Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
L'oro ye un elemento metalico que tien una color amariella en bruto, pero que puet amostrar-se negro, rubí u morato en divisions finas. Ye considerato por beluns como o elemento mas polito de toz y ye ometal mas maleable y dúctil que se conoixe.[2] De feito, unauncia (28,35g) d'oro puet modelar-se de forma que cubra una extensión de 28metros cuadratos. Como ye un metal blando, asaliacions con atros metals a fin de proporcionar-ledureza son frecuents.
Se tracta d'un metal muitdenso, con un altopunto de fusión y una altaafinidat electronica. Os suyosestaus d'oxidación mas importants son +1 y +3. Tamién se troba en o estau d'oxidación +2, asinas como en estaus d'oxidación superiors, pero ye menos frecuent.
Amás, l'oro ye un buen conductor d'a calor y d'aelectricidat, y no l'afecta l'aire ni a mayoría d'achents quimicos. Tien una alta resistencia a l'alteración quimica por parti d'a calor, a humedat y a mayoría d'os achentscorrosivos, y asinas ye bien adaptato a o suyo uso ta cudir monedas y en a choyería.
A color de l'oro puro ye amariella metalica. L'oro, ocesio y l'arambre son os unicoselementos metalicos que tienen una color natural que no sía ni grisa ni blanca. A color grisa habitual d'os metals pende d'a suya "mar d'electrons", que ye capable d'absorber y tornar a emitirfotons a o largo d'un amplo rango de frecuencias. L'oro reacciona d'una traza diferent, pendendo d'efectos relativistas sutils que afectan a osorbitals que rodian os atomos d'oro.[3][4]
Se pueden aconseguir aliacions d'oro coloriato como l'oro rosa, adhibindo-ne diversas cantidaz d'arambre y archent, tal como se veye en a imachen. As aliacions con paladio u níquel tamién son importants en a choyería comercial, ya que producen aliacions d'oro blanco. Menos habitualment, adhibindomanganeso,aluminio,fierro,indio y atros elementos se pueden producir mas colors inusuals d'oro ta diversas aplicacions.[5]
L'oro ye un material conoixito por la humanidat dende l'antiguidat, o puesto mes antigo a on s'ha trobato oro ye aNecropolis de Varna, datata en entre o4600 y o4200 aC.[6]
Bel hieroglifico echipcio de l'anyo 2600 aC. fa referencia a iste material y deciban que yera mas abundant que apols.[7]
L'oro puro ye muit tovo ta estar emplegato normalment y s'endurece aleyando-lo con plata y arambre. L'oro y as suyas muitas aliacions s'emplegan muito enchoyería, a fabricación de monedas y tamién comopatrón monetario en muitos países. A causa d'a suya buena conductividat electrica y a suya resistencia a la corrosión, asinas como una buena combinación de propiedaz quimicas y fisicas, se prencipió a emplegar en zaguerías d'o sieglo XX como metal en a industria.
A suya alta conductividat electrica y resistencia a la oxidación ha permitito un amplo uso como capas primeraselectrodepositatas sobre a superficie de connexions electricas ta asegurar una connexión buena, de baixa resistencia.
Como l'archent, l'oro puet formar fuertesamalgamas con omercurio que a vegatas s'emplegan enempastes dentals.
L'orocoloidal (nanoparticlas d'oro) ye una solución intensament coloriata que se ye estudiando en muitos laboratorios con fins medicas y biolochicas. Tamién ye a forma emplegata como pintura dorata en ceramicas.
S'emplega como recubrimiento protector en muitossatelites por o feito de que ye un buennreflector d'a luzinfrarroya.
Ye utilizato tamién ta premiar a os campions en bels competicions esportivas, medalla d'oro ta o campión, d'archent ta o subcampión ybronce ta o tercer claseficato,
Utilizato tamién ta fer medallas honorificas y premiar destacatos personaches d'una ciudat o territorio como a Medalla de Oro de Zaragoza y a Medalla d'Oro d'a Cheneralidat de Catalunya.
Emplegato tamién ta premiar destacatos personaches d'a cultura y ganadors de concursos culturals.
