Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Ir al contenido
BiquipediaA enciclopedia libre
Mirar

Espanya

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta laortografía oficial de Biquipedia (laOrtografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Reino d'Espanya
Reino de España
Bandera d'EspanyaEscudo d'Espanya
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional: Plus Ultra (latín;«Mas entallá»)
Himno nacional:Marcha Real
Situación d'Espanya
Situación d'Espanya
Capital
 •Población
Madrit
3.305.408 (2021)
Mayor ciudatMadrit
Idiomas oficialsEspanyol1
Forma de gubiernoMonarquía
Felipe VI d'Espanya
Pedro Sánchez Pérez-Castejón
Unificación
Dinastica
- Estatal

1516 (Carlos I)
1716 (Decretos NP)
Superficie
 •Total
 •% augua
Posición 50º
504.645km²
1,04%
Población
 •Total (2022)
 •Densidat
Posición 27º
47.432.805
92 hab/km²
PIB (PPA)
 •Total (2021)
 •PIB per capita
Posición 15º
EUR€ 1.205.063 millons
EUR€ 25.405,68
MonedaEuro (€,EUR)
ChentilicioEspanyol/a[1]
Zona horaria
 •enVerano
CET (UTC+1)2
CEST (UTC+2)2
Dominio d'Internet.es
Codigo telefonico+34
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de:UE,ONU,OTAN,OCDE,OSCE
1 Son cooficials o catalán/valenciano en Catalunya, País Valenciano y Islas Balears; l'aranés en Catalunya; o gallego en Galicia ; y o euskera en o País Basco y Navarra.
2 Fueras d'en Canarias, a on ye una hora menos: UTC+0 d'hibierno y UTC+1 de verano.

OReino d'Espanya ye unestau miembro d'aUnión Europea (UE) situau en o sud-ueste d'Europa, aon que ocupa 6 setenas partis d'aPeninsula Iberica, que comparte conPortugal. Tamién poseye partis d'o suyo territorio en amar Mediterrania (as islasBalears), en l'Oceano Atlantico (asislas Canarias), asinas como dos enclaus en o norte d'ocontinent africano (asciudaz autonomas deCeuta yMelilla) y o enclau deLlívia en osPireneus franceses.

En o suyo territorio peninsular tien mugas terrestres conFrancia, a on se troba o enclau deLlívia y oPrencipau d'Andorra en o norte, conPortugal en l'ueste, asinas como con a coloniabritanica deChibraltar en o sud. En os suyos territorios africanos, muga por tierra y mar conMarruecos.

Antimás, tien atra serie de distritos y posesions menors no continentals como asislas Chafarinas, oPenyón deVélez de la Gomera y as islas d'oPenyón d'Alhucemas, toz debant d'a costa de Marruecos; asinas mesmo, reclama asobiranía d'oisleta Perejil, hue litigato con Marruecos, sin estar posesión oficial de denguno d'os dos. Aisla d'Alborán, asislas Columbrez y una serie d'islas y isletas debant d'a as suyas costas completan os suyos territorios.

Se mantién tamién o pleito por a sobiranía d'openyón deChibraltar con o Reino Uniu, de vez que Portugal no reconoixe a sobiranía espanyola sobre a comarcapacense d'Olivença.

Etimolochía

[editar |modificar o codigo]

O nombre d'Espanya deriva d'Hispania, nombrelatín con que osromanos designaban cheograficament a o conchunto d'aPeninsula Iberica. Hispania ye alavez una adaptación d'o nombre engriego emplegato porArtemidoro d'Efeso (sieglo I aC), autor d'o mas antigo mapa d'occident en que se describe a Hispania romana.[2]

Historia

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloHistoria d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Osibers estioron os primers pueblos de cuals se sabe que ocuporon apeninsula Iberica. Se sabe que bi heba poblacions proto-iberas, por restos arqueolochicos. Osgriegos yfenicios estioron os que deixoron os primers escritos a on se charraba d'os pueblos peninsulars.

En218 aC osromans desembarcoron enAmpurias, una localidat d'orichen griega a lo norte deCatalunya. Isto marcó l'inicio d'a conquiesta romana d'a peninsula, que remató en19 aC con o final d'asguerras cantabras y l'anexión d'a costa d'amar Cantabrica por Roma. Mientres o periodo romano a peninsula estió dividida en 5 provinzias:Gallaecia,Tarraconensis,Baetica,Lusitania yCartaginensis, anque mientres tot o periodo romano a organización d'a rechión cambio cuantas vegadas. A conquiesta trayió olatín de do surgirian asluengas romances que actualment se charran en a peninsula Iberica: l'espanyol, l'aragonés, ocatalán, ogallego, l'astur-leyonés y oportugués.

Dimoués d'a caida de l'Imperio Romano, cuantas tribuschermanicas invadioron a peninsula. O pueblo mas important d'éls estió lovisigodo. O periodo visigodo duró 300 anyadas, dica que os arabés invadioron a peninsula en711, dimpués d'abatalla de Guadalete.

Gubierno y politica

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloGubierno y politica d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Gubierno

[editar |modificar o codigo]

Espanya ye establita como unamonarquía parlamentaria dende a fundación d'a suyaConstitución en1978. As ditasAltas Institucions d'o Estau son:

A suya función ye d'articular os poders d'o Estau (executivo,lechislativo ychudicial) y equilibrar-ne as relacions de poder.

Politica

[editar |modificar o codigo]

Ospartius politicos ycoalicions que actualment (2025) tienen representación en o Congreso u o Senau son, por orden alfabetico:

Os partius politicos y coalicions presents nomás que en concellos uparlamentosautonomicos en l'actualidat, antiparte d'os debant ditos son:

Comunidaz autonomas y provincias

[editar |modificar o codigo]
Mapa d'Espanya, división territorial.
Habitadors
(2015)
Habitadors
(2020)
Andalucía8.399.6188.476.718
Aragón1.326.4031.330.445
Prencipau d'Asturias1.049.8751.018.775
Islas Balears1.124.9721.210.750
Canarias2.126.1442.237.309
Cantabria585.359582.357
Castiella-La Mancha2.062.7672.045.384
Castiella y Leyón2.478.0792.401.230
Catalunya7.396.9917.652.069
Extremadura1.091.6231.061.768
Galicia2.734.6562.702.244
Comunidat de Madrit6.385.2986.747.425
Rechión de Murcia1.463.7731.504.607
Comunidat Foral de Navarra636.402656.487
País Valenciano4.939.6745.028.650
País Basco2.165.1002.189.310
La Rioja313.569315.926
Ceuta84.69284.032
Melilla84.57084.496

O estau, seguntes a Constitución vichent en l'actualidat (Constitución espanyola de 1978) , ye una nación, formada devez pornacionalidaz y rechions. Os oríchens d'o estau espanyol pueden trobar-se en a unión matrimonial d'os reinos medievals deCastiella yAragón —formatos por a unión dinastica u conquiesta d'atros reinos anteriors— en zaguerías d'osieglo XV en tiempos d'o reinato d'osReis Catolicos, cuan se produz a unificación politica, que remata con a unión d'oReino de Navarra, oReino Nazarín de Granada y atros territorios. Un prencipio d'unificación institucional posterior ocurre en o reinato deFelipe V, que creya una forma d'estau centralizata que se mantién dica la vichent Constitución.

O estau se divide en 17Comunidaz Autonomas y 2Ciudaz Autonomas que ye una organización analoga a la d'osestaus federals. Poseyen un amplo grau d'autonomía, poders lechislativos, de presupuesto, administrativos y executivos en as competencias exclusivas que o estau central guarancia a cada comunidat a traviés d'unEstatuto d'autonomía.

Cada comunidat autonoma se divide en una u cuantasprovincias, fendo un total de 52.

Cheografía

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloCheografía d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Situata enEuropa Occidental, ocupa la mayor parti d'aPeninsula Iberica y, difuera d'ella, dos archipelagos (o d'as IslasCanarias en l'Oceano Atlantico y o d'asIslas Balears en aMar Mediterrania) y dos ciudaz,Ceuta yMelilla, en o norte d'Africa.

En amplaria territorial (superficie) ye o tercer país d'Europa (excluitaRusia), por dezaga d'Ucraína yFrancia, y o segundo mayor d'aUnión Europea.

As mugas fisicas d'Espanya son, prencipalment, as d'a Peninsula Iberica, adintro d'a que muga conPortugal: iste estau y l'Oceano Atlantico a l'ueste, aMar Mediterrania a l'este, oestreito de Chibraltar a lo sud y osPireneus, chunto con oGolfo de Bizcaya y oMar Cantabrico a lo norte.

Os prencipals sistemas monterizos son: Pireneus,Sistema Iberico,Carpetana,Oretana yeCordeleras Beticas (Sozbetica yPenibetica). OTeide ye o pico mas alto d'Espanya, estando-ne a suyaaltaria de 3.718metros.

OTeide, que ye o pico de masaltaria d'Espanya.

Economía

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloEconomía d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Con unPIB de 798.672 millons d'euros (2004) y unarenta per capita de 22.690dólars estausunidenses (2004), Espanya ye una d'as grans economías europeas y a ueitena mundial. L'asperanza de vida d'a suya población ye entre as 3 mas altas d'o mundo y amortalidat infantil se troba entre as mas baixas.

Demografía

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articlodemografía d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Luengas d'Espanya

Espanya contaba con unapoblación humana de 40.499.791 habitants a l'1 de chinero de2000, 45.116.894 habitants a l'1 de chinero de2007. En2003 acullió lo 50% d'ainmigración extracomunitaria enta la UE, sobretot de ciudadans en situación ilegalmagrebís, subsaharianos ylatinoamericanos. A sociedat espanyola concara en l'inte os desafíos cheneratos por as dificultaz d'asimilación y integración d'ixos treballadors.

Arias metropolitanas

[editar |modificar o codigo]

Asarias metropolitanas que teneban mas de 300.000 habitants en2003 son as siguients:

Cultura

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articlocultura d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].
Fiestas
CalendataNombreNotas
1 de chineroCabo d'anyo
6 de chineroEpifaníaReis Magos
19 de marzoSant Chusé
Marzo uabrilSemana Santa
1 de mayoDía d'o Treballo
25 de chulioSant Chaime
15 d'agostoAsumpción de María
12 d'octubreFiesta Nacional EspanyolaVirchen d'o Pilar
1 de noviembreDía de Toz Santos
6 d'avientoDía d'aConstituciónCalendata aprebación d'a
Constitución de 1978
8 d'avientoPurisma Concepción
25 d'avientoDía de NavidatNaixencia deChesús

Fiestas nacionals

[editar |modificar o codigo]

Antiparte d'as festividaz nacionals, cadaComunidat Autonoma tien dos dias festivos, y cadamunicipio, atros dos mas, estando en total 15 as fiestas oficials en Espanya.

Arte

[editar |modificar o codigo]
Ta mas detalles,veyer l'articloarte d'Espanyaveyer os articlos[[{{{2}}}]] y[[{{{3}}}]]veyer os articlos[[{{{4}}}]],[[{{{5}}}]] y[[{{{6}}}]]veyer os articlos[[{{{7}}}]],[[{{{8}}}]],[[{{{9}}}]] y[[{{{10}}}]].

Esportes

[editar |modificar o codigo]

O esporte mes popular ye o futbol, a suya selección de futbol estió campiona en2010 d´a copa d´o mundo. A liga espanyola ye clamata por motivos comercialsLaLiga Santander y os suyos equipos mes importants son oReal Madrit y oBarça.

Tamién ye popular a suya liga debasketbol profesional, aliga ACB. Os suyos s mes importants sonReal Madrid,Barça y oSaski Baskonia entre atros.

Competicions esportivas

[editar |modificar o codigo]

Veyer tamién

[editar |modificar o codigo]

Referencias

[editar |modificar o codigo]
  1. (an)Diccionario aragonés-castellano-catalán.Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de2024 (accesible vía web).
  2. O papiro Artemidoro

Vinclos externos

[editar |modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 |Albania |Alemanya |Andorra |Armenia2 |Austria |Azerbaichán1 |Belarrusia |Belchica |Bosnia y Herzegovina |Bulgaria |Cazaquistán1 |Croacia |Cheorchia1 |Chipre2 |Chipre d'o Norte2, 3 |Chequia |Dinamarca |Eslovaquia |Eslovenia |Espanya1 |Estonia |Finlandia |Francia1 |Grecia |Hongría |Islandia |Irlanda |Italia1 |Kosovo3 |Letonia |Liechtenstein |Lituania |Luxemburgo |Macedonya d'o Norte |Malta |Moldavia |Mónegue |Montenegro |Noruega |Osetia d'o Sud3 |Países Baixos |Polonia |Portugal |Reino Uniu |Rumanía |Rusia1 |San Marino |Serbia |Suecia |Suiza |Transnistria3 |Turquía1 |Ucraína |Vaticano
Dependencias:Åland |Akrotiri y Dhekelia |Chibraltar |Guernési |Isla de Man |Islas Feroe |Jèrri |Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa.2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa.3 Parcialment reconoixiu.


Control d'autoridaz
Obteniu de "https://an.wikipedia.org/w/index.php?title=Espanya&oldid=2339396"
Categoría:
Categorías amagadas:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp