar qu'esta seición refierse específicamente al llinguaxe del TLI, y non a la familia de llinguaxes derivaos d'ésti.
La principal diferencia ente'l Lojban y el Loglan ye'l so vocabulariu. Un grupu separatista deWashington DC, que más tarde formaría'l Grupu de Llinguaxe Lóxicu (LLG poles sos sigles n'inglés), decidió en 1986 reinventar tol vocabulariu del Loglan p'asina evitar los reclamos de copyright del Dr. Brown. Dempués d'una llarga batalla llegal, esti reclamu de copyright foi tornáu. Pero aquel día, el nuevu vocabulariu yá yera una parte fundamental d'un nuevu llinguaxe que foi llamáu polos sos partidariosLojban: Una realización del Loglan.
El conxuntu de pallabres raíz foi la primer parte del vocabulariu en ser reinventada. Les pallabres en Lojban fueron feches colos mesmos principios que les del Loglan; ye dicir que s'escoyeron d'ente formes candidates d'alcuerdu a cuántos soníos teníen de mancomún colos sos equivalentes en dalgunos de los idiomes más falaos nel mundu, lo que se multiplicó pol númberu de falantes de les llingües coles que les pallabres teníen lletres de mancomún. La diferencia que produció esta reinvención foi que les pallabres raigañu reflexaron ciertos cambeos nel númberu de falantes de los idiomes. Esto resultó en pallabres que tuvieron menos soníos tomaos delinglés y más soníos tomaos delchinu mandarín. Por casu, la pallabra en Loglannorma ye equivalente a la pallabra en Lojbancnano (en chinu 常,pinyincháng), que significa "normal" en dambos idiomes.
El Loglan y el Lojban inda tienen esencialmente la mesma gramática. Les oraciones declarativas más simples inda podríen traducise vierbu a vierbu ente dambos idiomes; pero la so gramática difier en dellos detalles, y nos sos fundamentos formales. La gramática del Lojban ta definida principalmente pol formalismu de definición llingüísticaYACC, con unes poques regles de procesamientu previes. El Loglan tamién tien una gramática de máquina, pero nun ye definitiva entá; ta basáu nun númberu relativamente pequeñu d'oraciones que se caltuvo intactu por décades, que toma precedencia en casu d'un conflictu gramáticu.
Tamién hai munches diferencies tocantes a la terminoloxía usada pa falar de los dos llinguaxes. Nos sos escritos, Brown usaba munchos términos basaos nos idiomes Inglés, Llatín, y Griegu, dalgunos de los cualos yá taben establecíos con significaos llixeramente distintos a los usaos por Brown. Per otru llau, el Lojban tomó emprestaos llibremente munchos términos de sigo mesmu. Por casu, lo que los llingüistes llamenraigaños opallabres raíz, los loglanistas llamarprimitives oprims, y los lojbanistas llamargismu. Ellexema del Loglan y elselma'o del Lojban nun tienen nada que ver col significáu en llingüística delexema. Ye más bien unaparte de la fala, una subdivisión del conxuntu de les pallabres gramaticales, o partícules, que los loglanistas llamenpallabres chiques y los lojbanistascmavo. El Loglan y el Lojban usen construcciones gramaticales llamaesmetáfores ytanru respeutivamente; estes nun son verdaderes metáfores, sinón una suerte de rellación modificante-modificando similar a la rellación alverbiu-verbu n'español. Una pallabra emprestada en Loglan llámase a cencielles préstamu; pero en Lojban dizsefu'ivla.
Na nueva fonoloxía del Lojban, la consonanteq y la vocalw fueron removíes, y la consonanteh foi remplazada porx. La consonante ' (apóstrofu) foi añadida col valor de /h/ nelAlfabetu Fonéticu Internacional, sicasí dalgunos falantes usen el soníu /θ/)
Foi concebíu por Ari Reyes, fuertemente influyíu pol Loglan, el Lojban, elUniversal Networking Language (UNL), elEsperantu, elVisual Basic, lesPallabres rápides de Dutton, elCeqli y elGua\spi. Ta diseñáu pa tar más empobináu a monosílabos. Esta carauterística podría llevar al Lojsk a ser entá más sensible n'ambientes ruidosos que'l Lojban.
ElVoksigid,[5] creáu por un grupu de trabayu n'Internet lideráu por Bruce R. Gilson, pretende construyir un llinguaxe predicativu distintu d'otros. La so sintaxis ta influyida en cierta midida polxaponés, y el so vocabulariu ta basáu principalmente en raigaños europeos. El Loglan y el Lojban dambos usen l'orde de les pallabres pa marcar les partes d'una predicación, pero yá que recordar qué posición se refier a qué significáu pue tar más allá de la capacidá de memorización de la mayoría de les persones, Voksigid diseñar pa superar esi problema. Usa una gran variedá de proposiciones con conteníos semánticos específicos pa marcar los roles de los argumentos n'usar l'orde de los mesmos pa indicalo.
Gua\spi ye un descendiente del Lojban y el Loglan qu'utiliza tonos d'aspeutu chinu pa marcar les estructures gramaticales. Foi desenvueltu por Jim Carter. Al usar tonos en llugar de pallabres estructurales, y cortáu los predicaos de dos a una pallabra, Carter resolvió un problema menor n'el predecesores del Gua\spi: lléva-yos munches sílabes dicir les coses.
Les actividaes de la comunidá de lojban dar en gran parte al traviés d'Internet:
- Lojban.org: Un sitiu calteníu polos sos usuarios que ye un reflexu de la comunidá de lojban fuera del LLG.
- Lojban IRC (irc.freenode.net #lojban): Asitiáu na rede Freenode (IRC). Puede usase una interfaz web como alternativa a los veceros IRC.
- Llista de corréu Lojban: Una llista de corréu dedicada a falar y aprender avera del llinguaxe (empobinada a primerizos).
- jbovlaste: La interfaz d'edición del diccionariu oficial de Lojban. Creada por Jay Kominek, actualizada por Robin Lee Powell. Pueden proponese nueves pallabres en Lojban con definiciones y exemplos, o votar por otres pallabres esperimentales.
- jbobac: Un foru web con discutinios fechos principalmente n'archivos de soníu.
- samxarmuj/The Lojban Moo: Un ambiente multiusuariu similar a los antiguos xuegos d'aventures. Apúrrese una guíaequí.
- -y jbopre pe lj's Journal: Un blogue comuñal.
- lojban-valsiArchiváu 2013-03-10 enWayback Machine: Una llista de corréu de qu'unvia una pallabra al día en Yahoo! Grupos.
- jbotcan: Una comunidá de persones que practiquen la so Lojban, faen entrugues y proponen idees rellacionaes col Lojban.
- uikipedias: Wikipedia en Lojban, onde los discutinios pueden faese n'inglés.
Entamáronse alcuentros de lojbanparlantes nos Estaos Xuníos dende 1990, llamaos Logfests. Ye mayormente informal, dura una fin de selmana, siendo la única actividá programada la xunta añal del LLG. Los que nun pueden tar presentes pueden sía comoquier arreyase vía IRC. Les actividaes son cualquier cosa que los asistentes quieran faer: conversaciones en lojban, lleiciones, discutinios téunicos, o socializar.
El númberu total de lojbanparlantes ye desconocíu.
Acordies con Lojban.org,[6] dellos llugares con concentraciones considerables de lojbanparlantes son:
- Australia, Israel, Estaos Xuníos
Tamién Frappr.com amuesa qu'a fecha de marzu de 2009, persones de los siguientes países tomaron interés pol llinguaxe:
- Alemaña, Arxentina, Canadá, China, Estaos Xuníos, Estonia, Francia, Irlanda, Méxicu, Países Baxos, Nueva Zelanda, Noruega, Rusia, Tailandia, Ucrania, Reinu Uníu, y Venezuela.
Señalóse que, polo xeneral, hai poca participación de falantes d'Hindi, a pesar de que la naturaleza etimolóxica del vocabulariu del Lojban ta fuertemente influyida por esti idioma.
De siguío hai dalgunes de les personalidaes más notables que contribuyeron al desenvolvimientu del Lojban:
- Bob LeChevalier (alieslojbab): presidente del LLG.
- John Cowan: autor deThe Complete Lojban Language.
- Jorge Llambías (aliesxorxes): unu de los lojbanparlantes más arreyaos y que realizó delles traducciones. Tamién ye una figura prominente na llista de corréu, ayudando a los primerizos col llinguaxe.
- Matt Arnold (aliesepkat): unu de los lojbanparlantes más activos. Tuvo contribuyendo col proyeutu de traducción y el desenvolvimientu de software.
- Nick Nicholas (aliesnitcion): llingüista australianu, foi'l primer lojbanparlante en falar l'idioma de manera fluyida. Escribió munches coses en lojban incluyendoLojban pa primerizos en coautoría con Robin Turner.
- Robin Lee Powell (aliescamgusmis): L'actual alministrador de lojban.org. Aprove l'anchu de banda col que se sirve'l sitiu. Tamién escribió dellos materiales en Lojban.
- Robin Turner: Un filósofu inglés. Ye'l coautor deLojban for Beginners.
Como la mayoría de los llinguaxes con pocos falantes, el Lojban escarez d'un gran cuerpu de lliteratura acomuñada, y el so potencial creativu nun foi desenvueltu en tola so estensión (Por casu, considérase que'l verdaderu potencial del so sistema actitudinal nun va ser desenvueltu nun siendo que se tenga una comunidá de neños que crecieren nuna redolada multicultural de lojbanparlantes[7]). Sicasí, recursos masivos de conocencia, comoWikipedia en lojban, pueden ser capaces d'espandir l'horizonte léxicu del llinguaxe.
Los testos en Lojban anguaño disponibles tán principalmente concentraos en Lojban.org, anque esisten blogues independientes en Lojban tamién. La canal IRC en Lojban, (o'l so archivu) tien una coleición d'espresiones en Lojban, pero la so correición gramatical nun ta garantizada. Estos materiales disponibles n'internet inclúin tantu trabayos orixinales como traducciones de pieces clásiques del campu de los llinguaxes naturales, dendepoesía,cuentos,noveles, hasta ensayos académicos. Esto foi comparáu con un proyeutucrestomático pa producir una coleición de testos traducíos coles mires d'amosar una amplia variedá d'exemplos del llinguaxe con una variedá de xéneros y estilos.[8] Dellos exemplos de los trabayos que tán disponibles:
Amás de la práctica del llinguaxe, dellos miembros de la comunidá y del LLG desenvolvieron proyeutos p'ayudar a los estudiantes.The Complete Lojban Language, la última pallabra en tolos aspeutos de Lojban, ye unu d'ellos, rematáu en 1997. Dalgunos de los proyeutos, con distintos graos de desenvolvimientu son:
- Analizadores gramaticales:
- jbofi'y (por Richard Curnow)
- analizador gramatical oficial (Robin Lee Powell)
- valfendi (por Pierre Abbat)
- Diccionariu/base de datos:
- jbovlaste (por Robin Lee Powewll)
- Reference Database (por Matt Arnold)
- Cowan, John Woldemar. 1997.The Complete Lojban Language. Logical Language Group. Fairfax, Va.ISBN 0-9660283-0-9.Versión del borráu (n'inglés)
- Nicholas, Nick y John Cowan (editores). 2003.What is Lojban? / .i la lojban. mo.ISBN 0-9660283-1-7[1]
- Turner, Nicholas y Nick Nicholas.Lojban For Beginners — velcli befi la lojban. bei loi co'a cilre[2] (n'inglés)
