Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Ir al contenido
BiquipediaA enciclopedia libre
Mirar

Irán

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Republica Islamica d'Irán
جمهوری اسلامی ایران
Chomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān
Bandera d'IránEscudo d'Irán
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional: استقلال آزادی جمهوری اسلامی
Esteqlāl, āzādī, chomhūrī-ye eslāmī
(en persa:Independencia, Libertat, Republica Islamica)
Himno nacional:Sorood-e Melli-e Jomhoori-e Eslami
Situación d'Irán
Situación d'Irán
Capital
 •Población
Teherán[1]
7.705.036
Mayor ciudatTeherán
Idiomas oficialsPersa
Forma de gubiernoRepublica islamica
Alí Jamenei (سید علی خامنه‌ای)
Ebrahim Raisi (سیدابراهیم رئیسی)
Revolución islamica1 d'abril de1979
Superficie
 •Total
 •% augua
Posición 17º
1.648.195km²
0,7%
Población
 •Total
 •Densidat
Posición 18º
75.149.669 (2011)
46 hab/km²
PIB (PPA)
 •Total (2007)
 •PIB per capita
Posición 29º
US$ 294.089 millons
US$ 4.149
MonedaRial(IRR)
ChentilicioIraní
Zona horariaUTC+3.30
Dominio d'Internet.ir
Codigo telefonico+98
Prefixo radiofonico9BA-9DZ, EPA-EQZ
Codigo ISO364 / IRN / IR
Miembro de:OPEP,ONU

ARepublica Islamica d'Irán ye un país d'Orient Meyo, que dica1935 yera conoixiu comoPersia. O país muga conPakistán yAfganistán por l'este;Turkmenistán por o nord-este, aMar Caspia por o norte yAzerbayán yArmenia por o nord-ueste;Turquía yIraq por l'ueste y con a costa d'oGolfo Persico y oGolfo d'Omán por o sud.

A suyapoblación yera de 75.149.669 habitants en2011 en unasuperficie d'1.648.195km², con unadensidat de población de 46 hab/km². A suyacapital se troba en a ciudat deTeherán, que ye amás a ciudat con un numero d'habitants mes gran d'o país. Ye o 18eno país d'o mundo por a suyasuperficie.

Politicament, dende a ditarevolución iraní de 1979 que derrocó amonarquía, Irán ye unarepublica, estando mas especificament definita como unarepublica islamica, rechita por unLíder Supremo d'Irán (actualmentAlí Jamenei) y unPresident (actualmentMahmud Ahmadineyad). A suya luenga oficial ye l'idioma persa (encara que se i charran cuantas atras luengas), estando oRial a moneda oficial d'Irán.

A suyaeconomía s'alaceta en opetrolio, estando Irán o tercer productor mundial d'ixe producto y o suyo segundo exportador d'entre os miembros d'aOrganización de Países Exportadors de Petrolio (OPEP). Tien tamién grans reservas degas natural.

Irán ye uno d'os puestos d'orichen de l'actualcevilización, y estió un puesto de transmisión de conoixencias dendeIndia enta Occident y a l'inrevés, amás d'estar puesto de paso de conoixencias dendeChina. Mesmo aescritura amaneixió en oIII milenio aC enSumer. Sobre o suyo territorio se succedioron cuantos pueblos y cevilizacions,comosumerios,acadios,babilonians,medians upersas, dica a conquiesta d'o territorio porAleixandre Magno, y una atra vegata cuantos pueblos y estaus como l'Imperio Sasanida dica a suya conquiesta en osieglo VII por osmusulmans. Estió mientres aEdat Meya un puesto important en aRota d'a Seda enta China. De toz istos periodos, o país conserva importants obras d'arte.

Cheografía d'Irán

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloCheografía d'Iránveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Historia d'Irán

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloHistoria d'Iránveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Tumba de Ciro II lo Gran.

Prehistoria

[editar |modificar o codigo]

Irán presenta repuis d'ocupación humana y restas culturals perteneixients a cuasi tota laedat de piedra. Mientres loneolitico se desarrolló un proceso de sedentarización, producción de alimentos, establimiento de rotas comercials y d'intercambio de curta distancia. LoCalcolitico ye caracterizau per l'aparición d'elementos d'arambre yceramica pintada en Susiana (sud-ueste d'Irán) y en Sialk (centro-ueste) y s'extiende por Irán a lo largo d'o IV milenio aC, cuan tamién prencipian a surtir asentamientos urbans que se desenvolver-se entreAnatolia,Mesopotamia, lo Complexo Arqueolochico de Bactria-Margiana y la Cultura d'aVal de l'Indo.

Antigüidat

[editar |modificar o codigo]

A escritura amaneixió en o III milenio aC en Sumer y en o suyo territorio se succedioron cuantos pueblos y cevilizacions, como sumerios, acadios, babilonians, medians u persas, dica a conquiesta d'o territorio por Aleixandre Magno, y una atra vegata cuantos pueblos y estaus como l'Imperio Sasanida dica a suya conquiesta en o sieglo VII por os musulmans.

De totas istas civilizacions o país conserva importants repuis, obras d'arte y chacimientos arqueolochicos.

Edat Meya

[editar |modificar o codigo]

Mientres aEdat Meya estió un puesto important en aRota d'a Seda entaChina.

Edat contemporania

[editar |modificar o codigo]

En a actualidat dende a ditarevolución iraní de 1979 que derrocó la monarquíaPahlaví, Irán ye una republica, estando mas especificament definida como una republica islamica, rechida per un Lider Supremo d'Irán (actualment Alí Jamenei) y un President (actualment Mahmud Ahmadineyad).

La sospeita que Irán tiene un programa nuclear secreto pa fins militars y aconseguir labomba atomica ha levau a un enfrontinamiento entre Irán, los países occidentals yIsrael.

Politica d'Irán

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloPolitica d'Iránveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Organización territorial

[editar |modificar o codigo]

Irán se divide en 30provincias (ostān):

  1. Teherán.
  2. Qom.
  3. Markazi.
  4. Qazvin.
  5. Gilan.
  6. Ardabil.
  7. Zanyán.
  8. Azerbaichán Oriental.
  9. Azerbaichán Occidental.
  10. Kurdistán.
  11. Hamadán.
  12. Kermanshah.
  13. Ilam.
  14. Lorestán.
  15. Khuzestán.
  1. Chahar y Bakhtiarí.
  2. Kohkiluyeh y Buyer Ahmad.
  3. Bushehr.
  4. Fars.
  5. Hormozgan.
  6. Sistán y Baluchistán.
  7. Kermán.
  8. Yazd.
  9. Ispahán.
  10. Semnán.
  11. Mazandarán.
  12. Golestán.
  13. Corastén Norte.
  14. Corastén Rasaví.
  15. Corastén Sud.
As provincias d'Irán.
As provincias d'Irán.

Esporte

[editar |modificar o codigo]
O estadio Azadi en un partiu de fútbol.

Irán ye un país con una gran variedat de lugars ta practicar esporte, tien lugars ideyals ta practicarsenderismo,escalada yalpinismo, tamién conta, en a montanya deTochal y a nomás de 15 menutos deTeheran, con un dos complexos mas grans d'o mundo ta la practica de l'esqui y atrosesportes d'hibierno.

Antiparti en Irán se practican gran cantidat de esportes tradicionals y populars, y se creye que ye un d'os puestos orichinarios d'opolo, derivau de l'antigoChovgan. Osesportes de luita tamién son populars destacando practica d'aluita libre olimpica, pero per alto de toz os esportes sobresale ofútbol como o esporte mas practicau y de millor nivel internacional, a prencipal ligal d'o país ye aIran Pro League.

Competicions esportivas

[editar |modificar o codigo]
Polisportivo d'o Complexo Esportivo Azadi.

Irán y a suya capital Teherán han estau seu d'osChuegos Asiaticos en a suyaedición de 1974.

Instalacions esportivas

[editar |modificar o codigo]

As mas grans y millors intalacions esportivas son en Teherán, a capital d'o país, entre as que cal destacar oComplexo Esportivo d'Azadi, incluyindo oEstadio Azadi pa 80.000 espectadors, oEstadio Cubierto Azadi ta esportes d'interior con capacidat pa 12.000 espectadors y atras instalacions patenis,béisbol,equitación ynatación entre d'atros esportes amás de pistas d'entrenamiento auxiliars y instalacions de restauración y hospedache.

Atros estadios prencipalment utilizaus pafútbol,atletismo y esportes de campo y que tienen una gran capacidat d'espectadors son: oEstadio Naghsh-e-Jahan enIsfahán, oEstadio Yadegar-e-Emam enTabriz y oEstadio Ghadir enAhvaz toz con una capacidat de mas de 50.000 espectadors.

Tamién cal destacar cerca de Teherán, enVelenjak, oComplexo Esportivo de Tochal, un equipamiento esportivo d'os mas grans y millors d'o mundo pa la practica d'esportes d'hibierno y con instalacions ta atros esportes como o tenis. Ye situau en oTochal a mas de 3.500 metros sobre o livel d'a mar.

Chuegos Olimpicos

[editar |modificar o codigo]

Irán en osChuegos Olimpicos ye representau per loComité Olimpico Nacional d'a Republica Islamica d'Irán (enidioma persa:کمیته ملی المپیک ایران), creau en l'anyo 1947 y reconoixiu per loComité Olimpico Internacional en ixe mesmo anyo.

Ha participau en 19 edicions d'osChuegos Olimpicos de Verano estando la suya primera presencia en os deParís 1900. No tornó a participar dica dimpués d'aII Guerra Mundial y dende alavez con as excepcions d'os boicots a losChuegos de 1980 y1984, ha participau en totas as de demás edicions dica la actualidat, en las que ha obteniu un total de 88 medallas en as edicions de verano: 27 d'oro, 29 d'archent y 32 de bronce.2​

En osChuegos Olimpicos d'Hibierno ha participau en 12 edicions, estando os Chuegos de 1956 celebraus en Cortina d'Ampezzo la suya primera aparición en os que no ha aconseguiu garra medalla en as todas as suyas participacions.

Referencias

[editar |modificar o codigo]
  1. (de)Das aktuelle Buch der Allgemeinbildung. 550.000 Daten und Fakten. 10.000 Einzelthemen, Bertelsmann Lexikon Institut,2003,ISBN 3-577-13530-1, p. 633

Vinclos externos

[editar |modificar o codigo]


Estaus d'Asia

Afganistán |Arabia Saudita |Armenia1 |Azerbaichán1 |Bahrein |Bangladesh |Birmania |Bután |Brunei |Cambocha |Cazaquistán1 |Corea d'o Norte |Corea d'o Sud |Chapón |Cheorchia1 |Republica Popular de China |Republica de China (Taiwan) |Chipre1 |Chordania |Echipto |Emiratos Arabes Unius |Filipinas |India |Indonesia |Irán |Iraq |Israel |Kirguizistán |Kuwait |Laos |Liban |Malaisia |Maldivas |Mongolia |Nepal |Omán |Palestina2 |Pakistán |Qatar |Rusia1 |Singapur |Sri Lanka |Siria |Tachiquistán |Tailandia |Timor Oriental |Turquía1 |Turkmenistán |Uzbekistán |Yemen |Vietnam

Dependencias:Akrotiri y Dhekelia |Hong Kong |Islas Cocos |Isla de Nadal |Macau |Territorio Britanico de l'Oceano Indico
1 Perteneix aEuropa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye enAsia.2 Territorio controlau por Israel y gubernau por l'Autoridat Nacional Palestina.


Control d'autoridaz
Obteniu de "https://an.wikipedia.org/w/index.php?title=Irán&oldid=2284468"
Categoría:
Categorías amagadas:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp