Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
ARepublica d'Islandia (enislandésLýðveldið Ísland) ye unestau islenco que fa parte d'Europa y que se troba situato a lo norte de l'Oceano Atlantico, amán d'a part baixa d'oCerclo Polar Arctico.[2] Fa parte d'aOTAN, d'aONU, d'aOCDE, d'aOSCE y d'oConsello Nordico, considerando-se que fa parte d'os clamauspaíses nordicos y, ta belluns, tamién d'ospaíses escandinavos en o suyo sentiu mas amplo. A suyapoblación ye de 399.189 habitants en unasuperficie de 103.125km², con unadensidat de población de 3,07 hab/km². En estar o solo país en a isla, Islandia no poseye garra muga con garra atro estau. Acapital d'Islandia se troba en a ciudat deReykjavík, que con os suyos 136.894 habitants (2024) no nomás ye la principal ciudat y la ciudat con mayor numero d'habitants d'o país so que amás concentra en ella alto u baixo la tercera parte d'a población d'Islandia.
As Sagas d'Islandia dicen que un noruego clamauNaddodd (uNaddador) estió o primer noruego en plegar enta Islandia en osieglo IX y la clamóSnæland "tierra nevada" porque yera nevando. Seguindo a Naddodd, plegó o suecoGarðar Svavarsson, por o que a isla se clamóGarðarshólmur, "isla de Garðar".
Dimpués vinió unvikingo clamauFlóki Vilgerðarson; a suya filla s'afogó en o camín, dimpués o suyo bestiar murió de fambre. As sagas contan que estando prou acotolau, Flóki puyó a una montanya y veyó unfiordo pleno deicebergs, o que le levó a dar-li a la isla o suyo nuevo y actual nombre.
Seguntes l'antigo manuscritoLandnámabók, l'asentamiento d'Islandia prencipió en874 cuan o cacique noruegoIngólfr Arnarson se convirtió en o primer poblador permanent d'a isla. En os sieglos siguients, os noruegos, y en menor medida atros escandinavos, emigroron enta Islandia, trayendo con éls esclaus (clamausþræll) d'orichen gaelico.
A isla estió gubernada como que una mancomunidat independient baixo l'Althing, una d'as asembleyas lechislativas en funcionamiento mas antigas d'o mundo. Dimpués d'un periodo de conflictos civils, Islandia s'apegó a o dominio noruego en osieglo XIII. O establimiento d'a Unión de Kalmar en1397 unió os reinos deNoruega,Dinamarca ySuecia. Islandia siguió asinas a integración de Noruega en ixa unión, quedando baixo o dominio danés dimpués d'a secesión de Suecia d'a unión en 1523. Encara que o reino danés introdució oluteranismo con fuerza en 1550, Islandia siguió estando un territorio semicolonial distant en o cual as institucions y infrastructuras danesas brilaban por a suya ausencia.
A luita d'Islandia por a suya independencia prenió forma y plegó con a independencia en1918 y a fundación d'una republica en1944. Encara que o suyo parlamento (Althing) se suspendió dende 1799 dica 1845, a la republica insular se le atribuye o merito d'haber sosteniu oparlamento mas antigo y de mayor duración d'o mundo.
Dica o sieglo XX, Islandia dependeba en gran medida de la pesca y l'agricultura de subsistencia. A industrialización de la pesca y la aduya d'oPlan Marshall dimpués d'aSegunda Guerra Mundial trayioron prosperidat y Islandia se convirtió en una d'as nacions mas ricas y desembolicadas d'o mundo.
Fuertement trucau por a crisi financiera mundial, tot o sistema bancario d'o país falló sistematicament en octubre de2008, o que provocó una crisi economica y o colapso d'as tres bancos mas grans d'o país. A crisi provocó una malagana politica substancial. Pa 2014, a economía islandesa s'heba recuperau significativament, en gran parte a causa de l'augmento d'oturismo.
Islandia se troba en a confluencia d'os oceanosAtlantico yArctico. A isla prencipal ye completament a o sud d'oCerclo Polar Arctico, que trascruza a chicota isla islandesa deGrímsey frent a la costa norte d'a isla prencipal. O país se troba entre as latituz 63 y 68 ° N, y as longarias 25 y 13 ° O.
Islandia ye la 18ª isla mas gran d'o mundo y a segunda isla mas gran d'Europa dimpués deGran Bretanya.
A isla prencipal tien 101.826 km2, pero tot o país tiene 103.000 km2 de grandaria, d'os cuals o 62,7% yetundra. Arredol de 30 islas menors se troban en Islandia, incluidas as poco pobladasGrímsey yVestmannaeyjar. Os lacos y cheleras cubren o 14,3% d'a suya superficie; solament o 23% tiene vechetación. Os lacos mas grans son l'entibo deÞórisvatn: 83–88 km2 yÞingvallavatn: 82 km2 ; atros lacos importants incluyenLagarfljót yMývatn.Jökulsárlón ye o laco mas fundo con 248 m.
A elevación mas alta d'Islandia ye de 2110 m enHvannadalshnúkur (64 °00'N 16 °39'O).
A isla ye muit activa cheolochicament con muitosvolcans, incluiusHekla,Eldgjá,Herðubreið yEldfell. A erupción volcanica deLaki en 1783-1784 provocó una fambrera que mató a cuasi una cuatrena parti d'a población d'a isla.
O21 de marzo de2010, ovolcánEyjafjallajökull, en o sud d'Islandia, fació erupción por primera vegada dende1821, o que obligó a 600 personas a fuyir d'os suyos fogars. Atras erupcions o 14 d'abril obligoron a cientos de personas a abandonar os suyos fogars. A boira resultant de cenisa volcanica provocó una gran interrupción en os viaches aerios por Europa.
O clima d'a costa d'Islandia ye subartico. A calida corrient de l'Oceano Atlantico asegura temperaturas anyals cheneralment mas altas que en a mayoría d'os puestos de latitut semellant en o mundo. Manimenos a suya proximidat a l'Arctico, as costas d'a isla remaneixen libres de chelo entre l'hibierno. As incursions de chelo son raras, a zaguera d'as cuals ocurrió en a costa norte en 1969.
O clima vareya entre as diferents partes d'a isla. En cheneral, a costa sud ye mas calida, humida y ventolera que a norte. As tierras altas centrals son a parte mas freda d'o país. As zonas baixas de l'interior d'o norte son as mas aridas. As nevadas en hibierno son mas comuns en o norte que en o sud.
A temperatura de l'aire mas alta rechistrada estió de 30,5 °C o 22 de chunio de 1939 enTeigarhorn, en a costa sud-este. O mas baixo estió -38 °C o 22 de chinero de 1918 enGrímsstaðir yMöðrudalur en l'interior d'o nord-este. Os estrimos de temperatura paReykjavík son 26,2 °C o 30 de chulio de 2008 y -24,5 °C o 21 de chinero de 1918.
Islandia conta con una población de 330,610 habitants (2015), en una superficie de 103.125 km² y una densidat demografica de tasament 2,9 hab/km², a mas baixa d'as nacions independients d'o continent europeu.
A población d'o país ye distribuida basicament en a costa mas meridional d'a isla. O sud-ueste ye a rechión mas densament poblada, an o clima oceanico ye mas benigno a causa d'a influencia directa d'a corrient d'o Golfo.
O centro y norte son practicament amortaus a consecuencia d'a sequera de tierras habitualment cubiertas de chelo y un clima subartico mas rigoroso, particularment entre o crudo hibierno.
Se creye que a población d'a isla varió de 40.000 a 60.000 en o periodo que va dende l'asentamiento inicial dica meyaus d'o sieglo XIX. Entre ixe tiempo, hibiernos fríos, cenisas d'erupcions volcanicas y plagas afectoron negativament a la población en cuantas ocasions. I habió 37 anyos de fambrera en Islandia entre 1500 y 1804. O primer censo se levó a cabo en1703 y reveló que a población yera alavez de 50.358. Dimpués d'as destructivas erupcions volcanicas d'o volcán Laki entre 1783-1784, a población aconsiguió un minimo d'arredol de 40.000. A millora d'as condicions de vida ha provocau un rapido augmento d'a población dende meyaus d'o sieglo XIX, d'aproximadament 60.000 en 1850 enta 320.000 en 2008.
Gran parti d'a cocina d'Islandia se basa enpeix,cordero y productos lactios, con poco u garra uso de yerbas u especias. A causa d'o clima d'a isla, as fruitas y verduras cheneralment no son un component d'os platos tradicionals, encara que l'emplego d'hibernaders los ha feito mas comuns en a minchada contemporania. OÞorramatur ye una selección de cocina tradicional que consta de muitos platos, y se gosa consumir arredol d'o mes de Þorri (chinero). Os platos tradicionals tamién incluyenskyr (un queso semellant a o yogur),hákarl (tiburón curau), carnero curau, cabezas de uella,morciella, Flatkaka (pan plano),peix seco y pan demestura.
