Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Apuerta[1] ye un forato de forma regular feito en asparetz ufronteras d'osedificios ta permitir o transito d'entre l'interior y l'exterior d'iste. También son clamatas asinas as fuellas que la zarran.
A palabra "puerta" provién d'olatínporta[2], que tiene o suyo orichen en o verboportare (portar u alzar). En o rito de l'antiga Roma, cuan s'encetaba a construcción d'unaciudat, s'heba de fer unsulco con unaladro arredol d'an que se queriba construyir, d'a mesma forma que heban feito mes antigament encara osetruscos. Ixe sulco heba d'estar respetato permotivos d'a suya naturaleza sagrada, con implicacions que no se podeba trescruzar per as personas. A importancia d'iste factor yera tal que en amitolochía clasica,Romulo mató a suchermanoRemo per trescruzar o sulco fundacional d'aciudat de Roma.
Perque, como ye natural, yera menester de poder dentrar-ie y salir-ne d'ixe perimetro, en trazar-lo s'heba d'alzar y transportar a mano l'aladro per bels metros ta que as chents podesen transitar en o espacio que bi quedase. Posteriorment, en estar alzadas as murallas perimetrals d'a población, o puesto an que s'heba alzato l'aladro alquiriba a naturaleza d'o que hue le decimospuerta.
Atraviesa, que ye a pieza inserta ta la frontera que fa a faina estrutural de mantenir a transmisión de cargas de l'edificio.
Ozarrallo u azarralla, que ye o conchunto de piezas que forman l'apariello d'atrancada d'a puerta, cheneralment afixato ta la pana.
Atranca,trallo defusta que s'enchasca en dos foratos feitos en asparetz a canto d'a puerta per a suya man ta lan que s'ubre l'anglo de chiro, u bien suportes an que ha de quedar afixada. D'ixa manera, queda imposibilitato d'ubrir a puerta cuan ista pieza ye puesta.
Abastida (tamiénmarco,aro) ye a estructura (cheneralment defusta) afixada ta la parete en que se ubre a puerta. As partes verticals d'a bastida son asbrancas y a parte horizontal se conoixe comocabecero,capezal,sobreportal,cuairón,cucirón ubordil. Sobre a bastida se fixan asalguazas ucurrons que permiten que s'ubra y se zarre afuella.
Afuella upana (tambiénpano), que ye a estructura prencipal d'a puerta, podendo estar fixa u móbil respecto a o marco.
Obranquil,branquilera, utrango ye o escalón que gosa haber en a solera de cualques puertas exteriors.
