Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Untornado (d'o latíntornare, chirar) ye una fura, periglosa y rotatoria columna d'aire que se troba en contacto tanto con a superficie d'a tierra como con uncumulonimbus u, rarament, con a base d'uncumulus. Os tornados presentan midas diversas pero a ormino en forma d'envasador de condensación visible, o cabo estreito d'o cual a sobén ye rodeyato por una boira de vasuera ypolvo.
Gran parti d'os tornados gosan tener vientos d'entre os 64 km/h y 177 km/h, miden alto u baixo bels 75 metros d'amplaria y recorren bels cuantos kilometros antis de disipar-sen. Manimenos, s'han gosato rechistrar tornados con vientos de mas de 480 km/h, con 1,6 km d'amplaria, y que han recorrito mas de 100 km.[1][2][3]
Aprovincia deTeruel y o sud-este d'aprovincia deZaragoza representan a zona d'aPeninsula Iberica con mayorrisgo detornados. En chulio de1748 se produció untornado de grant mida enVal d'Algorfa y inspiró a historia d'oromancero aragonésLa sierpe de Valdealgorfa. Entre esta localidat y Alcanyiz se'n documentoron dos tornados en a primera decada d'o sieglo XXI en unas semanas en as que tamién se'n facioron beluns en Catalunya. En l'anyo1948 u1949 n'i habió un en Calanda y os calandins deciban que se fació unenvasador en o cielo. Atros tornados han estato os deUellos Negros, (1986),Mosqueruela, (1992 y1999),Fortanet, (1999) yCorbalán, (2004).
Estos tornados se troban asociatos apedregatas con piedra de mida considerable y se deben a un escalfamiento gran enverano, que facilita a formación de supercelulas, concumulo-nimbus y tronatas de gran mida y intensidat. En l'interior se troban masas mayors d'aire en rotación, ditas mesociclons, a on naixen os tornados. O mesociclón que caracteriza a la supercelula se forma cuan una masa d'aire con vorticilidat u revolbín horizontal entra en a corrient puyant y li trasmite rotación.