Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Ir al contenido
BiquipediaA enciclopedia libre
Mirar

Rusia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Federación Rusa
Российская Федерация
Rossiiskaya Fiedieratsiya
Bandera de RusiaEscudo de Rusia
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional:Himno d'a Federación Rusa
Situación de Rusia
Situación de Rusia
Capital
 •Población
Moscú
13.015.126 (2022)
Mayor ciudatMoscú
Idiomas oficialsRuso1
Forma de gubiernoRepublica federal
Vladimir Putin
Mikhail Mishustin
Independencia
 • Calendata
Declarata
Reconoixita
D'aUnión Sovietica
12 de chunio de1990
24 d'agosto de1991
Superficie
 •Total
 •% augua
Mugas
Posición 1º
17.075.200km²
0,5%
20.017 km
Población
 •Total
 •Densidat
Posición 9º
146.980.061 (2022)
8.30 hab/km²
PIB (PPA)
 •Total (2008)
 •PIB per capita
Posición 8º
US$ 2.274.584 millons
US$ 16.200
MonedaRublo
ChentilicioRuso/a[1]
Zona horariaUTC +2 a +12
Dominio d'Internet.ru .su .рф
Codigo telefonico+7
Prefixo radiofonicoRAA-RZZ, UAA-UIZ
Codigo ISO643 / RUS / RU
Miembro de:ONU,APEC,CBSS,OSCE
1Bi ha atras trenta luengas reconoixitas oficialment en belunas d'as subdivisions de Rusia

AFederación Rusa u simplamentRusia (enruso: Россия,Rossiya), ye o país mas gran d'o mundo, estendillando-se entreEuropa yAsia. Ye unarepublica semipresidencialista integrata por "subchectos federals". Rusia muga con los siguients países (empecipiando por a parti nortoccidental y seguindo lo sentito contrario a las sayetas d'o reloch):Noruega,Finlandia,Estonia,Letonia,Belarrusia,Lituania,Polonia,Ucraína,Cheorchia,Azerbaichán,Cazaquistán,China,Mongolia yCorea d'o Norte. A suya costa s'estendilla dende l'Oceano Arctico dica l'Oceano Pacifico d'o Norte, y tien amás costa en mars interiors como amar Baltica,mar Negra ymar Caspia. Como succesor prencipal d'aUnión Sovietica, Rusia contina estando un país influyent, en particular en aComunidat d'Estaus Independients, integrata por muitos atros estaus de l'antiga Unión Sovietica.

A historia de Rusia prencipia con oseslaus orientals. Ospueblos eslaus apareixioron como grupo etnico enEuropa entre os sieglosIII yIV.[2] Establito y gubernato por osvikingos y os suyos descendients, o primer estau eslau oriental, aRus de Kiev, surtió en osieglo IX, y adoptó lo cristianismo de l'Imperio Bizantín en988, prencipiando asinas a sintesi d'as culturas bizantina y eslava que definirba la cultura rusa d'os siguients mil anyos.[3] A Rus de Kiev se desintegró y as tierras fuoron dividitas entre chicoz estaus feudals. O succesor mas poderoso estió loGran Ducau de Moscú, que estió a fuerza prencipal d'o proceso de reunificación rusa en a suya luita d'independencia en contra d'aHorda d'Oro. Moscú reunificó, china chana, os prencipaus rusos que la rodiaban y a la fin dominó lo legato cultural y politico d'a Rus de Kiev. En osieglo XVIII, ya s'heba estendillato por meyo d'as conquiestas, as anexions y as exploracions y se transformó en l'Imperio Ruso, que s'estendillaba dendePolonia dica l'ueste a l'oceano Pacifico. Rusia se convirtió en o país constituyent mas gran d'aUnión Sovietica, oEstau socialista constitucional mas gran d'o mundo y superpotencia mundial, dica la suya desaparición a la fin d'aGuerra Fría.

Con a disolución d'a Unión Sovietica en1991, s'establió a Federación Rusa, pero ye reconoixita como a personalidat legal de continidat d'a Unión Sovietica. Asinas, Rusia ye miembro permanent d'oConsello de Seguridat d'as Nacions Unidas y miembro prencipal d'aComunidat d'Estaus Independients. Rusia ye un país conarmamento nucleyar y tien a reserva d'armas de destrucción masiva mas gran d'o mundo.

Cheografía fisica

[editar |modificar o codigo]
Planas de Siberia Occidental, orío Vasyugan.
Río amán de Saranpaul.
OElbrús ye o punto mas alto de Rusia.

Rusia ye situata entre Europa oriental y Asia septentrional (chusto a divisoria entre os dos continents, a cordelera d'osUrals, se troba en territorio ruso), y en l'extremo oriental ye deseparata d'o estauestausunidense d'Alaska por oestreito de Bering.

Muga a lo norte con l'oceano Arctico a traviés d'amar de Barents, amar de Kara, amar de Laptev, amar d'a Siberia Oriental y amar de Chukchi. Astí se troban osarchipelagos deNueva Zembla,Tierra de Francisco Chusé,Tierra d'o Norte yNueva Siberia y aisla de Wrangel.

A l'este, muga con oestreito de Bering que a desepara d'America y con l'oceano Pacifico a traviés d'oestreito de Bering, a mar d'Okhotsk y amar de Chapón. Astí se troban aisla de Sakhalin y asislas Kurils; y a lo sud d'istas bi ha a islachaponesa deHokkaido.

A lo sud, tien mugas terrestres conCorea d'o Norte, aRepublica Popular de China,Mongolia yCazaquistán. A lo sud-ueste muga con amar Caspia y as montanyas d'oCaucas, que deseparan Rusia d'Azerbaichán yCheorchia.

A l'ueste, as suyas mugas son amar Negra y amar d'Azov,Ucraína,Belarrusia,Letonia,Estonia, amar Baltica a traviés d'ogolfo de Finlandia,Finlandia yNoruega. Deseparato de Rusia se troba l'oblast u provincia deKaliningrad, que muga a lo norte y a l'este conLituania, a lo sud conPolonia y a l'ueste con a mar Baltica.

Rusia s'estendilla a traviés d'a mayor parti d'o norte d'Eurasia y, por tanto, existen una gran variedat de paisaches y climas. A mayor parti d'o paisache consiste en planas granizas, tanto en a parti europea como en a parti asiatica que son amplament conoixitas como, por eixemplo,Siberia. Istas planas son, mas que mas,estepa a lo sud y selvas densas a lo norte, con atundra a lo largo d'a costa d'o norte. Se troban cadenas montanyosas a lo largo d'as mugas d'o sud, como loCaucas (a on que se troba oElbrús, o punto mas alto de Rusia con 5.633metros d'altaria) y l'Altai. A l'este bi ha la sierra deVerkhoiansk y osvolcans d'apeninsula de Kamtchatka. En a parti central i son osUrals, que son a división prencipal entre Europa y Asia.

Rusia tien una luenga linia de costa de mas de 37.000kilometros a lo largo d'os oceanosArctico yPacifico, asinas como mars interiors com amar Baltica, amar Negra y amar Caspia. As mars mas chicotas fan parti d'os oceanos; amar de Barents, amar Blanca, amar de Kara, amar de Laptev, amar de la Siberia Oriental y amar de Chukchi fa parti de l'Arctico, mientres que oestreito de Bering, amar d'Okhotsk y amar de Chapón perteneixen a l'Oceano Pacifico. As islas prencipals que se i troban incluyenNueva Zembla, aTierra de Francisco Chusé, aTierra d'o Norte, asislas de Nueva Siberia, aisla de Wrangel, asislas Kurils y aisla de Sakhalin.

Rusia ye trescruzata por gransríos. Os d'a parti europea que desembocan en as mesmas costas rusas son oVolga, oDon, oKama, l'Oka y oDvina Septentrional, mientres que os que desembocan en atros países son oDnieper y oDvina Occidental. En Asia se i troban l'Obi, oIrtix, oYenisei, l'Angara, orío Lena y l'Amur. Oslacos prencipals incluyen olaco Baikal, olaco Ladoga y olaco Onega.

Cheografía humana

[editar |modificar o codigo]
Ciudat de Moscú.
Seu de Cristo lo Salvador, destruyita mientres a epoca sovietica, reconstruyita entre 1990 y 2000.

Dinamica de población

[editar |modificar o codigo]

Seguntes as estimacions preliminars, apoblación rusa l'1 de chinero de2007 yera de bels 142 millons de personas. En 2007, a población heba baixato un 0,17% y en 2006 un 0,37%. Rusia ye una sociedat diversa y multietnica, bi ha mas de 120 grupos etnicos y indichenas.[4] En 2006 186.380 inmigrants plegoron a Rusia, d'os cuals un 95% proveniban d'os paises d'aComunidat d'Estaus Independients, muitos d'els de parla rusa. Encara que a población rusa ye relativament gran, adensidat de población ye muit baixa, debito a la extensión territorial d'o país. A mayor parti d'a población se concentra en a Rusia europea amán d'osUrals y a lo sud-ueste deSiberia. Un 73% d'a población yeurbana.[5] Seguntes os datos d'o censo de 2002, as ciudaz mas grans d'o país sonMoscú (10,1 millons) ySant Petersburgo (4,7 millons). Once ciudaz mas tienen una población d'entre 1 y 2 millons d'habitants:Chelyabinsk,Kazan,Novosibirsk,Nizhny Novgorod,Omsk,Perm,Rostov d'o Don,Samara,Ufa,Volgograd yYekaterinburg.

O maximo de población rusa goso estar de 148,7 millons d'habitants en1991,[6] pero dende allora la población ha ito baxando; de feito en 2007, o numero de muertos estió superior a lo numero de naixencias.[7] Atasa de creiximiento poblacional estimata ta 2008 ye de –0,474%.[8] As causas prencipals d'o creiximiento negativo d'a poblavión son una altatasa de mortalidat y una baixatasa de natalidat (de 16 por cada mil habitants y d'11 por cada mil habitants respectivament).[8] Manimenos, oMinisterio de Salut de Rusia preveye que en2011 as tasas de natalidat y mortalidat serán iguals.[9]

Luengas

[editar |modificar o codigo]

Se parlan en Rusia cuasi 100 luengas diferents.[10] Seguntes o censo de 2002, amás d'oruso, luenga oficial parlata en toz ossubchectos federals, se i parlan tamién otartaro (5,3 millons de personas) y l'alemán (2,9 millons).[11] Oruso ye a unica luenga oficial d'o estau, pero a Constitución atorga a lasrepublicas o dreito a escullir a suya luenga propia cooficial con o ruso.[12] Atamas d'a suya extensión (o ruso ye a luenga mas estendillata cheograficament d'Eurasia) a luenga ye relativament homochenia. O ruso ye aluenga eslava con o numero mas gran de parlants.[13] O ruso ye una d'as seis luengas oficials d'asNacions Unidas.

Etnografía

[editar |modificar o codigo]
Hombre y muller d'oDaguestán.

Rusia ye una sociedat diversa y multietnica. Osrusos forman un 80% d'a población total d'a Federación Rusa. Con tot y con ixo, i viven mas de 120 grupos etnicos. Belluns d'istos pueblos son muit chicoz, con menos de 1000 individuos; de feito, amás d'os rusos nomás ostartaros, osucraineses, oschuvaixes, osbaixkirs, oschechens y osarmenios superan o millón de personas.[2] A Federación Rusa reconoixe a diversidat etnica en estar formata por 21 republicas de minorías, 10 districtos autonomos y una rechión autonoma. En istas rechions, a nacionalidat eponima, manimenos, ye inferior, en numero, a los rusos que i viven.[2] Bellas minorías nacionals demandan mayor autonomía u y incluso a independencia.

Relichión

[editar |modificar o codigo]

OCristianismo, oIslam, oBudismo y oChudaísmo son asrelichions tradicionals de Rusia y consideratas, seguntes una lei aprobata en1997, como parti d'o"herencio cultural" d'o estau.[14] AIlesia Ortodoxa Rusa ye a relichión dominant.[15] Seguntes una enquesta realizata por o Centro d'Investigación d'Opinión Publica Ruso, un 63% d'os encuestaus se consideraban rusos ortodoxos.[16] Manimenos, nomás un 15-20% ye practicant; unatro 10-15% practica o Islam.[8] Un gran porcentache d'a población rusa no ye practicant u yeatea uagnostica, un legato d'o suyo pasato sovietico.[8]

Historia

[editar |modificar o codigo]

Antiga Rusia, eslaus orientals y a Rus de Kiev

[editar |modificar o codigo]

Antes d'osieglo I, as vastas tierras de Rusia meridional estioron pobladas por cuantas tribus, muit dispersas por l'immenso territorio, como osproto-indoeuropeus yescitas. Entre osieglo III ysieglo VI as estepas estioron asolatas por ondadas succesivas d'invasions nomadas, dirichidas por tribus que a ormino continarían a suya abance dicaEuropa, como estió o caso d'oshunnos yavaros.

Entre o periodo d'osieglo V a osieglo VII los abances humans son representaus por acultura de Dyakovo, en plenaedat de fierro, que ocupaba a zona d'o Volga Superior, oValday y l'aria derío de Oká. A cultura de Dyakovo yera formada por a chentugrofinesa, os denantpasaus d'as tribusMerya,Muroma,Meshchera yVepsos. Toda a toponimia rechional ugrofinesa y o suyo caracter hidronimo nos transporta a ista cultura, un eixemplo ye o ríoYauza, afluent d'oMoscova, y probablement o mesmorío Moscova tamién.

Osturcos y oscazacos reinoron as estepas mas baixas d'a cuenca d'aVolga entre os marsCaspia yNegro enta osieglo VIII. Destacoron por as suyas notorias leis de tolerancia cosmopolita. Osgazaros estioron a connexión comercial prencipal entre o Baltico y l'imperio musulmánAbasí radicaus enBagdad. Se convirtioron en importants aliaus de l'Imperio Bizantín y emprendioron una serie de guerras exitosas contra osCalifatos arabes.

En ista yera, o termin "Rhos" u "Rus" estió primer aplicau a osvaregos y dimpués tamién a os eslaus que habitaban a rechión. En o periodo d'osieglo X aXI aRus de Kiev u Rusia medieval plegó a estar o prencipau mas gran en Europa y un d'os mas prospers, a causa d'o comercio diversificau tanto con Europa como con Asia. a obridura de nuevas rutas d'o comercio con Oriente en o tiempo deAs Cruzadas contribuyó a la decadencia y a la fragmentación d'o prencipau a fins d'osieglo XII.

En o periodo d'osieglo XI yXII, as incursions constants d'as tribus turcas nomadas, como ospolovtsy y ospacinacos, levoron a la migración masiva d'as poblacions eslavas, d'o sud fertil a las rechions d'o norte, conoixius comoZales'e. Os estaus medievals d'aRepublica de Novgorod y oPrencipau de Vladímir-Súzdal surtioron como sucesors d'oRus de Kiev. Mientres, o curso mediano d'o río Volga yera dominau por o estau musulmán deBulgaria d'o Volga. Como muitas atras partes deEurasia, istes territorios fuoron invadius por osmongols, formando o estau d'aHorda Dorada que saqueyaría os prencipaus rusos entre mas de tres sieglos. Amán d'a metat d'a población rusa morirá entre a invasión mongola; posteriorment conoixius como ostartaros, gubernarán as extensions meridionals y centrals de Rusia mientres que os territorios actuals deUcraína yBelarrusia serán incorporaus a oGran Ducau de Lituania yPolonia, dividindo asinas a oseslaus orientals entrebelarrusos a o norte yucraineses a l'ueste.

Igual que en osBalcans, o movimiento nomada retrasó o desarrollo economico y social d'o país. Manimenos, aRepublica de Nóvgorod de conchunta con a ciudat dePskov retenioron bel grau d'autonomía entre o tiempo d'ayunta mongola y podioron en gran parte privar as atrocidaz que afectoron a la resta d'o país. En l'anyo1240, a Republica de Novgorod, dirichida porAlexánder Nevsky (1220-1263), refusó os intentos d'os cruzaus chermanicos d'aOrden Teutonica de colonizar a rechión.

Prencipau de Moscú

[editar |modificar o codigo]

A diferencia d'o suyo lider espiritual, l'Imperio Bizantín, Rusia, baixo o liderache deMoscú, podió revivir y organizar a suya propia guerra de la reconquiere, subchugando finalment a os suyos enemigos y anexando os suyos territorios perdius. Dimpués d'a caita deConstantinoble en1453, a Rusiamoscovita queda como o solo estau cristiano funcional en a buega d'Europa Oriental, adquirindo asinas o dreito de reclamar a succesión a o legato de l'Imperio romano d'Oriente. Encara baixo o dominio d'os mongol-tartaros, o Ducau de Moscú prencipió a afirmar a suya influencia en Rusia Occidental en o prencipio d'osieglo XIV. O resurchimiento espiritual, emparau por a Ilesia Ortodoxa y santoSergio de Rádonezh, aduyó a o Ducau de Moscú a redotar a os mongolo-tartaros en aBatalla de Kulikovo en1380.

Ivan IV "O Terrible" (1530-1584) mete fin a o control d'os invasors, consolidando rechions cercanas baixo o dominio deMoscú. Ye o primer en tomar o titol de "Gran Duque de Todas as Rusias".

A'l prencipio d'osieglo XVI, o Estau ruso prenió como fiques prencipals recuperar toz os territorios perdius a consecuencia d'a invasión mongolo-tartara y protecher a zona fronteriza meridional contra os ataques d'ostartaros de Crimea (As Guerras Ruso-De Crimea) y de cualques lugars turcos. Os fidalgos, recibindo una sinyoría d'o sobirán, estioron obligaus a servir en l'exercito. O sistema d'a sinyoría plegó a estar la base ta a caballería noble. En1547,Ivan IV fue coronau oficialment como o primerZar de Rusia. Entre o suyo reinau, Ivan IV anexionó rechions deKazán yAstracán entre atras y transformó Rusia en un estau multietnico. Iván IV promulgó un nuevo codigo de leis (Sudebnik de1550), establindo o primer cuerpo representativo feudal (Zemsky Sobor) y introdució a autochestión local en as rechions rurals. A zaguers d'o sieglo,cosacos rusos fundoron os primers establimientos enSiberia Occidental. O suyo reinau tamién estió marcau por a larga y fracasada guerra contra a coalición de Polonia, Lituania y Suecia ta l'acceso a o comercio a traviés d'amar Baltica.

Iván levó a cabo una serie de porgaduras en a aristocracia feudal, probablement provocadas por a traiduría por parte de principeKurbsky, por as cuals dentró en a historia como "O Terrible". Dimpués d'a suya muerte os fracasos militars, as epidemias y as pobrascullitas debilitoron o Estau, ostartaros de Crimea creman a ciudat de Moscú. a muerte d'os fillos d'Iván combinau con o fame de1601-1603 levan a la guerra civil y a la intervención estranchera.

A meyaus d'osieglo XVII i heba establimientos rusos en Siberia Oriental y en apeninsula de Chukchi a traviés d'orío Amur. En1648 o navegant rusoSemión Dezhniov descubre o estreito que deseparaSiberia deAlaska. Mas tarde, en1728 será explorau por o navegant danésVitus Bering, y levará o suyo nombre (estreito de Bering).

Imperio Ruso

[editar |modificar o codigo]

O controlmoscovita d'a nación naixient continó dimpués d'a intervención polaca baixo a dinastía subsiguient deRomanov, empecipiando con o ZarMiguel I de Rusia en1613.Pero I o Gran, qui gubernó oZarato Ruso, redotó a l'Imperio sueco entre aGran Guerra d'o Norte, forzando-lo a cederKarelia Occidental yIngria (dos rechions perdidas por Rusia en oTiempo de Dificultaz), y deLivonia (actualsEstonia meridional yLetonia septentrional). Isto aseguró l'acceso de l'Imperio Ruso a o mar y o comercio maritimo, en Ingria. Fundó en1703 una nueva capital,San Petersburgo y estió, en gran parte, responsable de levar a cultura d'Europa Occidental a Rusia, a resultas d'as suyas reformas.

Dimpués de ditas reformas, Rusia obtenió poder en Europa.Catarina a Gran, que gubernó entre1762 a1796, continó os esfuerzos de Pero I ubicando a Rusia como un d'os grans poders europeus. Como eixemplos d'a participación europea en osieglo XVIII, se destacan aGuerra de Succesión Polaca y aGuerra d'os Siet Anyos. Dimpués d'a división de Polonia, Rusia adquirió os significativos territorios d'o ueste, os cuals se trobaban poblaus prencipalment por personas de relichiónortodoxa. A consecuencia d'as guerras contra l'Imperio Otomán, Rusia augmentó as suyas buegas dica omar Negro tenendo como objetivo a protección d'a rechión cristiana d'os Balcanes contra os turcos. En1783, Rusia y o Reino cheorchiano (que fue devastau cuasi totalment por as invasions persas y por os turcos) sinyoron otractau de Georgievsk seguntes o cualCheorchia (Kartl-Kakheti) recibió a protección de Rusia.

En1812, habendo reuniu cuasi meyo millón de soldaus franceses y provenients d'os suyos atros estaus conquerius en Europa,Napoleón invadió Rusia. Manimenos, dimpués de tomar Moscú, fue forzau a retirar-se enta Francia. Cuasi o 90% d'as fuerzas invasoras murioron en as batallas con l'exercito ruso, a causa d'os guerrillers, y o crudo hibierno. Os exercitos rusos rematoron a persecución de l'enemigo tomando a suya capital,París.

Os oficials d'as guerras napoleonicas levoron a Rusia las ideyas d'o liberalismo y mesmo procuroron reducir os poders d'o zar entre a rebelión frustrada d'osdekabristas en1825, a cual fue seguida por cuantos decenios de represión politica. Unatro d'os resultaus d'as guerras napoleonicas, estió a constitución deBesarabia, y deFinlandia en l'Imperio Ruso, y a creyación d'o Congreso Polonia. a permanencia d'aservitut y as politicas conservaderas deNicolau I de Rusia estorboron o desarrollo de l'Imperio Ruso a meyaus d'osieglo XIX. Como resultau, o país fue redotau en aGuerra de Crimea (1853-1856) por una alianza de poders europeus mayors que incluiban aGran Bretanya,Francia, l'Imperio Otomán yPiamonte-Cerdenya.

L'actividat revolucionaria moderna en l'Imperio Ruso prencipió con a Rebelión Decembrista de1825, y encara que aservitut fue abolida en 1861, lo fuo en termins desfavorables ta os labradors y sirvió ta animar a os revolucionarios. Un parlamento, aDuma estatal, fue establiu en1906, dimpués d'a Revolución de 1905, pero o malestar politico y social siguió. Estando agravau entre aPrimera Guerra Mundial por o fracaso militar y a escaseza d'alimento en as ciudaz prencipals.

O succesor deNicolau I de Rusia,Aleixandre II (1855-1881) fue forzau a emprender una serie de reformas completas y publicó un decreto abolindo aservitut, en1861. As grans reformas d'o reinau d'Aleixandre II dirichioron cada vez mas rapido o desarrollo y as tentativas d'o capitalistaSerguéi Witte enta a industrialización. Una atmosfera de eslaufilia yera en augmento, liderata por a victoria de Rusia en aGuerra Ruso-Turca, a cual forzó a l'Imperio Otomán a reconoixer a independencia de Rumanía, de Serbia y Montenegro, y l'autonomía de Bulgaria.

O fracaso de las reformas y a supresión de lo agrario a consecuencia d'o creiximiento d'a intelectualidat liberal, fomentó a continuidat d'os problemas. En a vispra dePrimera Guerra Mundial, a posición d'o ZarNicolau II y a suya dinastía pareixió precaria.

O gubierno ruso no querió participar en aPrimera Guerra Mundial, pero sentiba que a sola alternativa yera l'acceptación d'adominación alemana d'Europa. Rusos de clase alta y burgueses aduyoron en o esfuerzo de guerra d'o rechimen. Labradors y treballadors, en cambio participoron con muito menos entusiasmo debant d'a situación.Alemanya teneba un exercito que levaba a debantera en Europa y un enorme poder industrial, tenendo amás a Austria y l'Imperio Otomán como os suyos aliaus en a guerra. Consecuentment, Rusia fue forzada a luitar en atras tres guerras y en a guerra anglesa simultaniament. Baixo istas circumstancias o esfuerzo ruso en a guerra estió impresionant. Habendo ganau cuantas grans batallas en1916, l'exercito guardó distancia cuan esclató aRevolución rusa de 1917, en parte por razons economicas, pero prencipalment porque a desconfianza publica ya existent enta o rechimen creixió por a corrupción y a traiduría. Muitas historias estioron inventadas u enormement exacheradas, tal como a creyencia que un mistico,Grigori Rasputín, tenió gran influencia politica dentro d'o Gubierno. O que importó, manimenos, fuo que se creyoron as remors.

Revolución de 1917 y a fin d'a era zarista

[editar |modificar o codigo]

Tot y que Rusia se industrializaba rapidament, tasament una chicota parte d'a población, mas que mas nobles y cualques industrials, teneban buenas condicions de vida. Os labradors yeran pobres y, encara queAleixandre II heba feito una chicota la reforma agraria, lis yera muit dificil d'acceder a la propiedat d'a tierra. As succesivas redotas en as batallas mientres aI Guerra Mundial y o descontento cheneralizau d'a población levoron a que a economía interna prencipiase a deteriorar-se, la cual cosa condució a o caos social y a cuantas rechiradas y intentos revolucionarios. Istas revolucions tienen dos calendatas:1905 y1917. En arevolución de 1905 prencipió a fin d'a era zarista, cuan Rusia fue redotada inasperadament porChapón en una guerra entre istos dos países, aGuerra Ruso-Chaponesa. Chapón yera un país chicot y feble a rantecnolochico, y isto espantó a o zarNicolau II y afectó a la suya popularidat. Igualment, en1905 un grupo de treballadors elaboró una petición a o zar exichindo reformas economicas y socials. O movimiento fue violentament reprimiu por as tropas d'o zar, qui dioron muerte a alto u baxo 1.000 d'os treballadors. Ixe episodio fue conoixiu como "Domingo Sangroso", a partir d'él se formoron os primersSoviets.

O poder d'os sovieticos y a influencia d'arevolución de 1905 se fue feblando en os anyos siguients; manimenos, con a dentrada de Rusia en aPrimera Guerra Mundial, as condicions de vida de gran parte d'a población empiororon drasticament, chenerando as condicions ta nuevas rechiradas que darían orichen a laRevolución de febrero de1917, a onsocial-revolucionarios,mencheviques,cadets ybolcheviques intentoron dar -por separau- con nuevas formulas de gubierno ta Rusia, dando puesto a una breuRepublica d'inspiración occidental, estando-ne o suyo maximo liderAlexander Kerensky. Iste nuevo orden no prosperó, prencipalment, a la oposición d'os liders rusos d'a nueva republica a la marcha de Rusia d'a guerra, la cual cosa favoreixió a osbolcheviques que, encara que yeran una minoría politica entre os partius d'a epoca, yeran os solos que esfendeban a salida d'a guerra de traza intransichent; d'ista traza se dio orichen a larevolución d'octubre de1917, d'inspiración bolchevique, y a la posterior conquiesta d'o poder por parte d'os soviets lideratos porLenin yTrotsky, que creyoron oPartiu Comunista dando asinas os primers trangos ta a formación d'aUnión Sovietica.

Con a vistoria d'a revolución de febrero, s'establió un Gubierno provisional liderato porAlexander Kerensky, que teneba o refirme d'una man deliberals y democratas y mesmo teneba a colaboración d'ossoviets; sindembargo, a ezquierda y a dreita teneban fundas diferencias en cuantos temas, mas que mas respective d'a conducción d'a politica de guerra: a dreita quereba continar fendo parte d'o bandoaliato y a ezquierda quereba albandonar a guerra.[17] En chulio de 1917 principió aOfensiva Kerensky enGalitcia, en oFrent Oriental, que remató en un fracaso (mesmo que l'Ofensiva Brusilov en1916) orichinando asinas un abance de l'exercito alemán que anunciaba o esvoldregamiento d'o frent, feito agravato por l'alto indice de desercions en as filas de l'exercito ruso.[18]

Dimpués d'una sublevaciónbolchevique fracasata en chulio de1917, o suyo lider,Vladimir Ilich Lenin (naixiu Vladimir Ilich Ulianov), fuyó aFinlandia por seguranza.[19] Allí escribió "O Estau y a Revolución", clamando a una nueva forma de gubierno basata en consellos d'os treballadors usoviets y instituindo a o poder sovietico esleito, como revocable en tot momento por os treballadors. Entre agosto y setiembre, o cheneralLavr Kornilov prebó de derrocar a o Gubiernomenchevique d'Alexander Kerensky en o ditogolpe de Kornilov y Kerensky demanó aduya y refirme a os bloqueviques, en cedindo-lisarmas y salvando asinas a situación en a capital,Petrogrado, encara que Kerensky perdió asinas o refirme d'os liberals rusos; antiparte, os bolcheviques plegaron a estar mayoría en Petrogrado y enMoscú.[20]

Lenin tornó aPetrograu en octubre, inspirando aRevolución d'octubre con o lema "Tot o poder ta os soviets!".Trotsky, president d'o Soviet de Petrogrado, dirichió o derrocamiento d'oGubierno Provisional dende l'Instituto de Smolny,[19] dende o6 a o8 de noviembre de1917. A la fin d'a Revolución rusa de 1917, una facción politica marxista clamó a os bolcheviques a tomar o poder en Petrogrado y Moscú baixo o liderache de Lenin. Os bolcheviques cambioron o suyo nombre enta Partiu Comunista. L'asalto y a capitulación d'oPalacio d'Hibierno en a nueit d'o7 a o8 de noviembre marcoron o prencipio d'o gubierno sovietico. Kerenski, redotato, albndonó a ciudat y marchó enta o exilio.[19]

O zarNicolau II y familia reyal fuoron asasinatos en Yekaterimburgo y con ixo remató a zaguera dinastía rusa. Entre un tiempo se creyó en a remor que a filla menor d'a familia, a princesa Anastasia, heba sobrevivito, remor que investigacions recients han desmentito.

Dimpués d'a victoria d'os bolcheviques, Rusia sufre una Guerra Civil (1918-1922) entre os partidarios d'a revolución bolchevique (Exercito Royo) y os suyos opositors (Exercito Blanco), istos zaguers, emparatos en cualques momentos d'a guerra, por diversas potencias foranas. Ta ganar, Lenin adoptó o lema d'o "Comunismo de Guerra", en drenando recursos d'a producción agricola ta proveyer a os soldatos. Con a victoria de l'Exercito Royo grans companyías privadas fuoron zarradas como, por eixemplo, a empresaSmirnoff.

Era sovietica

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloUnión Sovieticaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

En plegar os bolcheviques en o Gubierno, teneban dos temas importants ta solventar: o primero, l'amenaza exterior a traviés de l'abance d'as tropas alemanas en oFrent Oriental; y o segundo, l'amenaza interior d'a oposición armata que lis feban atros movimientos politicos, mas que mas l'Exercito blanco contra-revolucionario.[21]

Ta solventar o primero d'istos problemas,Lenin sinyó a paz con asPotencias Centrals en oTractau de Brest-Litovsk, encara que acceptó importants perduas territorials a favor d'as Potencias Centrals y tamién acceptó a independencia de cuantos territorios que d'antis mas feban parte d'a Rusia zarista. Salvava asinas a supervivencia d'o mesmo rechimen revolucionario, con a cual cosa chustificó l'acceptación d'ixe tractau.[21]

Respective d'o segundo d'ixos problemas, se simplificoron a traviés de cuantosgolpes d'estau executatos por militars de dreita y refirmatos por l'almiranteAleksandr Kolchak que rematoron con bellos gubiernos d'os socialistas revolucionarios, oposatos a os bolcheviques y partidarios de Kerensky.[22] Prencipió asinas una contraofensiva d'os contra-revolucionarios a traviés de tot o país, esclatando asinas aGuerra civil rusa con aduya militar d'osAliaus, incluyindo-ie a oschaponeses que dentroron porSiberia a traviés deVladivostok; sindembargo, l'Exercito Royo establito porTrotsky redotó y fació fuera a las tropas aliatas y a os contra-revolucionarios, deixando asinas aLenin con as mans libres t'acotolar a os campesins aliaus con os social-revolucionarios que prebaban tamién de derrocar a o rechimen bolchevique.[22] En abril de1921 bi heba 165 exercitos en Rusia devantaus en armas contra os bolcheviques, d'os cuals os social-revolucionarios refirmaban 140.[23] Atamas d'os exitos militars y politicos bolqueviques, un elemento que estió clau en a suya victoria estió l'albandono d'a politica de confiscación d'alimentos y a suya substitución por a ditaNueva Politica Economica en ixe mesmo 1921.[24]

A victoria tenió un pre altismo: aGuerra civil rusa estió, dezaga d'arebelión taiping enChina en o sieglo XIX, a mas destructiva d'a historia, con mesmo mas victimas que en toz os frents d'a Primera Guerra Mundial, con 900.000 soldatos bolcheviques, 1.000.000 de soldatos d'os exercitos campesins y 8.200.000 victimas civils, amás d'os soldatos blancos, en numero encara desconoixito.[24]

A Unión Sovietica fue establida en aviento de1922 como a Unión d'as Republicas Sovieticas de Rusia (familiarment conoixida como Rusia Bolchevique),Ucraína,Belarrusia yTranscaucasia gubernadas, as tres primeras, por partius bolcheviques y a zaguera por o menchevique.

Revolución y a fundación d'o estau sovietico

[editar |modificar o codigo]

O levantamiento popular espontanio enPetrograu, en respuesta d'a caita d'a economía y a moral en tiempo de guerra, acabó con o derrocamiento d'o gubierno imperial en marzo de1917 (veyezRevolución de Febrero). A autocracia zarista fue reemplazada por oGubierno Provisional Ruso, que os suyos liders pensoron en establir unademocracia liberal en Rusia y continar participando en o costau d'aTriple Entente en aPrimera Guerra Mundial. Al mesmo tiempo, ta asegurar os dreitos d'a clase obrera, as asambleas de treballadors, conoixidas comoSoviets, naixen a lo largo de tot o país. Os bolcheviques, dirichius por Lenin, presionoron a favor d'una revolución socialista tanto en ditas asambleas como en as carreras, tomando o poder en o Gubierno Provisional en noviembre de1917 (veyerRevolución d'octubre). Solament dimpués d'a larga y sangrosa Guerra civil rusa de1918-1921, entre a cual s'aprebó a primeraConstitución sovietica de 1918 y que incluyó intervención estranchera en cuantas rechions de Rusia se afirmó o nuevo poder sovietico. Dimpués d'aGuerra Polaco-Sovietica de1919-1921, a "Paz de Riga" a prencipios de l'anyo1921 dividió os territorios disputaus deBelarrusia yUcraína entrePolonia y aRSFS de Rusia.

A muerte de Lenin y a puyata de Stalin

[editar |modificar o codigo]

Lenin se convertió en o maximo lider d'o nuevo estau, aUnión Sovietica, en establindo-ie unadictadura. Sindembargo, en1922 principioron os suyos problemas de salut, y o problema d'a suya succesión en o liderache d'o país prencipió a estar obchecto d debat. En o suyo testamento d'aviento de 1922 desaconsellaba que lo succedeseStalin, en decindo que:[25]

O camaradaStalin, en convertir-se ensecretario cheneral, ha teniu un poder sin de limites en as suys mans, y estoi que fácil que no sepa siempre como fe-ne emplego adecuatament.

En chinero de1923 Lenin demanaba que o partiu emprenese accions ta fer fuera a Stalin d'o cargo de secretario cheneral y que lo substituise "cualsiquiera atra persona que sía superior a Stalin mas que mas en un aspecto: que sía mas tolerant, mas leyal, mas eDucau y mas atento con os suyos camaradas".[25] Sindembargo, Lenin morió en chinero de1924 sin que hese podiu fer fuera a Stalin. Stalin recibió o refirme deLev Kamenev yGrigori Zinoviev, que pensaban que o posible problema ta o nuevo estau sovietico yeraTrotsky y no pas Stalin; os tres establioron untriunvirato ta gubernar a Unión Sovietica.[25]

Entre1923 y1925 o triunvirato luitó de conchunto t'aislar a Trotsky y privar-lo d'a suyasinfluencias en o partiu y en o estau, pero dimpués de lograr iste obchectivo, dende 1925 Stalin s'alió on os elementos mas dretans d'o partiu (Nikolai Bukharin,Alexei Rykov yMikhail Tomsky) ta fer fuera a Kamenev y Zinoniev; ta rematar por expulsar a ixos elementos mas dretans en1929 y establir un control absoluto por parte de Stalin.[26]

O stalinismo

[editar |modificar o codigo]

En consolidar o suyo poder dende 1929, Stlin establió en aUnión Sovietica o ditostalinismo, unadictadura totalitaria basata en o rechimen de terror ta mantener-se en os suyos cargos, fendo emplegos masivos d'a policia politica d'o rechimen (aNKVD) y d'un sistema de "purgas" ta suprimir (mesmo fisicament) a os suyos opositors, en un sistema que s'estendilló d'alto en baixo a traviés de tot o sistema politico sovietico.[27]

Esporte

[editar |modificar o codigo]

Como a gran succesor d'aUnión Sovietica, l'esporte continua estando una parti muit important d'a sociedat Rusa. Entre os esportes practicatos y mes populars estan osesportes d'hibierno, achimnasia, l'atletismo, obasketbol, l'aixedrez, otenis y o fútbol iste zaguer con mes importancia dende a desaparición d'a Unión Soviética.

Rusia en os Chuegos Olimpicos

[editar |modificar o codigo]

L'equipo ruso fue parcialment feito fuera d'osChuegos Olimpicos de Río 2016 y osChuegos Olimpicos d'hibierno de 2018 a causa d'os casos dedopache permitiu y organizau per o estau. A cualques atletas rusos se les permitió participar en os Chuegos Olimpicos de 2018 baixo una bandera neutral con o nombre d'Atletas Olimpicos de Rusia.

Dimpués d'ainvasión rusa d'Ucraína de 2022, oComité Olimpico Internacional (COI) condenó la violación d'atregua olimpica adoptada per l'Asembleya Cheneral d'aONU per parte de Rusia. Lo COI pidió a las federacions d'esportes que prohiban a os atletas rusos participar en cualsequier evento internacional dica nuevo aviso, o 3 de marzo o Comité Paralimpico Internacional prohibió a os atletas rusos competir en osChuegos Paralimpicos d'hibierno de 2022. Lo COI tamién retiró la Orden Olimpica aVladimir Putin.

Competicions esportivas

[editar |modificar o codigo]

Rusia tien una gran tradicción esportiva y bi ha organizato belunas d'as competicions esportivas mes importants d'o mundo entre as que destacan osChuegos Olimpicos en a suyaXXII edición d'a era moderna celebratos enMoscú en1980, ciudat que tamién estió a seu d'oCampionato d'o Mundo d'Atletismo de 2013,[28] y la ciudat deSochi estió la siede d'osChuegos Olimpicos d'hibierno en a suyaedición de 2014.

Tamién organizó aCopa Mundial de Futbol de 2018, As ciudaz siedes estioron:Moscú (dos estadios),Kaliningrado,Samara,Sant Petersburgo,Ekaterimburgo,Rostov d'o Don,Sochi,Krasnodar,Nizhni Nóvgorod,Kazán,Saransk yVolgogrado; encetó lo 14 de chunyo y finalizó lo 15 de chulio.

En esportes de motor dende l'anyo 2014 dica 2021, se fació oGP de Rusia deFormula 1, que se disputaba en a ciudat deSochi en ocircuito d'ixa ciudat y que se feba per as inmediaciones d'a Villa Olimpica. Pero deixó de disputar-se per la exclusión de Rusia d'as competicions esportivas y d'as sancions a lo país dimpués d'aInvasión rusa d'Ucraína de 2022, lo contracto d'o Gran Premio se dio per rematau, no disputando ni la edición de 2022 ni las posteriors.

Bibliografía

[editar |modificar o codigo]
  • (es) Stephen J. Lee:Dictaduras Europeas 1918-1945. Inforbook's, SL/ServiDOC, SL. Barcelona, 2004.

Vinclos externos

[editar |modificar o codigo]

Referencias

[editar |modificar o codigo]
  1. (an)Diccionario aragonés-castellano-catalán.Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de2024 (accesible vía web).
  2. 2,02,12,2Russia, Encyclopedia Britannica
  3. Excerpted from Glenn E. Curtis (ed.):Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods, Federal Research Division of the Library of Congress, 1998.
  4. 1 de chunio de 2007:A great number of children in Russia remain highly vulnerable, United Nations Children's Fund.
  5. Resident population, Federal State Statistics Service.
  6. Demographics, Library of Congress
  7. Demography, Federal State Statistics Service.
  8. 8,08,18,28,3People. Russia. CIA - The World Factbook.
  9. Russia's birth, mortality rates to equal by 2011 - ministry, RIA Novosti.
  10. Russia.Encyclopedia Britannica.
  11. Censo Ruso de 2002, 4.3. Población por nacionalidat y conoiximiento d'o ruso; 4.4. Conoximiento d'as luengas, Servicio d'Estatistica d'o Estau Federal
  12. AConstitución d'a Federación Rusa (articlo 68, para. 2)
  13. Universidat de Toronto.
  14. Eastern Europe, Russia and Central Asia; Imogen Bell
  15. Religion In Russia, Embassy of the Russian Federation
  16. (ru)Опубликована подробная сравнительная статистика религиозности в России и Польше, religare.ru
  17. (Lee, 2004:52)
  18. (Lee, 2004:53)
  19. 19,019,119,2(Lee, 2004:50)
  20. (Lee, 2004:51)
  21. 21,021,1(Lee, 2004:58)
  22. 22,022,1(Lee, 2004:59)
  23. (Lee, 2004:61)
  24. 24,024,1(Lee, 2004:65)
  25. 25,025,125,2(Lee, 2004:76)
  26. (Lee, 2004:76-78)
  27. (Lee, 2004:83-85)
  28. (en)And the hosts will be… Daegu (2011) and Moscow (2013).


Bandera d'a Unión SobieticaExUnión de Republicas Socialistas Sovieticas (URSS)
Armenia |Azerbaichán |Belarrusia |Cazaquistán |Cheorchia |Estonia |Letonia |Lituania |Moldavia |Kirguizistán |Rusia |Tachiquistán |Turkmenistán |Ucraína |Uzbekistán


Bandera de la CEIComunidat d'Estaus Independients (CEI)
Armenia |Azerbaichán |Belarrusia |Cazaquistán |Kirguizistán |Moldavia |Rusia |Tachiquistán |Turkmenistán (asociau) |Uzbekistán


Estaus d'Asia

Afganistán |Arabia Saudita |Armenia1 |Azerbaichán1 |Bahrein |Bangladesh |Birmania |Bután |Brunei |Cambocha |Cazaquistán1 |Corea d'o Norte |Corea d'o Sud |Chapón |Cheorchia1 |Republica Popular de China |Republica de China (Taiwan) |Chipre1 |Chordania |Echipto |Emiratos Arabes Unius |Filipinas |India |Indonesia |Irán |Iraq |Israel |Kirguizistán |Kuwait |Laos |Liban |Malaisia |Maldivas |Mongolia |Nepal |Omán |Palestina2 |Pakistán |Qatar |Rusia1 |Singapur |Sri Lanka |Siria |Tachiquistán |Tailandia |Timor Oriental |Turquía1 |Turkmenistán |Uzbekistán |Yemen |Vietnam

Dependencias:Akrotiri y Dhekelia |Hong Kong |Islas Cocos |Isla de Nadal |Macau |Territorio Britanico de l'Oceano Indico
1 Perteneix aEuropa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye enAsia.2 Territorio controlau por Israel y gubernau por l'Autoridat Nacional Palestina.


Estaus d'Europa
Abkhasia3 |Albania |Alemanya |Andorra |Armenia2 |Austria |Azerbaichán1 |Belarrusia |Belchica |Bosnia y Herzegovina |Bulgaria |Cazaquistán1 |Croacia |Cheorchia1 |Chipre2 |Chipre d'o Norte2, 3 |Chequia |Dinamarca |Eslovaquia |Eslovenia |Espanya1 |Estonia |Finlandia |Francia1 |Grecia |Hongría |Islandia |Irlanda |Italia1 |Kosovo3 |Letonia |Liechtenstein |Lituania |Luxemburgo |Macedonya d'o Norte |Malta |Moldavia |Mónegue |Montenegro |Noruega |Osetia d'o Sud3 |Países Baixos |Polonia |Portugal |Reino Uniu |Rumanía |Rusia1 |San Marino |Serbia |Suecia |Suiza |Transnistria3 |Turquía1 |Ucraína |Vaticano
Dependencias:Åland |Akrotiri y Dhekelia |Chibraltar |Guernési |Isla de Man |Islas Feroe |Jèrri |Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa.2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa.3 Parcialment reconoixiu.


Subdivisions administrativas deRusiaBandera de Rusia
Subchectos federals
RepublicasAdiguesia |Altai |Baixkiria |Buriatia |Calmuquia |Carelia |Chechenia |Chuvaixia |Crimea1 |Daguestán |Donetsk1 |Inguixia |Khakasia |Kabardino-Balkaria |Karachai-Cherkesia |Lugansk1 |Mari El |Mordovia |Osetia d'o Norte-Alania |Republica Komi |Sakha |Tataria |Tuva |Udmurtia
Territorios ukraisAltai |Khabárovsk |Kamchatka |Krasnodar |Krasnoyarsk |Perm |Primorie |Stávropol |Zabaykalsky
Provincias uóblastsAmur |Arkhánguelsk |Astrakhán |Bélgorod |Briansk |Chelyabinsk |Irkutsk |Ivánovo |Kaliningrad |Kaluga |Kémerovo |Kírov |Kostromá |Kherson1 |Kurgán |Kursk |Leningrad |Lípetsk |Magadán |Moscú |Múrmansk |Nizhni Nóvgorod |Nóvgorod |Novosibirsk |Omsk |Orenburgo |Oriol |Penza |Pskov |Riazán |Rostov |Sakhalín |Samara |Sarátov |Smolensk |Sverdlovsk |Tambov |Tiumén |Tomsk |Tula |Tver |Uliánovsk |Vladímir |Volgograd |Vólogda |Vorónezh |Yaroslavl |Zaporozhie1
Ciudatz federalsMoscú |Sant Petersburgo |Sevastopol1
Provincia autonomaHebreus
Districtos autonomosChukotka |Khantia-Mansia2 |Nenetsia3 |Yamalia-Nenetsia2
1. Reconoixiu internacionalment como parti d'Ucraína · 2. Administrativament subordinau a l'oblast de Tiumén· 3. Administrativament subordinau a l'oblast de Arkhánguelsk
Districtos federals
Extremo Orient |Meridional |Nortoccidental |Siberia |Urals |Volga |Central
Control d'autoridaz
Obteniu de "https://an.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusia&oldid=2337281"
Categoría:
Categorías amagadas:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp