| Comarca | |
|---|---|
| tipu de división alministrativa | |
| división alministrativa | |
 |
.png)
.svg)
Contorna ye una división de territoriu qu'abarca delles poblaciones.[1] Les sos dimensiones son variables,[2] pero tienden a coincidir con unarexón natural que comparte non yácarauterístiques físiques (orografía, hidrografía, clima, vexetación, suelos), sinónhumanes (demografía, usos económicos,vivienda rural, urbanismu) yhistóriques, toes elles determinantes de la sopaisaxe xeográfico. La so denominación y delimitación (comarcalización) efectúase tantu con criterios intelectuales como políticos, atendiendo a tou tipu d'intereses y metodoloxíes; puede aportar a un asuntu polémicu, al afectar a loidentitario.
ElDRAE establez el so orixe na adición del prefixu "co-" a "marca".
Anque fonéticamente l'orixe de la pallabra rescampla, la evolución semántica del términu ye más complexa y abondo recién l'alquisición del sentíu qu'anguaño se -y da nel español d'España. Orixinariamente tuvo un significáu equivalente a «llende» o «espaciu asitiáu na llende con otru territoriu», tomando'l significáu orixinal de «marca» como «llende o señal de cantu». Ello ye qu'en castellán subsiste'l verbu «comarcar» col sentíu de «llindar» o «confinar» y l'axetivu «comarcano», equivalente a «colindante». Anque hai cites anteriores que menten el términu referíu al espaciu qu'arrodia o nel que s'enserta un llugar, los diccionarios antiguos dan-y el significáu de territoriu fronterizu». Asina nelDiccionariu d'Autoridaes de1729 definir como «país cercanu a una tierra o llugar, que ta na contorna d'ella». El mesmu sentíu dáse-y nelDiccionariu de Voces Españoles Xeográfiques de laReal Academia de la Historia, publicáu en1796, onde se diz «distritu de la contorna». Sicasí, la edición de1780 delDiccionariu de laReal Academia Española define la contorna como «territoriu qu'abarca un pueblu con tola so contorna» y el de 1832 apurre yá la definición, que se caltuvo hasta l'actualidá, de «división d'un territoriu qu'abarca delles poblaciones».
Paez, pos, que'l sentíu de la pallabra contorna pasó de ser un términu referíu al ámbitu fronterizu, o cuandoquier a una área de llende, a aplicase pa referise al área qu'arrodia un llugar, calteniendo'l sentíu d'espaciu colindante, al referilo a esi puntu significáu qu'entá se caltién- y, finalmente, pa referise a un ámbitu espacial d'escala entemedia ente l'ámbitu local y el rexonal. Esta evolución, que debió producise dende'lXVI d'equí p'arriba, acelerar dende fines delXVIII y precísase a lo llargo delXIX, cuando laXeografía convertir nun preséu necesariu pa modernizar la nación española y redáctense diccionarios (Madoz) y llibros de testu nos que ye necesariu describir los ámbitos rexonales y les árees destacaes que nellos hai.
Llegaos alsieglu XX, y nesti contestu xeográficu, el dilema de si l'ámbitu d'unarexón ye una suma de contornes o bien la contorna ye un espaciu estremáu ente otros que nun lo son, vieno resolvese a favor de la última hipótesis, considerando la contorna como una área de traces singulares y destacada nun ámbitu onde pue haber otres árees que nun s'individualicen. Como les traces que singularizan les contornes correspuenden sobremanera a la historia y al mediu físicu, haixeógrafos que consideren que la contorna ye un fechu del pasáu, al mesmu títulu que les llamaes rexones históriques, de manera qu'anguaño escarecen de funcionalidad y, ello ye que munches perdieron inclusive l'elementu que-yos daba sentíu o s'integraron n'otros ámbitos, de la que surden otres formes de diferenciación del territoriu, bien sían debíes a razones económiques o urbanes, polo que güei nun procedería falar de contornes, sinón d'otru tipu d'espacios o unidaes espaciales. Nesti sentíu decántense dellos estudios rexonales y manuales qu'o bien estremen los espacios singulares en contornes tradicionales y contornes evolucionaes o bien falen direutamente d'espacios singulares o d'unidaes d'analises. Ello ye que nun ye frecuente atopar esti términu definíu nos diccionarios de Xeografía por consideralo un conceutu d'usu xeneral, a pesar de qu'esti avérase más al sentíu xeográficu que al que-y dan los diccionarios de la llingua española.
N'España, nel postreru cuartu del sieglu XX, l'apaición de disfuncionalidades na estructura territorial formada por rexones históriques, provincies, partíos xudiciales y conceyos plantegada nel XIX, y la nacencia de les Comunidaes Autónomes, que primeramente busquen establecer formes d'organización territorial propia, fai resurdir la idea de contorna, agora con un sentíu más téunicu, como una entidá territorial qu'arrexunta dellos conceyos y articúlase sobre una cabecera de contorna, de manera que laComunidá Autónoma pueda descomponese nuna serie de contornes. Asina, acomuñáu a esti nuevu sentíu de la contorna, poner en circulación el verbucomarcalizar y la resultancia d'aplicalo que ye lacomarcalización. Tampoco esta idea de contorna consiguió imponese de forma xeneral. Al pie de estes interpretaciones sobrevive la idea definida nel Diccionariu de1780, la contorna entendida como'l territoriu articuláu alredor d'una población que vien ser la so capital o centru de servicios, idea que dio llugar a toa una llinia de trabayos sobre los centros de mercáu como xeneradores de contornes.
Frente a la serie d'unidaes alministratives españoles:pedanía oparroquia,conceyu,partíu xudicial,provincia..., la contorna inscribir n'otra categoría de referencies que s'empecipia nelllugar o puntu xeográficu, elpagu, la contorna y larexón. Toos ellos identifíquense por un elementu o calter que-yos da nome. Nel casu de los llugares ye un elementu: bien seya una fonte, una casa, un pasu nun altu o sobre un cursu d'agua; nel casu de los pagos, pue ser una traza física: los Cascayos, los Berrocales, la Paul (del llatínpadul> área pantanosa), una propiedá o condición histórica: El Quintanar, les Capellaníes: un acontecimientu: les Guerres, la forma en que se punxo en cultivu o s'esplota: raspiar de.... el tipu de cultivu o'l so valor: les Cabañeres (detierres cada añeres, que se cultivaben tolos años, ensin barbechu).
Les contornes identificar por procedimientos paecíos anque afechos a una dimensión mayor. Como los pagos, lleven siempres l'artículu delantre de la traza con que les identifica, pos l'artículu referir al área, ente que'l nome referir al elementu o traza que lu sirve de referencia.
La mayoría de les contornes asina identificaes respuenden a traces físiques y suelen llevar la pallabravalle (anque valle ye tamién la denominación d'una forma d'organización del espaciu),llanu o otra denominación física ante'l nome: ElValle del Jerte,Las Loras (por esta forma de relieve), laTerra Chá (Tierra Llana), otres respuenden a demarcaciones históriques como'lCondáu de Treviño, La tierra de Medina (referíu al ámbitu de la Comunidá de Villa y Tierra de Medina del Campo), ElCampu de Calatrava (porla Orde Militar que lo alministraba); a una comunidá o a una trazaetnográficu:Maragatería (demercatores, meyor que demaures captos); al tipu de vexetación o al usu que se faía d'ella: losMontes Torozos, losMontes Universales; LosMonegros (demons niger,>monte negru, de xuru d'encina, cuando'l nome respondía a la realidá). En non poques ocasiones, les contornes, que respuenden a una traza física o históricu, tienen una denominación antigua d'etimoloxía difícil d'esplicar:Llébana (¿de....lepana o lepania?, bien seya deriváu delepor>prestu, prestar; o bien delepus>llebre o ¿seique de la diosaLevana?).
Polo xeneral, les contornes son más abondoses nes árees de monte o de relieve, hidrografía o vexetación complexes que nes árees homoxénees, porque nel primer casu hai más cambeos d'unes árees a otres y ye más evidente la diferencia ente espacios que nel segundu. Eso produz importantes diferencies de tamañu ente unes zones y otres, pos, mientres nel monte podemos atopar contornes de namái delles decenes de km², comoBesaya enCantabria; na llanura les contornes tienen centenares o millares de km² como asocede coles de la rexón deLa Mancha, na metá sur de laPandu. Tamién ye más fácil atopar contornes nos espacios pocu evolucionaos o más tradicionales, porque la evolución y el desenvolvimientu delmodo de vida urbanu fai homoxéneu l'espaciu y anula traces que al sumir dexen ensin sentíu la identificación de la contorna.
Concretando, la contorna suel entender n'España como un ámbitu de referencia espacial, que nun tien de confundir se coles referencies alministratives. Anque la so escala ye variable, dependiendo de les condiciones del espaciu en que s'alluga, podemos dicir que se refier a un ámbitu entemediu ente los pagos, y les rexones. Nun ye condición necesaria que tea poblada, anque lo normal ye la esistencia de dellos nucleos de población y la presencia d'unu d'ellos que la encabeza y puede articulala. Nun tien llendes precises porque, en realidá designa l'área en redol al elementu o traza que la identifica, por eso nos mapes namái figura'l nome ensin establecer llendes.
Convien ser cuidadosu col usu del términu pa evitar el tracamundiu ente la concepción tradicional y unidaes o entidaes territoriales de calter alministrativu, pasando pol usu en trataos antiguos. Dende un puntu de vistaxeográficu, la contorna puede sirvir pa identificar espacios singulares, siguiendo un costume tradicional nos manuales deXeografía Rexonal.
Con frecuencia axetivar a les contornes estremándoles en categoríes según distintos criterios colos cualos defínense ámbitos que falten de ser equivalentes. Asina se fala de contornes naturales, contornes funcionales, contornes urbanes, contornes polarizaes, contornes históriques, contornes sanitaries, agrícoles, o de servicios. Trátase de demarcaciones del territoriu con oxetivos bien distintos y establecíes tamién a partir d'un criteriu únicu, matizáu cola condición de contener conceyos completos. N'España foi frecuente establecer l'ámbitu de les contornes a partir del área sirvida por un nucleu de población que se definiría como cabecera de contorna. La base pa ello fueron los estudios de mercaos xeográficos. Asina, la primer división del territoriu en contornes con calter alministrativu y sofitu llegal, foi la establecida enCataluña en1936, que se sofitaba nos estudios de mercáu realizaos porPau Vila. Esta llinia de definir contornes a partir de les árees de mercáu, que entronca teóricamente con concepciones del espaciu xeográficu rellacionaes coles teoríes deLösch yChristaller, atopar n'España cola realidá de les feries y mercaos selmanales concedíos a les villes nosfueros medievales y que se caltuvieron hasta l'actualidá, tando inda bien vivos a mediaos del sieglu XX y reactivaos nos últimos años de la mano del desenvolvimientu del mediu rural y la medría de la capacidá de consumu nos nucleos de la redolada. Lesvilles, col soalfoz, definíen una área de mercáu que podía sirvir de base a la contorna. Otros mecanismos pa definir contornes fueron los referentes a la xestión, bien fuera la prestación de servicios sanitarios, los servicios escolares o les axencies d'estensión agraria, o tamién les agrupaciones de conceyos enmancomunidá pa la recoyida de basures o servicios d'agua y saneamientu.
Na primer metá de los años ochenta delsieglu XX, la creación de lesComunidaes Autónomes n'España desencadenó un especial interés poles contornes como formes d'entamar y, nel so casu, articular el territoriu de la Comunidá, pero, amás, como una forma de frayar el pesu de les provincies nes Comunidaes multiprovinciales, lo qu'incluyía un oxetivu políticu con al respective de les Diputaciones Provinciales, organismu que resultaba complexu d'integrar nel nuevu contestu d'organización territorial del Estáu. Los primeros intentos d'establecer contornes con estos oxetivos llevar a cabu enCataluña y nelPaís Vascu. Les tensiones y rocees creaes obligaron a respetar el marcu provincial y desactivaron el sentíu políticu territorial d'aquelles contornes y empobino la comarcalización escontra la definición d'ámbitos pa contener servicios (sanitarios, escolares,) o d'información estadística. Per aquellos años tamién taben realizando estudios de comarcalización otres comunidaes comoAndalucía oCastiella y Lleón. En delles CC.AA. la comarcalización empobinar a la prestación de servicios o a la ordenación del territoriu, pero non a la creación d'un marcu territorial con capacidaes alministratives sobre'l territoriu, como les que correspuenden al conceyu o a la provincia.
En non pocos casos estes contornes de les Comunidaes Autónomes españoles estableciéronse a partir d'una mancomunidá de servicios, como'l saneamientu o la recoyida de basures. Otres vegaes foi un centru de salú, una oficina de servicios agrícoles, una concentración escolar o bien una área que se consideraba homoxénea a efeutos de la ordenación del territoriu o de la normativa urbanística. Asina, si la concentración escolar crear na villa "X", l'axencia d'estensión agraria va instalar na villa "Y" que falta 12 o 15 km de l'anterior, ente que'l centru de salú asítiase n'otru puntu. Esta dispersión d'iniciatives per parte de los distintos sectores de les distintes alministraciones, xuníu a la pervivencia d'antigües concepciones y, con frecuencia, en choque coles árees de mercáu, anició que les comarcalizaciones propuestes en munches de les Comunidaes Autónomes nun sían reconocíes a tolos efeutos y nun puedan llegar a configurar l'espaciu que se-yos asigna.
Denominar contorna natural al territoriu que les sos llendes son establecíos poles carauterístiques naturales del llugar (xeografía física). Al contrariu de lo qu'asocede con otros territorios, onde les llendes denominar alministrativos (con fines burocráticos por parte de l'alministración competente), por casu una provincia, una comunidá autónoma, un país, etc., nes contornes naturales les llendes imponer factores de tipu natural como'l relieve, xeomorfoloxía, xeoloxía, hidroloxía, fauna, vexetación, etc.
Son les caracterizaes pola soxeografía humana
Son les caracterizaes pola soxeografía agraria. Hai contornes agrícoles, contornes ganaderes, contornes pesqueres, etc.
Son les caracterizaes pola soxeografía industrial. Hai contornes mineres, contornes siderúrxiques, contornes testiles, etc.
EnPanamá hanse delimitadocontornes indíxenes. EnBrasil, les «contornes» son una delimitación territorial de calter xudicial (contornes de Brasil). Tamién s'utiliza la denominación enPortugal (contornes de Portugal). EnFrancia utilízase la pallabrafrancesa «comarque» enPyrénées-Orientales pa un tipu d'asociación de conceyos, como «canton» y «arrondissement» n'otres zones; ente que s'utiliza más estensamente'l términu «pays» ("país") col sentíu de rexón natural» (régions naturelles ou pays traditionnels).[3] N'italianu «contea» (contáu ycontadino son "campu" y "llabrador"). N'alemán «Kreis»[4] ("círculu"). Enidioma polacupowiat. N'inglés «county» o «shire» (precisamente ye'l términu qu'utilizóJ. R. R. Tolkien pa denominar la rexón ficticia que se tradució n'asturianu como "El Condáu"). La estensión d'unshire ocounty ye más similar a la d'una provincia española o un departamentu francés, según el so númberu. Más similar al tamañu y númberu de les contornes sería la demarcación tradicional denominadahundred (que nel sistema feudal significaba que tenía de caltener a cien homes d'armes) o l'actual denominadadistrict. La correspondencia d'estos términos col castellán "contorna" solo ye averada, y hai matices en cada unu d'ellos que-yos faen divergir de significáu.
Lescontornes d'España son divisiones territoriales d'España delimitadas por afinidaes xeográfiquesfísiques yhumanes y que davezu lleven la denominación "contorna de..." o otres similares, como les de "tierra de...",[5] "campu de...",[6] "campu de"..., "vega de...", "valle de...", "sierra de...", "monte de...",[7] "montes de...",[8] "puertu de...",[9] etc. Dada la especial vinculación de les contornes delmediu rural con determinaos productos agropecuarios, munches d'elles suelen identificase colesdenominaciones d'orixe y otresindicaciones xeográfiques que protexen la so producción llocal, como ye'l casu delos vinos olos quesos.[10] Namái en dellos casos lescomunidaes autónomes optaron por dotales d'esistencia llegal, por aciu instituciones entemedies entelos conceyos yles provincies (contornes d'Aragón,contornes d'Asturies,contornes de Cataluña,contornes de Galicia),El Bierzo en Lleón; anque tamién les hai transprovinciales, ya inclusive dalgunes que trespasen les fronteres ente comunidaes.
En países del tamañu de los mayores de la Europa Occidental (como España, con mediu millón de quilómetros cuadraos de superficie) hai espaciu pa mediu millar de contornes. Nos países más pequeños (como Irlanda, con unos setenta mil quilómetros cuadraos de superficie) hai espaciu pa mediu centenar de contornes. En países del tamañu de los mayores del mundu (como Méxicu, con unos dos millones de quilómetros cuadraos) hai espaciu pa dellos miles de contornes. En tol mundu (nos cerca de 150 millones de quilómetros cuadraos de superficie de tierres remanecíes) habría espaciu pa más de cien mil contornes, pero hai que tener en cuenta que gran parte delespaciu xeográficu ta ocupáu por unidaes xeográfiques bien estenses, despoblaes o bien pocu poblaes y con poco o nenguna diferenciación interna que dexe faer subdivisiones (como losglaciares, losdesiertos, latundra, lataiga, laestepa o dalgunes de lesselves tropicales); colo que la comarcalización ye un conceutu aplicable sobremanera na zonatemplada, y namái parcialmente natemplada.
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos:Q12829