 | Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Oredetiu,redetido[1],derretiu[2] uderretín[3] ulardo[4] ye unalimento d'o grupo d'asgraixas que s'obtién porfusión d'osaín d'otocín, que dimpués se filtra y se deixa solidificar[2]. Dende o punto de vista nutricional ye unagraixa saturada. En cualques países se fa servir pa freyir. Tamién se fa servir enrepostería. Un uso no alimenticio que li daban d'antes en omedio rural yera fersabón.
En aragonés actualredetiu con as suyas variants ye a denominación mayoritaria, sobre tot enaragonés oriental ycentro-oriental. En ocatalán ribagorzano d'Espés de Baix,Bonansa yCastanesa se fa servir a palabraredetido. En ocastellano con substrato aragonés d'Os Monegros se conserva apalabra comoderretido[5], palabra que plega a documentar-se tan a o sud comoOsella yTrasobars. A palabralardo referindo-se a la graixaanimal redetida ye actualment mes propia de l'aragonés occidental.[4]
Lardo provién d'o latínLARĬDUM[6]. D'alcuerdo con o mapa de l'ALEANR a palabralardo se distribuye por ciertas localidaz d'a part nordoccidental d'Aragón y tien o significau de "redetiu"[4], significau que confirmaMaría Pilar Benítez Marco pa l'ansotano[7].Redetiu sería ochenosinonimo enaragonés oriental ycentro-oriental d'o que yelardo enaragonés occidental.
Manimenos a palabralardo presenta atros significaus por tot l'Alto Aragón con menor importancia alimenticia y etnografica. En o diccionario ansotano publicau por oconcello d'Ansó figura como unadchectivo[8] con significau de "graso".Javier Lafuente González reculle enBagüés o significau de repui d'agraixa.[9]Fernando Romanos recullelardo pa las localidaz deBagüés,Orés ySantolaria en o suyo estudio de l'aragonés d'o norte de Zaragoza con o significau d'azeite sobrant u graixa liquida que sale de freyir oblanco,[10] y esto fa pensar en países centroeuropeus a on friyen con redetiu.
Con atros significaus no tan precisos o "Endize de Bocables" da noticia d'a distribución d'a palabralardo tamién a mitat oriental de l'Alto Aragón. Referiu a la part oriental d'oSemontanoPaz Ríos Nasarre diz quelardo ye a graixa de tocín[11] sin indicar si ye oteixiu adiposo reditiu u sin reditir.Chesús de Mostolay tamién da esta acepción pero anyade atra concepción delardo como una graixa enconserva.[12] Por estar blanca a graixa animal, en part de l'aragonés centro-orientallardo puet referir-se a las vetas blancas d'as rocas[13], y podría ser aplicable a losdiques cheolochicos chicoz decuarz.
TamiénÁngel Ballarín Cornel da pallart enbenasqués un significau prou diferent de "redetiu" indicando que ye una graixa animal, en especial a graixa d'o tocín no redetida[2]. Encatalán normativollard tien o mesmo significau de "redetiu" que enaragonés occidentallardo, manimenos encatalán ribagorzanollard presenta significaus diferents, y enEspés,Bonansa yCastanesa presenta o significau de "chichons" u "chichorras", que en catalán normativo son osllardons.[14].
| Control d'autoridaz |
|
|---|
