Leida[2][3][4] (encatalán y oficialment:Lleida; encastellano:Lérida) ye unmunicipio y unaciudatcatalana,capital d'aprovincia deLeida y d'acomarca d'oSegrián (Catalunya).
En2009 apoblación d'a ciudat yera de 135.919 habitants, en unasuperficie de 211,70km². A suyadensidat de población ye de 642,04 hab/km².
Ye una ciudat con una destacada importancia historica, estando la capital d'o pueblo prerromano d'osilerchez, y convertindo-se en unmunicipium de l'Imperio Romano mientresCésar Augusto. Conquerida por os musulmans en primerías d'osieglo VIII, fue reconquerida porRemón Berenguer IV de Barcelona yErmengol IV d'Urchel en1149, ta convertir-se en una d'as prencipals ciudaz d'aCorona d'Aragón, fundando-ne-ie en1297 porChaime II d'Aragón oEstudio Cheneral de Leida, a primerauniversidat d'a Corona d'Aragón y una d'as primeras d'apeninsula iberica. Tamién estió puesto de luitas mientras aGuerra d'os Segadors, aGuerra de Succesión espanyola, aGuerra d'o Francés y aGuerra Civil espanyola.
A ciudat de Leida ye situada a 155metros d'altaria sobre lolivel d'a mar, a lo canto d'orío Segre, a unadistancia de 130km d'a ciudat deBarcelona, a capital deCatalunya, y de 140 d'a ciudat deZaragoza, la capital d'Aragón.
O suyotermin municipal muga conAlcarràs,Almacelles,Alpicat,Albatàrrec,Artesa de Lleida,Alcoletge,Els Alamús,Corbins,Gimenells i el Pla de la Font,Torrefarrera yTorre-serona.
A ciudat de Leida fue conquerida por as tropascristianas deRemón Berenguer IV,conte deBarcelona yprinceps d'Aragón, y d'Ermengol IV,conte d'Urchel, o24 d'octubre de1149. En agosto de1150, se celebró en a ciudat (en o suyo castiello de La Suda) o matrimonio entrePeronella, heredera d'oReino d'Aragón, y Remón Berenguer IV.
O22 de chulio de1203, en una ceremonia presidida porPero III,rei d'Aragón, yGombau de Camporrels,bispe de Leida, se pone la primera piedra d'aSeu Viella de Leida.
En octubre de1707, en aGuerra de Succesión espanyola, Leida ye conquerida por as tropascastellanas deFelipe V. A ciudatmedieval ye espullada, as ilesias se converten encuartels, aPaeria (l'achuntamiento) ye disuelta y se cierra oEstudi General (aUniversidat de Leida).
O5 de noviembre de1823 dentran en Leida as tropas de l'exercito francés, os clamatosCient Mil Fillos de Sant Loís.
En l'aragonés baixorribagorzano deChuseu yTorres dicenLlèida. O exotoponimo aragonés sin L palatalizada lo podemos trobar en dos versions tardanas d'asCronicas d'os Chueces de Teruel referindo-se a lo escaiciu en l'anyada chudicial1485-1486:
et sabiendo el caso el veguer deLeida, con jente y otros los sitaron
En o lexico comercialaragonés d'osieglo XV en Uesca s'escribibaLeyda (Draps mescla de Leyda).[5]
O nombre viene d'olatínIlerda, d'o iberoIltirta.[6]
Evolución demografica |
|
|
| 1497-1553:fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito |
Frontera d'oPalacio de la Paeria de Leida.- Castiello de La Suda de Leida, uncastiello resto d'a presenciaandalusí en a ciudat. Ye en iste castiello a on se fació avoda de Peronella d'Aragón con Remón Berenguer IV.
- Castiello de Gardeny, d'osieglo XII, en estiloromanico, que estió propiedat d'aOrden d'o Temple.
- Ilesia de Sant Lorient de Leida, d'estilosromanico ygotico.
- Palacio de la Paeria de Leida (ye decir, aCasa d'a Villa), en estiloromanico.
- Ilesia de Sant Martín de Leida, d'osieglo XII, una ilesia en estilo romanico.
- Seu Viella de Leida, unaseu bispal d'osieglo XIII, con unclaustro d'osieglo XIV y uncampanar d'osieglo XV.[7]
- Hespital de Santa María, d'estilogotico.
- Seu Nueva de Leida, unedificio d'osieglo XVIII en estilobarroco.
- Ilesia de Sant Chuan de Leida, unailesia d'osieglo XIX en estiloneogotico.
- ↑(an)Diccionario aragonés-castellano-catalán.Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de2024.
- ↑Carta d'o Rei D. Chaime d'Aragón a Mohamat Aboabdille Abenasar, Rei de Granada (1297).
- ↑Uso deLeyda en un documento.
- ↑Leyda enUna relación inédita de los Jueces de Teruel.
- ↑José Angel Sesma yÁngeles Líbano Zumalacárregui:Léxico comercial en Aragón (Siglo XV),Institución Fernando el Católico, 1982.
- ↑"nomenclator_2017". https://www.icgc.cat/bd/pubs/nomenclator/segria/lleida.pdf.
- ↑(es)Jaime Cobreros Aguirre:Las rutas del románico en España. Volumen II: Aragón, Cataluña, Navarra, País Vasco y La Rioja,Grupo Anaya, S.A.,Madrit,2004, 1era edición,ISBN 84-9776-112-X, p.115.
.jpg)
