AIlesia Catolica Romana ye a denominación mas gran d'ocristianismo, con 1.100 millons de miembros. O catolicismo diz estar a ilesia orichinal cristiana, establida porChesucristo. Tamién estableixe l'orichen d'a succesión apostolica d'oPapa conSant Pero y osapóstols. OConcilio Vaticano Segundo, en o Decreto d'a Ilesia se declaró que "a unica Ilesia de Cristo, que profesa estar-ne una, santa catolica y apostolica en o credo" tien a plena realización en a Ilesia Catolica, gubernada por o succesor de Pero, y por os bispes en comunión con él. O "Succesor de Pietro" ye oPapa, actualment,Francisco.
Historicament, a Ilesia Catolica ye una d'as institucions mas grans y con mayor continidat que encara existen. Tien una organización cherarquica en a cual o clergau ordenau ye dividiu en órdens debispes,presbiters ydiaconos. O mundo ye dividiu en 2.755diocesis (l'anyo2004), dirichidas por un bispe responsable d'os fidels de l'aria. A diocesi de Roma ye a principal, ya que o bispe d'ista ye oPapa, succesor de Sant Pero, o cabo d'os apostols.
A Ilesia Catolica Romana tien miembros en cada país d'o mundo. Se considera haber estau establida per Chesucristo ta realizar a salvación d'as almas, o que fa por meyo d'as amostranzas y por l'administración d'os sacramentos os cuals dan gracia a lo creyent. Omagisterium d'a Ilesia basa as amostranzas en a escritura y en a tradición apostolica. A Ilesia tamién promueve omonasticismo y as practicas relichiosas d'aoración, l'ayuno, l'almosna, aspenitencias, opelegrinache y lameditación.
D'alcuerdo a lo catecismo d'a Ilesia Catolica, o suyo proposito ye "estar o sacramento d'a comunión interna de l'hombre con Dios".
A división administrativa basica d'a ilesia catolica ye ladiocesi (y lasilesias particulars), rechida por unbispe, encara que bellas diocesis que se consideran de ran superior se clamanarchidiocesis y son dirichidas por unarcebispe. A ilesia catoloca conta con cuasi 3.000 diocesis, d'as cuals alto u baixo 650 son archidiocesis, encara que lo numero exacto d'unas y d'atras ye variable en o tiempo. D'entre todas as diocesis se considera qu la diocesi de mayor ran ye ladiocesi de Roma, que ye rechida directament por oPapa como cabeza d'a organización eclesiastica catolica.
D'atra man, amás d'as diocesis existen asprelaturas territorials, tamién rechidas por un bispe pero que por bella circumstancia concreta no s'han convertiu en diocesis. Gosan estar u bien en territorios de misión u bien creyadas arredol desantuarios d'importancia.
Finalment se troban asabadías territorials rechidas por unabat y que sonmonesterios a los cuals se lis ha dotau de churisdicción sobre territorios d'o suyo arredol. Dende l'anyo1976 se fosilizó lo numero d'as existents, establindo que no se podeban creyar de nuevas y que, amás, as existents yeran a extinguir mica en mica.
Unvicariau apostolico ye una estructura estable encara que provisional dica lo momento en que se converta en diocesi. Son rechius por un "vicario apostolico" que puet u no estar bispe, pero que si en ye fa que lo vicariau se transforme terminolochicament en unadiocesi titular.
D'atra man unaprefectura apostolica ye una comunidat de fidels que encara no poseye la capacidat d'esdevenir un vicariau, y que ye dirichida por un "prefecto apostolico".
Son a clamadaadministración apostolica, y se tracta de territorios a on por un regular por circumstancias politicas u bien por tener un numero de fidels muit reduciu se troban rechius por un administrador apostolico que pende directament d'oPapa.
As ilesias orientals que acceptan a primacía d'o Papa poseyen una terminolochía propia procedent d'os ritos orientals cristianos y en as que se charra d'eparquías yexarcaus.
As eparquías son rechidas por un "eparca" y son equivalents a las diocesis en o rito latino, mientres que los eparcaus son equivalents a los vicariaus apostolicos y a las prefecturas apostolicas.
Circumscripcions no constituyidas en ilesias particulars
Se tracta de territorios a on no bi ha presencia de cristianos catolicos ya sía por estar un territorio poco poblau u en estar o catolicismo sin presencia real en ixe terriorio y se clamanmisión independient (u "misión sui iuris").
Osordinariaus son una traza especial d'ilesia que aplega a los fidels d'ilesias de rito oriental en territorios ta los que no existe una organización administrativa propia d'ixe rito.
Un caso especial ye l'ordinariau militar, que aplegan nomás que en bels países nomás que a losmilitars y a la suya familia directa.
Finalment, existen os ordinariaus anglicans, destinaus a fidels procedents d'aIlesia anglicana y convertius a lo catolicismo.
Unaprelatura personal, rechida por un "prelau personal" ye creyada por aSanta Seu especificament ta obras pastorals u misionals en favor de bellas rechions y grupos socials concretos. En ye incluyida la "prelatura personal d'a Santa CRuz y Opus Dei", conoixida poplarment comoOpus Dei.
Unaseu titular, rechida por un clamau "bispe titular", ye una diocesi que por bella circumstancia ha deixau de tener fidels catolicos y que hue ya nomás existe que como títol. Dica dinals d'osieglo XIX se las clamaba comoin partibus infidelium, ye decir, en territorio d'infidels.
Historicament a ilesia catolica enAragón no ha refirmau a luenga autoctona, a diferencia d'o que ha feito en con os idiomasbasco ycatalán en as rechions on se charran. A luenga que ha feito servir en a liturchia dimpués de deixar olatín estió dreitament ocastellano, en part por haber-se abandonau l'uso escrito oficial de l'aragonés ya a fins d'osieglo XV. Dica principios d'osieglo XXI no bi ha habiu misas en aragonés.
De todas trazas en aEdat Meya diferents intitucions dentro d'a ilesia catolica feban servir l'aragonés en os documentos oficials que no yeran enlatín, a l'igual que feban as institucions laicas. En ixos documentos podemos trobar ya part d'a terminolochía propia d'o cristianismo present en aragonés.
Cualques parolas d'a terminolochía cristiana en aragonés son:ánchel,arcánchel,arcebispe,bispe,canonche,diaple,ilesia,mosén,predicadera yrector.Mosén yera en aEdat Meya un tractamiento de respeto aplicable a la baixa nobleza, cognato d'o francésmonsieur, pero con o tiempo o uso quedó restrinchiu a un tractamiento de respeto adrezau a los sacerdoz catolicos, pa convertir-se en a suya denominación.
Estructura organizativa d'a Ilesia Catolica en Aragón