Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica Bolivariana de Venezuela República Bolivariana de Venezuela
Venezuela ye situata en oHemisferio Norte, encara que l'extremo meridional continental se troba muit amán d'a linia d'oecuador terrestre. O suyo territorio continental ye integrato por una masa compacta que s'estendilla d'este ta ueste y que perteneixe a laplaca sudamericana; o territorio insular comprende un conchunto d'archipielagos, islas yisletas d'amar Caribe. Por a suya cheografía bi ha una gran diversidat derecursos naturals, prencipalment enercheticos y minerals, y tamién una gran diversidat d'especies y ecosistemas.
O país muga a lo norte con amar Caribe u mar d'as Antillas con una longaria de costa de 2.813 km; tien mugas maritimas con as auguas territorials deTrinidad y Tobago, asAntillas Neerlandesas,Grenada,Puerto Rico y asIslas Vírchens. Comparte 2.050 km de muga terrestre con Brasil a lo sud; 743 km a l'este con Guyana y 2.250 km a l'ueste con Colombia.
O relieu venezolano abarta tres unidaz cheograficas, que son d'ueste ta este:
as cordeleras septentrionals andinas
as planas (llanos) de l'Orinoco
o sector occidental de l'altiplán de Guayana.
OSalto del Ángel, o salto d'augua mas alto d'o mundo
Os Andes septentrionals se bifurcan en dos cadenas montañosas, que se creyoron mientres aEra terciaria, que se deseparan en l'extremo norte d'a sierra oriental colombiana. A cadena occidental ye constituita por asierra de Perijá en a muga con Colombia, que tien unaaltaria maxima de 3.750 m. A cadena oriental forma asierra de Mérida, que tien una altaria maxima de 4.980 m en oPico Bolívar, o punto mas alto d'o país. Istas dos cadenas rodian a depresión d'oLaco de Maracaibo, que con 13.280 km² ye o mas gran d'America d'o Sud. O laco ocupa una ampla depresión ubierta a logolfo de Venezuela. O suyo subsuelo tien numerosas reservas d'hidrocarburos. Entre o Laco de Maracaibo, a sierra de Mérida y a mar Caribe se troban as sierras y as vals fundas (hondonadas) d'osistema Lara-Falcón formato por tres aliniacions orograficas orientatas de sud-ueste ta nord-ueste. Enta l'este, a rechión montanyosa venezolana s'estendilla y rodia una vegata mas a costa d'o Caribe, formando osistema montanyoso d'o Caribe que tien una altaria maxima de 2.765 m en oPico Naiguatá y que ye formato por a sierra d'o Caribe y a sierra d'o Interior, as dos orientatas d'este ta ueste, y en meyo d'ellas se troba la depresión d'oLaco de Valencia. A la fin, a l'este d'o sistema montanyoso d'o Caribe se troba o macizo de Cumaná que forma as peninsulas d'Araya y Paria entre os golfos de Caraico y Paria.
A rechión d'as planas de l'Orinoco ocupa la depresión central que s'estendilla entre as montanyas andinas a lo nord-este y a val de l'Orinoco a l'este y a lo sud y que rodía a l'altiplán de Guayana. Ye integrata por una gran plana que fue cubierta por a mar en epocas historicas antigas, y que ha dato orichen a los chacimientos d'hidrocarburos. A l'este y a lo sud de l'Orinoco se troba l'altiplán de Guayana que, debito a laerosión, ha creyato un relieu secundario de chicozserratos, que puyan a moniquet dica formar a muga con Brasil en a cadenas montanyosa de Tairapecó, Parima y Pacaraima; estando lomont Roraima, con 2.810 o punto mas alto.
Venezuela tien una gran cantidat de recursos hidricos. O 74,5% d'as auguas fluvials desembocan en l'oceano Atlantico, un 20,7% en a mar Caribe y o 4,5% s'unen a lorío Amazonas. Un chicot porcentache desembocan en a cuenca endorreica d'o Laco de Valencia. Asinas, tres cuatrenas partis d'o país perteneixen a lacuenca de l'Orinoco, que desemboca en l'Atlantico a traviés d'un gran delta. Ye o tercer río mas cabaloso d'America d'o Sud. Os afluents mas importants de l'Orinoco son o Ventuari, o Caroní, o Cauri, l'Aro, o Guaviare, o Vichada, o Meta y l'Apure. Una parti d'as auguas de l'Orinoco rematan en l'Amazonas por meyo d'a canal natural deCasiquiare que comunica con o río Negro. D'atra man, os ríos mas importants d'a cuenca d'a mar Caribe desembocan en o Laco de Maracaibo: Cotatumbo, Escalante y Chamba, curtos y cabalosos.
Afauna bi ye diversa y abundant, con presencia demamifers caracteristicos d'a zona tropical. Venezuela ye un d'os países con mayor variedat d'especies d'aus. Osreptils i son tamién nombrosos, y se i troba una gran variedat depeixes. En 2004 i existiban 219especies en periglo d'extinción, entre ellas oThripophaga cherriei.
Venezuela se troba de tot en os tropicos sobre l'ecuador a arredol de 12° N. O suyo clima vareya dende planas humidas de baixa elevación, an as temperaturas promeyo anyals alcanzan os 35 °C, dica cheleras y tierras altas (os sasos)) con una temperatura meya anyal de 8 °C. A precipitación anyal vareya de 430 mm en as partis semiaridas d'o nord-ueste a mas de 1000 mm en odelta de l'Orinoco en o cabo este y la chungla amazonica en o sud. Lo livel de precipitación ye mas baixo en o periodo dende agosto dica abril. Unatra caracteristica d'o clima ye ista variación en tot o país per a existencia d'una cadena montanyosa denominadaCordelera d'a Costa que trascruza lo país d'este a ueste. A mayoría d'a población vive en istas montanyas.
O país se trestalla en cuatro redoladas de temperatura horizontals basadas sobretot en a elevación. En a redolada tropical, per debaixo d'os 800 m d'altaria, as temperaturas son calidas, con promeyos anyals que oscilan entre 26 y 28 °C. A rechión templada oscila entre 800 y 2000 m d'altaria con promeyos de 12 a 25 °C; muitas d'as ciudaz de Venezuela, incluyida a suya capital, se troban en ista rechión. As condicions mas fredas con temperaturas de 9 a 11 °C se troban en a redolada freda entre 2000 y 3000 m d'altaria, especialment en osAndes, an os feners y os campos de nieu permanent con promeyos anyals per debaixo de 8 °C cubre la tierra per dencima d'os 3000 metros en os sasos.
A temperatura mas alta rechistrada estió de 42 °C enMachiques, y la temperatura mas baixa rechistrada estió de -11 °C, s'ha informau dende una gran altaria deshabitada enPáramo de Piedras Blancas (en l'Estau Mérida), encara que no existen reportes oficials, se conoixen temperaturas mas baixas en as montanyas d'aSierra Nevada de Merida.
Venezuela ye trestallata politicament y administrativa en 23estaus, 1 Districto Capital, 1Dependencias Federales (72 islas) y 1 territorio reclamato (Guayana Esequiba).
Venezuela ye un estau democratico y social de Dreito y de Chusticia con forma d'estauFederal. En1999 con a nuevaConstitución s'establioron cinco poders publicos nacionals; oPoder executivo,lechislativo,chudicial, electoral y ciudadán. Opoder executivo domina la estructura de gubierno nacional, opresident ye esleyiu ta un periodo de 6 anyadas, exerce a la vez como chefe d'o Estau y d'o Gubierno. O Parlamento de Venezuela, ditoAsemblea Nacional, ye composato por 167 deputatos. En o Poder chudicial existe oTribunal Supremo de Justicia o maximo tribunal d'o país. O Poder ciudadán tien unConsejo Moral Republicano que agrupa la Defensoria d'o Pueblo, o Ministerio Publico y a Contraloría Cheneral d'a Republica. O Poder Electoral ye conformato por oConsejo Nacional Electoral.
A cocina venezolana ye influenciada per as tradicions europeas (italiana, espanyola, portuguesa y francesa), africanas occidentals y indichenas. A cocina venezolana vareya muito d'una rechión a unatra. As virollas basicas incluyenpanizo,roz, platanos, fresols y cuantas carnes. Astrunfas, ostomates, os brunos, as alberchenas, as crabazas, osespinais y os carbacins tamién son guarnicions comuns en a dieta venezolana. Venezuela tamién ye conoixida per tener una gran variedat de queso blanco, per un regular nombrau per rechión cheografica. Cualques platos tipicos son: l'arepa, opabellón criollo, l'hallaca, osancocho y lacachapa.
.svg)
