Vietnam tien unapoblación de 87 millons de personas (lo que fa que sía o13eno país mas poblato d'o mundo y o 8eno d'Asia) en unasuperficie de 329.560km², con unadensidat de población de 246 hab/km². D'alcuerdo a las cifras oficials, tenió un creiximiento d'o 8,17% en o suyoPIB en2008, lo que fa de Vietnam o segundo país de l'Extremo Orient en rapedo creiximiento economico y o primero d'o Sud-este asiatico.
Encara que Vietnam ye conoixito en o mundo occidental mas que mas por aGuerra de Vietnam y por as guerras anteriors que facioron d'iste país un contino campo de batalla dende primerías d'osanyos 1940 dica primerías d'osanyos 1980, poseye una muit intresant cultura y ye una nación con una historia prou antiga, estando amás en l'actualidat un país con un potencial economico en contino creiximiento, un exito economico que resultó en l'ingreso d'o país en aOrganización Mundial d'o Comercio en 2007. En l'actualidat ye un d'os grans productors industrials d'Asia substituyendo parte d'a producción d'atros países prencipalment per los suyos baixos costes laborals.
Ta mas detalles,veyer l'articloHistoria de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Encara que o feito historico por o cual gosa estar conoixito Vietnam en os países occidentals ye a succesión deguerras mientres osieglo XX, que prencipioron con a ocupación chaponesa mientras aSegunda Guerra Mundial en osanyos 1940 ta de contino enlazar con aGuerra d'Indochina y aGuerra de Vietnam dica meyatos d'osanyos 1970 y que mesmo continaron con a invasión deCambocha y os chicoz enfrontamientos militars conChina en a suya muga norte en osanyos 1980, o país tien una luenga y rica historia, dillá d'ixos escaicimientos militars, d'una man como estau independient y d'atra man como un territorio conquiesto bella vegata por os chineses u dende meyatos d'osieglo XIX por os franceses.
Ta mas detalles,veyer l'articloIndochina francesaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
A presencia colonial francesa prencipió en1787, cuan sinyoron un tractau con Nguyễn Phúc Ánh (d'adinastía Nguyễn) por o cualo li atorgaban a suya aduya ta que se proclamase emperador con o nombre deGia Long, en recebendo como pre a isla de Poulo Condor, en o sud d'o país.
Dende meyatos d'osieglo XIXFrancia teneba prou intrés en a ocupación de territorios colonials en a redolada de l'actual Vietnam. En primeras con l'aduya d'osespanyols (que teneban amanata a suya colonia enFilipinas) pero dimpués en solitario, prencipioron a suya ocupación en Vietnam en1858 en desembarcar en la ciudat deĐà Nẵng, en a costa occidental d'o territorio. Teoricament, yera nomás que ta protecher a os misioners cristianos, pero en a practica as tropas francesas s'estendilloron por o país, en ocupando tamiénSaigón.
Con a colonización francesa, d'una man prencipió una activa explotación colonial en forma de producción dematerias primas, comoté,café utabaco, pero d'una atra man amanixioron cambios destacatos en a cultura y en a sociedat vietnamitas. En primeras, por l'acceso a la cultura occidental a traviés d'o contacto con a luengafrancés d'os colonizadors, u tamién por a expansión d'ocristianismo en o territorio.
Sindembargo, tamién s'estendilló por o territorio vietnamita la ideolochía d'onacionalismo, fomentata amás por o feito que os franceses no teneban guaire respeto respective d'osdreitos civils d'os vietnamitas. Amanixioron asinas bellos politicos nacionlistas vietnamitas, comoPhan Boi Chau uPhan Chu Trinh, encara que qui adquirió dimpués ampla importancia historica estió un atro d'éls,Ho Chi Minh.
Asinas, a sola resistencia efectiva contra a ocupación chaponesa de Vietnam y d'a resta d'aIndochina francesa proveniba de guerrillas nacionalistas de cuchas, con muita influyencia comunista (oViet Minh se fundó en1941), y estioron istas guerrillas as receptoras de l'aduya militar d'osAliaus (mas que mas estausunidense, encara que tamién britanica), basando en a recepción d'ixos suministros a suya posterior fuerza dimpués d'a redota chaponesa. Amás, en amanar-se la fin d'a ocupación chaponesa,Ho Chi Minh proclamó unilateralment a independencia de Vietnam o2 de setiembre de1945, antis mesmo de que i plegasen as tropas de l'Exercito britanico que heban de desarmar a los chaponeses, en un chesto que os estausunidenses aprecioron prou y que os britanicos, que teneban asalufras de continar controlando economicament y politica a colonia si ista plegaba en a suya independencia, tamién acceptoron prou bien. Antiparte, os chaponeses heban proclamau por a suya parte en os zaguers días d'a guerra una cuasi independenciade facto a traviés d'un Gubierno titella ta dificultar a recuperación d'o poder colonial francés.
Ta mas detalles,veyer l'articloGuerra d'Indochinaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Lanzamiento de paracayidistas ta reforzar as posicions francesas en Dien Bien Phu en 1954 mientres a batalla d'o mesmo nombre.
Asinas, cuan os franceses tornoron en rematar a guerra, troboron un país prou diferent d'o Vietnam colonial anterior a la guerra, a on o nacionalismo heba creixiu substancialment y a on bi heba dezaga d'él un poder capaz mesmo de redotar-los en o frent de batalla, con soldatos entrenatos en a guerra de guerrillas y con armamento moderno, a vegatas mesmo mas moderno que as armas que feban servir as tropas francesas. Sindembargo os franceses preboron de restablecer o suyo poder colonial prencipiando asinas un nuevo periodo de luitas, mas que mas en foma deguerra de guerrillas, en o que se conoix comoGuerra d'Indochina. En ista guerra os franceses no teneban ni as simpatías ni o refirme ni d'osbritanicos ni d'osestausunidenses y amás se troboron con un chenero de guerra, a guerra de guerrillas, que ni conoixeban ni teneban meyos militars ta ganar. Antiparte, os estausunidenses refusoron de colaborar en o esfuerzo de guerra francés, en negando-lis o emplego d'as suyas armas mas modernas, estando asinas obligatos os franceses a fer servir armamento obsoleto procedent d'a suya producción anterior a laSegunda Guerra Mundial u de l'armamento conquiesto a os alemans mientres a guerra.
O Gubierno francés, en veyer que a vía militar no plegaba en os suyos obchectivos, prebó de plegar en una solución politica a traviés de reunions con os nacionalistas vietnamitas d'oViệt Minh lideratos porHo Chi Minh y prencipioron asinas una serie de reunions en a ciudat suiza deChinevra. Antiparte, en ixos mesmos momentos os franceses preboron de millorar a suya posición negociadora en controlando parte d'o territorio d'o norte de Vietnam que dica l'inte no controlaban y establioron unabase militar enĐiện Biên Phủ, clavata en bel meyo d'aselva tropical, que pensaban que poderban abastecer por víaaeria a traviés d'una chicota pista uaeropuerto militar. Sindembargo, o lider militar vietnamita,Võ Nguyên Giáp, i veyió a suya oportunidat de dar un golpe definitivo a o poder militar francés y prencipió o seche d'a base, en o que se conoix comobatalla de Điện Biên Phủ, que remató o7 de mayo de1954 con l'absoluta redota francesa y a rendición d'as tropas cercatas, que amás yeran mas que masparacayidistas, un cuerpo d'elite aintro de l'exercito francés. Asinas, a posición d'os negociadors vietnamitas quedó prou reforzata y en chulio Francia sinyó osAlcuerdos de Chinevra, seguntes os cualos Vietnam quedaba provisionalment dividito en dos partes: d'una man unVietnam d'o Norte independient baixo o control d'oViệt Minh deHo Chi Minh, y d'atra man unVietnam d'o Sud encara tutelato por Francia dica la celebración posterior d'unas eleccions libres que reunificarban o país.
Ta mas detalles,veyer l'articloGuerra de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Tropas d'infantería estausunidense transportatas enhelicoptero mientres as actividaz militars en a guerra de Vietnam.
A guerra de Vietnam prencipió cuanNgô Đình Diệm, un ministro d'o Gubierno de Vietnam d'o Sud conideolochíanacionalista yanticomunista que yera aliato d'osEstaus Unius y que heba conquerito o poder en o país dimpués d'ungolpe d'estau feito con l'aduya estausunidense cuan os franceses albandonoron o país, derrocó a monarquía deBảo Đại y proclamó a Republica, negando-se amás a cumplir osAlcuerdos de Chinevra que recullían a celebración d'unas eleccions libres ta reunificar Vietnam, en considerar que de fer-se ixas eleccions fácil que perdese y que por contra las ganarían os comunistas.
En ixas condicions, os dirichents de Vietnam d'o Norte tamién creyeron que yera una buena oportunidat ta organizar una sublevación en o sud, derrocar a o gubierno nacionalista de Diem y reunificar o país por a fuerza d'as armas sin os risques d'un proceso electoral, considerando a suya acción una simpla continación d'aGuerra d'Indochina. Ta ixo, reactivoron en1957 a os guerrillers que heban feito parte d'a resistencia contraFrancia y que viviban en o sud, y ninvioron suministros, equipo militar,armas y cuadros politicos y militars enta o sud por medio d'una rota que trescruzaba aselva tropical d'o país dende o norte enta o sud, a ditaRota Ho Chi Minh, en a honor deHo Chi Minh, l'historico líder d'a luita por a independencia contra os franceses. Teneban tamién l'aduya lochistica d'aChina deMao Zedong y d'aUnión Sovietica deLeonid Brezhnev, que consideraban ista luita en o marco d'aGuerra Fría como un medio de socavar ainfluencia d'os Estaus Unius en a redolada y mesmo en tot oSud-ueste d'Asia.
Tropas estausunidenses en patrullando en a selva tropical mientras a guerra de Vietnam.
Asinas, Vietnam d'o Norte atacó, encara que no con una guerra ubierta, so que presentando a necesidat de reunificar o país y d'aduyar a la población sublevata en o sud seguntes a crida feita por oFrent Nacional de Liberación de Vietnam. Os estausunidenses, afirmando que a suya intervención en Vietnam yera nomás que ta impedir l'estendillamiento d'ocomunismo enAsia, prencipioron por ninviar a los sudvietnamitas aduya militar nomás que en forma d'armas y diners, ta enamplar mica en mica a suya intervención en a guerra en una escalata dende o ditoincident d'o golfo de Tonkin, dica plegar a un guerra ubierta con intervención de mas de 550.000 soldatos mientres a presidencia deLyndon Baines Johnson. Con a ditaofensiva d'o Tet en1968 a guerra s'estendilló enta os estaus vecins deLaos yCambocha dica que en1973 os esttaounitenses principiaron a reducción d'os suyos efctivos militars en Vietnam.
Civils sudvietnamitas evacuatos en1975 en os zaguers momentos d'a guerra, cuan yera inminent a cayita de Saigón en mans d'os nordvietnamitas.
Una d'as prencipals caracteristicas d'ista guerra estió que, en estar unaguerra de guerrillas, no existioron os tradicionals frents delimitatos a on as tropas luitaban, so que se basó en a presencia debases militars de l'Exercito estausunidense dende a cualas as suyas tropas prebaban de controlar os territorios d'arredol, y en l'emplego de tacticas de guerrilla por os nord-vietnamitas ta controlar as rotas de comunicación norte-sud a traviés d'aselva tropical y mantener a suya capacidat de luita. Antiparte, os guerrillers nord-vietnamitas tamién facioron servir accions desabotache en a retraguarda estausunidense, atacando a os suyos soldatos en as grans ciudaz. En emplegar-ne ixas tacticas toz dos bandos, estió una guerra con gran proporción de baixas entre a población civil, que amás habió de sufrir os resultatos y consecuencias d'asarmas quimicas que fació servir l'Exercito estausunidense, como o conoixitoachent narancha, un defoliant quimico con o que miraban de fer que osárbols perdesen as suyasfuellas y facilitar asinas a luita contra as guerrillas, y que provocó muitos casos decáncer y atrasmalautías, mesmo dimpués de rematar a guerra. Muitas d'as tierras de cautivo d'o país fuoron afectatas por a contaminación producita por aguerra quimica.
Tamién estió una guerra amplament cubierta por osmedios de comunicación, estando asinas a primera guerra a on se feban emisions en directo d'as accions de guerra, feito que tenió muita importancia en aopinión publica estausunidense, chenerando en a sociedat d'ixe país un activo movimientopacifista contrario a la participación estausunidense en a guerra, dica que en1973 as tropas estausunidenses rematoron a suya participación dreita en as accions militars y albandonoron progresivament o país, fendo asinas que en1975 s'esboldregase o rechimen deVietnam d'o Sud rematando asinas a guerra con a victoria total d'oVietnam d'o Norte y con a reunificación d'o país.
En rematar a guerra, s'unificó de nuevo o país, tal como reculliban osAlcuerdos de Chinevra, pero dimpués de mas de 20 anyadas de guerra y, amás, sin a celebración d'as eleccions libres que se deciba en os Alcuerdos. O nuevo país adoptó o nombre oficial deRepublica Socialista de Vietnam, en establindo-se a suya capital en l'antiga ciudat deSaigón, que heba estau a capital de Vietnam d'o Sud, en rebaptizando-la con o nombre deCiudat Ho Chi Minh en a honor deHo Chi Minh, l'antigo lider d'as guerras colonials contra os franceses.
O nuevo país unificato se convertió en aliato d'aUnión Sovietica en as suyas barallas con aChinamaoísta, plegando mesmo a tener bellos chicoz choques militars en a suya muga con China. Amás, en1978, dimpués de tener atros choques militars conCambocha a l'ueste, as tropas vienamitas invadioron aKampuchea Democratica, que yera o nombre quePol Pot (aliato d'os chineses) heba dato a o país. A invasión remató con o rechimen dictatorial y chenocida de Pol Pot pero as tropas vietnamitas, en numero d'alto u baixo 100.000 soldatos, i permaneixioron mientres osanyos 1980.
Ta mas detalles,veyer l'articloCheografía de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Vietnam tien unasuperficie de bels 331.688 km² (sin d'encluir as islas deHoang Sa yTruong Sa), estando asinas una miqueta mas gran queItalia y alto u baixo con a mesma grandaria queAlemanya. Alongaria total d'as suyas mugas internacionals ye de 4.639 km. A suya topografía se basa entozals ymontanyas con densasselvas, estando a tierra plana nomás que un 20% d'a suya superficie. As montanyas cubren un 40% d'a superficie d'o país, estando un atro 40% formato por chicoz tozals y un 42% cubierto deselvas tropicals. En a parti norte d'o país trobamos prencipalment mesetas y odelta d'orío Royo. OPhan Xi Păng, situato en aprovincia de Lào Cai, ye a montanya mas alta de Vietnam con 3.143metros d'altaria. O sud se divide entre planas costeras, acordelera Annamita y zonas con grans selvas.
Topografía de Vietnam.
O delta d'o río Royo (conoixito en vietnamita comoSông Hồng) ye una rechión con forma de trianglo de bels 15.000 km²;[2] ye mas chicot, pero mas desarrollato y densament poblato que o delta d'orío Mekong. En dentrar en ogolfo de Tonkín o río Royo ha deixato una cantidat graniza de depositosaluvials en forma desedimentos mientres os zaguers milenios, enantando enta o golfo bels 100 metros cada anyo. Odelta d'o Mekong tien una superficie de bels 40.000 km², formando una plana de nomás de tres metros sobre a ran d'a mar, trescruzando un laberinto de canals y ríos. Os sedimentos transportatos por o Mekong y os suyos afluyents fan que o suyo delta abance entre sesanta y ueitanta metros anyals enta la mar.
A causa d'as diferencias en a latitut y a la gran variedat topografica d'o país, oclima de Vietnam varía prou entre un puesto y atro. Asinas mientres l'hibierno uestación seca, que dura dende noviembre dica abril, os vientosmonzonicos dentran por o nord-este dende a costa chinesa y trescruzan ogolfo de Tonkín, prenendo granhumidat; estando l'hibierno en muitas partis d'o país seco en contimparación con o verano a on que pleve muito mas. A temperatura meya anyal ye mayor en as planas que en as montanyas ymesetas y en o sud que en o norte. Astemperaturas en as planas d'o sud (Ciudat Ho Chi Minh y odelta d'o Mekong) varían muito y pueden estar entre os 21 y os 28°C a lo largo de l'anyo. Os cambios d'estación en as montanyas y mesetas y en o norte son mas fuertes y pueden variar entre os 5 °C en aviento y chinero y os 37 °C en chulio y agosto.
Ta mas detalles,veyer l'articloPolitica de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
A Republica Socialista de Vietnam ye gubernata a traviés d'un sistema muit centralizato dirichito por oPartiu Comunista de Vietnam (Đảng Cộng Sản Việt Nam), conoixito d'antis mas como oPartiu d'o Treballo de Vietnam. O Gubierno de Vietnam ye en teoría independient d'o partiu, pero en a practica recibe a mayoría d'as suyas instruccions dende o partiu.
Ta mas detalles,veyer l'articloOrganización territorial de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Ocenso mas recient (2019) ha estimau a población de Vietnam en bels 96 millons de personas. Osvietnamitas, son un 86,2% d'a población. A mayordensidat de población d'o país se concentra en as suyas arias aluvials y en as planas costeras. Osvietnamitas son o grupo social mayoritario d'o país y por ixo controlan as suyas politica y economía. Bi ha mas de 54 minorías etnicas en tot o país. A mayoría d'istas minorías etnicas, como osmuong, son estreitament relacionatos con os vietnamitas, y gosan trobar-se en as mesetas que cubren os dos tercios d'o territorio. Antis d'aGuerra de Vietnam a población d'aMeseta Central yeradegar (indichena). Oshoa (chineses vietnamitas)[3] ykhmer krom viven en as planas. As minorías etnicas mas importants incluyen osmiao, osyao, ostai, ostailandeses, y osnung. Entre1978 y1979, bels 450.000 chineses albandonoron Vietnam.[4]
Os vietnamitas parlan oidioma vietnamita como luenga nativa. D'antis mas iste idioma s'escribiba emplegando os caracters chineses. En osieglo XIII o vietnamita desarrolló lo suyo propio sistema de caracters ditoChữ nôm. A famosa obra deNguyễn Du "Đoạn trường tân thanh" (en aragonés "A Historia de Kieu") fue escrita en Chữ nôm. Mientres o periodo colonial francés s'emplegó loQuốc ngữ u alfabeto romanizato d'o vietnamita, desarrollato en osieglo XVII por ochesuitaAlexandre De Rhodes y atrosmisionerscatolicos. En ista epoca l'alfabeto romanizato se fació popular en a educación, emplegando-se encara hue.
Tamién se charran atras luengas minoritarias en Vietnam. As mas comuns son otai,mường,khmer,chinés,nùng, yh'mông. Ofrancés, como herencio d'o pasato colonial, ye encara parlato por bels viellos vietnamitas como segunda luenga, pero ye perdendo popularidat en favor d'atras luengas occidentals. Vietnam ye miembro d'aFrancofonía.
Oruso — y en menor mesura l'alemán,checo, upolaco — son conoixitos por bellas familias que tenioron relacions con l'antigobloque sovietico. En os zaguers anyos,anglés s'ha feito mas popular como segunda luenga. O estudio de l'anglés ye obligatorio en a mayoría d'as escuelas. Ochinés y ochaponés tamién s'han feito populars.
Ta mas detalles,veyer l'articloGastronomía de Vietnamveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Dồi, una mena delonganiza vietnamita.O Gỏi Cuốn antis d'embolicar.Una buena chenta vietnamita.Gỏi Cuốn embolicato y listo ta minchar.Sopa clara de fideus vietnamita con costiella de tocín yapio.
A cocina de Vietnam, como totas as cocinas d'a zona, ye rica y variata, con platos que van dende os mas refinatos dica os mas sencillos.
Ye una cocina mas que mas sana, que fa servir pocasgrasas y una gran variedat deverduras.
OGỏi Cuốn ye una forma de minchar tipica de Vietnam que consiste en combinar una serie d'ingredients:gambas,peix u trozos desalchicha, con trocez demango verde,allo ypimento picant verde, tot embolicau enfuellas verdas. Os mesmos ingredients se pueden tamién embolicar en seccions depasta muit fina, cuasi transparent, preparando uns rollez con os ingredients. Istos rollez a sobén se minchan mientres se van fendo, pero tamién se pueden servir ya preparatos.
Son muit comuns como plato diario as diversassopas defideus. Bi ha un tipo de fideu vietnamita que ye muit gordo y que se mincha en sopas claras con trozos detocín yverduras. A sobén as sopas de fideus se minchan ta chentar.
Bi ha tamién una gran varietat de platos a base deroz. S'acompanyan a sobén conmariscos, como ocangrillo y asgambas u bien con preparacions a base detocín.
Bi ha muitospescaus que tienen un papel important en a cocina de Vietnam. Os peixes pueden estar de río, ya que Vietnam tien muitas cuencas fluvials,lacunas ypaúls, u bien marins, debito a la luenga costa de l'este d'o país.
Ye muit tipica d'a cocina vietnamita anước mắm, unasalsa que s'emplega ta condimentar muitos platos feita conanchovas locals que provienen por un regular d'a isla dePhú Quốc, que tamién ye famosa por o suyopebre negro.
Bi ha platos d'acocina chinesa yfrancesa que fan parti d'a cocina vietnamita debito a lasinfluencias historicas y culturals de China y de Francia.
1 Perteneix aEuropa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye enAsia.2 Territorio controlau por Israel y gubernau por l'Autoridat Nacional Palestina.